Znaczenie handlu zagranicznego w rozwoju państwa

Handel zagranicznyhandel zagranicznyHandel zagraniczny traktowany jest jako siła napędowa rozwoju gospodarek krajowych – jednego z uczestników tego handlu. Dotyczy to również Polski, dla której znaczące zmiany w stosunkach gospodarczych z zagranicą miały miejsce po 1989 roku. Związane były z transformacją systemową, która zakładała otwarcie gospodarki na świat i tym samym rozwój współpracy handlowej z innymi krajami.

W przypadku gdy eksporteksporteksport przewyższa importimportimport, występuje dodatnie saldo obrotów handlowych z zagranicą. Z kolei gdy wolumen importu jest większy od wolumenu eksportu, saldo obrotów z zagranicą jest ujemne. Zarówno dodatnie, jak i ujemne saldo obrotów z zagranicą może wywołać pozytywne i negatywne skutki. Wykorzystanie na inwestycje wysokiego wolumenu importu przy ujemnym saldzie obrotów doprowadzi w przyszłości do zwiększenia się poziomu eksportu. Przeznaczenie importu na np. cele konsumpcyjne może zaś skutkować trudnościami ze spłatą zadłużenia oraz prowadzić do ograniczenia konsumpcji. Wysoki poziom eksportu w sytuacji dodatniego bilansu handlowego może oznaczać ograniczenia w konsumpcji wewnętrznej, czego efektem będzie pogorszenie się poziomu życia w danym państwie. Jeżeli wysoki poziom eksportu wynika z wysokiej konkurencyjności kraju, to należy oceniać go pozytywnie. Należy jednak pamiętać, że wysoka nadwyżka w bilansie płatniczym i handlowym może prowadzić do wzrostu inflacji, a więc np. do podniesienia cen usług konsumpcyjnych. Deficyt handlowy natomiast jest to zjawisko występujące w gospodarce, gdy eksport dóbr i usług w danym kraju jest niższy od importu. Deficyt ten nazywany jest również ujemnym saldem w handlu zagranicznym.

Reeksport to wywóz towaru importowanego za granicę (powrotny eksport). W transakcjach tych bierze udział co najmniej trzech partnerów z trzech różnych krajów: sprzedawca, pośrednik oraz nabywca.

RBS7M47m2ME0E

Schemat korzyści wynikających z handlu zagranicznego. 1. Jest siłą napędową rozwoju gospodarek krajowych. 2. Stwarza producentom możliwość oferowania swoich towarów na zagranicznych rynkach. 3. Prowadzi do zwiększenia produkcji krajowej, a pośrednio do wzrostu PKB. 4. Ułatwia postęp technologiczny dzięki eksportowi nowoczesnych technologii. 5. Podnosi poziom konkurencji, także na rynku krajowym. 6. Zwiększa jakość wytwarzanych produktów dzięki rozwojowi kompetencji pracowników oraz badań nad produktami. 7. Wymusza koncentrację na sektorach, które są konkurencyjne i efektywne w skali międzynarodowej.

Aktywne włączenie się państwa w handel zagraniczny nie musi prowadzić bezpośrednio do znacznego wzrostu gospodarczego, ale z pewnością mu sprzyja. Może skutkować osiągnięciem korzyści przez krajowe przedsiębiorstwa. Uczestnictwo w nim stwarza dla producentów możliwość oferowania produktów na zagranicznych rynkach, co prowadzi do zwiększenia produkcji, a więc wpływa też na wzrost PKB. Handel zagraniczny warunkuje także strukturę PKB i reorientację gospodarki krajowej, ponieważ wymusza koncentrację na sektorach, które są efektywne i konkurencyjne w skali międzynarodowej.

Handel zagraniczny umożliwia i ułatwia postęp technologiczny poprzez import nowoczesnych technologii (np. zakup licencji) oraz zaawansowanych technologicznie produktów. To z kolei wpływa na jakość wytwarzanych produktów w kraju dzięki podwyższaniu kwalifikacji pracowników oraz badaniom i rozwojowi.

Handel zagraniczny prowadzi do rozmaitych korzyści osiąganych dzięki konkurencji. Uczestnictwo krajowych podmiotów w handlu międzynarodowym powoduje, że muszą one sprostać konkurencji poprzez zwiększenie wydajności, wzrost jakości produktów i redukcję kosztów. Takie efekty są ograniczone, jeśli gospodarka jest zamknięta i w konsekwencji charakteryzuje się niską efektywnością i wysokimi cenami towarów i usług.

Handel zagraniczny ma także znaczenie społeczne. Przede wszystkim generuje miejsca pracy w wielu sektorach – w rolnictwie, przemyśle (w tym w budownictwie), usługach (np. transportowych). Co więcej, możliwość zatrudnienia znajdują zarówno osoby z wyższym, jak i niższym wykształceniem. Dobrze prosperujący obrót towarów i usług z zagranicą wpływa na obniżenie bezrobocia, zły – na podwyższenie. Warto pamiętać, że dzięki handlowi zagranicznemu wielu konsumentów ma dostęp do towarów niedostępnych w kraju oraz możliwość zakupu towarów tańszych i lepszych jakościowo. Obniżenie cen prowadzi do przesunięcia części wydatków gospodarstw domowych na oszczędności i inwestycje.

