Przeczytaj
Nowe społeczeństwo
Wskutek zmian terytorialnych po II wojnie światowej, PRL była państwem niemal jednolitym narodowościowo. Zmieniła się także struktura społeczna. Ustrój komunistyczny (a także socjalistyczny, który miał być okresem przejściowym w drodze do pełnego komunizmu) zakładał zniesienie wszelkich nierówności społecznych, także tych wynikających ze statusu materialnego. Reforma rolna doprowadziła do zniknięcia ziemiaństwa jako warstwy społecznej. W podobny sposób przestała istnieć burżuazja, której majątki – fabryki, kopalnie, banki – zostały znacjonalizowane. Polska miała być państwem robotników, chłopów i tzw. inteligencji pracującej. Ta ostatnia kategoria oznaczała przede wszystkim zawody techniczne, użyteczne w socjalistycznym państwie. Władza niechętnie natomiast patrzyła na inteligentów, będących potencjalnym zagrożeniem dla oficjalnej ideologii, zwłaszcza niezależnych artystów, filozofów czy historyków. W PRL wytworzyła się także nowa warstwa społeczna – chłoporobotnicychłoporobotnicy – czyli osoby mieszkające na wsi, ale dojeżdżające do pracy w fabrykach.
Ważnym zjawiskiem kształtującym nowe społeczeństwo polskie była wzmożona migracja ludności ze wsi do miast. Miała ona związek z potrzebami odbudowującego się państwa – zburzone miasta (zwłaszcza Warszawa) potrzebowały rąk do pracy. Komuniści wspierali ten ruch, ponieważ chcieli zbudować w miastach przeciwwagę dla miejskiej inteligencji, w której upatrywali swego głównego przeciwnika. Dobrym przykładem działań na rzecz takiego zrównoważenia warstwy inteligenckiej i „ludu pracującego” była budowa robotniczej Nowej Huty, wzorcowego miasta socjalistycznego społeczeństwa, którego mieszkańcy mieli stać się przeciwwagą dla pobliskiego inteligencko‑mieszczańskiego Krakowa. Korzystnym dla społeczeństwa aspektem tych poczynań była szeroko zakrojona akcja alfabetyzacji Polaków. Wprawdzie stworzona sieć szkół powszechnych (także dla dorosłych) i zawodowych pod względem jakości nauczania pozostawiała wiele do życzenia (zwłaszcza że programy były przesiąknięte propagandą komunistyczną), niewątpliwie jednak przyczyniła się do ogromnego wzrostu liczby osób piśmiennych, co było znaczącym osiągnięciem. W ten sposób komuniści rozpoczęli także budowanie własnych elit intelektualnych.
Oceń, czy są to zdjęcia propagandowe.
Postanowienia reformy rolnej z 6 września 1944 r.
przymusowa konfiskata (bez odszkodowania) majątków należących do dużych właścicieli ziemskich;
zajęcie ziem należących do osób oskarżonych o kolaboracje oraz Niemców;<- otrzymanie ziemi przez chłopów;
kolektywizacja części tych ziem i utworzenie rolniczych spółdzielni produkcyjnych.
Z czasem w społeczeństwie PRL zaczęli się wyróżniać członkowie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR)Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Partia po 1956 roku stawała się coraz bardziej masowa. Członkostwo nie było przymusowe, ale dawało liczne przywileje, a im wyżej w hierarchii partyjnej, tym były one większe. Bez legitymacji partyjnej jakakolwiek kariera była praktycznie niemożliwa. Tylko członkowie partii sprawowali funkcje rządzące i kierownicze. Częstym zjawiskiem było wstępowanie w szeregi PZPR z powodów nie ideologicznych, lecz czysto pragmatycznychpragmatycznych – w celu uzyskania lepszego stanowiska pracy czy dostępu do dóbr konsumpcyjnych.
Stalinowski model władzy
W latach 1948–1956 w Polsce wprowadzono system sprawowania władzy skopiowany z ZSRS. W połowie 1948 r. odsunięto od władzy Władysława Gomułkę. Został on aresztowany pod zarzutem „odchylenia prawicowo‑nacjonalistycznego”. Prawdziwym powodem aresztowania „Wiesława” były jego poglądy dotyczące konieczności dopasowania polityki partii (czyli sposobu wprowadzania ustroju komunistycznego) do warunków polskich, podczas gdy Bolesław Bierut i Jakub Berman dążyli do ścisłego wypełniania wytycznych z Moskwy. Poza tym Gomułka nie popierał kolektywizacji rolnictwakolektywizacji rolnictwa i nie chciał potępić komunistów jugosłowiańskich.
