John Locke – liberalizmliberalizmliberalizm

R1Mgooq7cbkfi1

Obraz przedstawia portret mężczyzny. Ma on pociągłą twarz z ciemnymi oczami oraz lekko zarysowanymi bruzdami wokół ust. Ma nos z lekkim garbem. Mężczyzna ma długie, kręcone, ciemnobrązowe włosy. Ubrany jest w ciemny strój z jasną apaszką u szyi.

John Locke, wpisując się w ten autonomiczny nurt refleksji nad genezą społeczeństwa i państwa oraz zasadami, którymi powinny się one rządzić, swoją koncepcję umowy społecznej obmyślił inaczej. Wyłożył ją głównie w swoim Drugim traktacie o rządzie (1690). Wychodząc od zakwestionowania boskiego pochodzenia prawa królów do władzy, przedstawia swoją wizję stanu naturystan naturystanu natury, który według niego jest pierwotnym, przedspołecznym stanem bytowania ludzkiego. Wedle Locke’a, ludzie w stanie natury obdarzeni byli równością (ma to związek z jego koncepcją umysłu ludzkiego jako tabula rasa), wolnością i przyrodzonym prawem własności. To ostatnie realizuje się w ten sposób, że kiedy ktoś wyprowadza ze wspólnej własności jakieś potrzebne mu dobra, wkładając w to własną pracę, wówczas dobra te stają się jego własnością. Na marginesie zauważmy, że uczynienie  miarą własności prywatnej ilości pracy potrzebnej do wytworzenia pożądanych dóbr (np. tytułem do własności jakiegoś kawałka ziemi jest praca wkładana w jego uprawę) oznacza koncepcją przełomową, ze znaczenia której sam Locke nie mógł sobie jeszcze zdawać sprawy. Koncepcja ta stała się z czasem podstawą teorii wartości opartej na pracy, a jedną z jej modyfikacji znajdziemy na przykład u źródeł teorii ekonomicznejekonomiaekonomicznej Marksa.

Stan natury opisywany przez Locke’a różni się znacznie od koncepcji Hobbesa. Człowiek w stanie natury cieszy się nieograniczoną wolnością, jako stworzenie boże i odzwierciedlenie Boga dysponuje rozumem i wobec tego potrafi odkryć naturalne prawo moralne, które zostało zapisane w ludzkim sumieniu na długo przed pojawieniem się stanowionego prawa państwowego. Locke’owski człowiek w stanie natury to nie żadna dzika bestia walcząca ze wszystkimi dookoła, lecz istota obdarzona wolnością, dysponująca pierwocinami poczucia moralnego, ciesząca się własnością dóbr zdobytych dzięki pracy i rozpoznająca podstawową zasadę równości stworzeń rozumnych.

Otóż w stanie natury, kiedy ludzie są od siebie niezależni, moralne zobowiązanie naturalne wprawdzie działa na rzecz przestrzegania przyrodzonych uprawnień każdego człowieka, ale w praktyce najczęściej bywa tak, że zwycięża egoistyczny interes własny. Również zatem dla Locke’a stan natury nie jest stanem idealnym. W interesie wszystkich ludzi leży utworzenie zorganizowanego społeczeństwa, które ustanowi powszechnie obowiązujące prawo pisane i ogólnie uznawany system rozstrzygania sporów, czyli system sądowniczy. Potrzebne jest wreszcie powołanie władzy wykonawczej, tj. rządu stojącego na straży prawa i własności. Warunek powstania takiego ustroju to zawarcie ugody, czyli umowy społecznej. W myśl Locke’owskiej koncepcji umowy ludzie nie rezygnują jednak z przysługujących im naturalnie uprawnień, lecz je rozumnie rozwijają. Zrzekają się jedynie władzy ustawodawczej i wykonawczej na rzecz powoływanych wspólnie organów społecznych i państwowych. Celem stanowionego przez społeczeństwo prawa nie jest ograniczanie wolności obywateli, lecz jej utwierdzanie – bo prawdziwa wolność polega na wolności od przymusu, gwałtu i chaosu; tę zaś można osiągnąć wtedy, gdy prawo pozytywne (ustanowione) wspiera naturalne, odkrywane przez rozum aspiracje człowieka. Zawarcie umowy społecznej nie oznacza więc rezygnacji z wolności na rzecz poddaństwa – przeciwnie, jednostki ludzkie umawiają się między sobą, że będą respektowały dobrowolnie wolę większości i dzięki temu stają się obywatelami, a nie poddanymi. Nawet wtedy, kiedy trudno wskazać historyczny, konkretny moment zawarcia takiej umowy, korzystanie przez członka społeczności z przywilejów obywatelskich oznacza, że obowiązki obywatelskie przyjął dobrowolnie i milcząco akceptuje zawarcie racjonalnej ugody z innymi członkami danej społeczności. Wolność to podleganie ustanowionemu przez obywateli rozumnemu prawu i niepodleganie żadnym ograniczeniom w obszarach życia przez prawo nieobjętych.

Słownik