Komuniści intensywnie rozbudowywali aparat bezpieczeństwa, przymus i terror były bowiem obok propagandy najważniejszym narzędziem ich władzy. Chociaż więcej osób w Polsce zginęło w czasie zdobywania władzy przez komunistów niż w okresie stalinizacji, poczucie zastraszenia społeczeństwa największe było w pierwszej połowie lat 50. XX wieku. Aresztowania – nie tylko członków podziemia i działaczy opozycyjnych partii politycznych, lecz także przywódców komunistycznych – oraz powszechna świadomość stosowania przez Urząd Bezpieczeństwa (UB)Urząd Bezpieczeństwa (UB) tortur fizycznych i psychicznych tworzyły atmosferę ciągłego zagrożenia. Sądy kierowały się nowymi zasadami prawa, rozumianego jako „wola klasy pracującej”, czyli de facto wola kierownictwa partii. Oznaczało to pełną dyspozycyjność sędziów wobec aparatu władzy.
Również zwykli ludzie byli często zmuszani do wyrażania swojego poparcia dla działań partii. Na uczelniach, a także w szkołach niższego szczebla, zlikwidowano wszystkie organizacje i stowarzyszenia niekomunistyczne. Jedyną organizacją zrzeszającą młodzież stał się Związek Młodzieży Polskiej (ZMP) działający pod patronatem partii, kontrolujący zarówno studentów, jak i profesorów. Związkowi podporządkowano także harcerstwo.
Stalinizacja kultury
W dziedzinie kultury za „jedynie słuszny” kierunek uznano realizm socjalistyczny. Twórczość została zaprzęgnięta w służbę propagandy. Głównymi tematami utworów literackich były problemy produkcji oraz walki klas. Popularne stały się tzw. produkcyjniaki: utwory literackie, teatralne, filmowe lub muzyczne, również rzeźby lub dzieła malarskie, których tematyką były szeroko rozumiane zagadnienie produkcyjne. Istotne miejsce zajmowały dzieła akcentujące kult jednostki, np. wiersze o Stalinie czy Bierucie. Reżyserzy również musieli dostować się do nowych warunków. Do popularnych filmów tej epoki należy „Przygoda na Mariensztacie” Leonarda Buczkowskiego. Akcja filmu rozgrywa się w środowisku przodowników pracy. Powodzeniem cieszyła się także „Piątka z ulicy Barskiej” Aleksandra Forda – film o zdeprawowanych wojną chłopcach, których ratuje socjalizm. Z kolei w dziedzinie architektury najbardziej dobitnym świadectwem tamtego okresu stał się dar narodu radzieckiego dla bratniego narodu polskiego
, czyli Pałac Kultury i Nauki.
Wielu twórców zmuszono do publicznej samokrytyki (czyli odrzucenia własnych poglądów i uznania ich za błędne) bądź skazano na niebyt w sferze publicznej. Nauka została podporządkowana ideologii marksistowskiej, wykładowców zaś, którzy nie chcieli podporządkować się partyjnym wytycznym, zwalniano z uczelni.
Słownik
przekształcenie indywidualnej własności rolnej (ziemi i środków produkcji) w formę własności zbiorowej, czyli kolektywnej – państwowej lub spółdzielczej;
chłop, który dodatkowo pracuje jako robotnik;
postawa oznaczająca zgadzanie się z czymś (np. panującymi zasadami i poglądami panującym w danej grupie społecznej);
realistyczna ocena rzeczywistości i podejmowanie tylko tych działań, które gwarantują skuteczność
partia komunistyczna utworzona w 1948 r. z połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej; sprawowała rządy w PRL w latach 1948–1989; jej najważniejszym organem kierowniczym był Komitet Centralny (KC)
powszechnie używane określenie organów bezpieczeństwa państwa funkcjonujących w Polsce w okresie stalinizmu (1944–1956)
Słowa kluczowe
chłopi, kolektywizacja, nomenklatura partyjna, Gomułka, Związek Młodzieży Polskiej, realizm socjalistyczny, Polska po II wojnie światowej, stalinizm w Polsce
Bibliografia
Marples D. R., Historia ZSRR. Od rewolucji do rozpadu, tłum. I. Scharoch, Wrocław 2011.
Pichoja R. G., Historia władzy w Związku Radzieckim 1945‑1991, tłum. M. Głuszkowski, P. Zemszał, Warszawa 2011.
Taubman W., Chruszczow. Człowiek i epoka, tłum. Ł. Witczak, Wrocław 2012.
Tyszkiewicz J., Czapiewski E., Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2012.