Warto dodać, że wraz z rozwojem handlu zagranicznego polepsza się krajowa infrastruktura drogowa i kolejowa, jak również zwiększa się liczba i jakość połączeń lotniczych.

R1PGQ8NegzA2v

Schemat ryzyk wynikających z handlu zagranicznego. 1. Odmienność religijna i kulturowa często prowadzi do uprzedzeń co do "obcych" produktów. 2. Wzrost produkcji w jednym sektorze może się wiązać z osłabieniem konkurencyjności w innych sektorach. 3. Niezrównoważony handel zagraniczny przynosi straty dla krajów ubogich. 4. Bariery handlowe wynikające z konfliktów zbrojnych, aktów terrorystycznych. 5. Problemy związane z wymianą walutową, rozliczeniami oraz płatnościami.

Warto także pamiętać o ryzyku, jakie niesie za sobą niezrównoważony handel zagraniczny. Na przykład wzrost produkcji i eksportu w jednym sektorze może wiązać się z utratą konkurencyjności innych sektorów. Takie zjawisko wystąpiło w Holandii w latach 60. XX w., kiedy państwo to rozpoczęło wydobycie gazu ziemnego. Eksport tego surowca i wysokie płace w sektorze wywołały napływ pracowników z innych gałęzi przemysłu, a więc i duże trudności dla tych gałęzi. Także kraje uboższe mogą ponieść konsekwencje – często nie z własnej winy – niezrównoważonego handlu zagranicznego. W sytuacji spadku cen produktów pracochłonnych na światowych rynkach nierzadko kraje te starają się zwiększyć poziom eksportu, co może prowadzić do pogłębienia spadku cen i pogorszenia relacji cen tych towarów do cen towarów importowanych. W wyniku powyższego pogłębia się nierównowaga w bilansach płatniczych i handlowych tych krajów. Państwa te wpadają w pułapkę zadłużenia, a zwiększony eksport w tych przypadkach prowadzi do zubożenia kraju.

Uwarunkowania handlu zagranicznego Polski

Na polski handel zagraniczny wpływają m.in. czynniki strukturalne, czyli związane z międzynarodowym podziałem pracy i specjalizacją poszczególnych krajów w wytwarzaniu konkretnych towarów i usług. Pogłębianie tej specjalizacji prowadzi do rozwoju danych gałęzi przemysłu, a także specjalizacji wewnątrzgałęziowej. Zmiany, jakie obecnie można zauważyć w strukturze gospodarek (rozwijanie gałęzi przemysłu zaawansowanych technologii, podwyższanie wydajności pracy, zwiększanie udziału usług w PKB, wysokie zatrudnienie w usługach, niskie w rolnictwie), są skutkiem postępu naukowo‑technicznego. Wpłynęły one na wzrost efektywności produkcji, wzrost możliwości produkcyjnych, ograniczenie kosztów produkcji oraz wytwarzanie lepszych jakościowo produktów. Ponadto pojawiły się nowe towary zarówno o charakterze produkcyjnym, jak i konsumpcyjnym.

RZxf3cFsJsxNE

Wykres kołowy przedstawia eksport: 40,7% wyroby elektromaszynowe, wyroby chemiczne 13,8%, artykuły rolno‑spożywcze 13,3%, wyroby metalurgiczne 9,7%, wyroby przemysłu lekkiego 4,9%, pozostałe 17,6%.

Rm9qAgjDL6rIj

Wykres kołowy przedstawia import: 39,4% wyroby elektromaszynowe, wyroby chemiczne 16,7%, wyroby metalurgiczne 10%, artykuły rolno‑spożywcze 9%, produkty mineralne 8,4%, pozostałe 16,6%.

Dzięki m.in. transferowi nowoczesnych technologii z zagranicy po 1989 r., polska gospodarka poszerzyła wachlarz wytwarzanych towarów i usług, a jednocześnie wyspecjalizowała się w produkcji określonych dóbr, które w dużej mierze idą na eksport. Handel zagraniczny Polski jest więc obecnie zdywersyfikowany towarowo, ale jednocześnie występuje dominacja pewnych sektorów. W 2019 r. tradycyjnie już największy udział w polskiej wymianie towarowej z zagranicą miały wyroby przemysłu elektromaszynowego (aż 40,7% w eksporcie i 39,4% w imporcie). Na szczególną uwagę zasługuje wywóz akumulatorów elektrycznych wraz z separatorami (na potrzeby niemieckiego przemysłu samochodów elektrycznych), autobusów i mikrobusów, silników turboodrzutowych, turbośmigłowych oraz innych turbin gazowych.

Wysoka wydajność pracy w przemyśle i wzrost znaczenia energo- i surowcooszczędnych technologii w ostatnich kilkudziesięciu latach wpłynęły na to, że produkcja przemysłowa rosła zdecydowanie szybciej niż eksploatacja surowców i wytwarzanie żywności. Popyt na surowce mineralne na globalnych rynkach jednak nie spadł – spowodowane było to dołączeniem do grona ich nabywców krajów szybko rozwijających się, takich jak Chiny i Indie, oraz rozwojem elektroniki (zapotrzebowanie na miedź i metale rzadkie). Zmiany w nawykach żywieniowych doprowadziły do wzrostu popytu na żywność, głównie ekologiczną.

W wyniku rewolucji naukowo‑technicznej nastąpił również gwałtowny wzrost tempa świadczenia usług, które również są przedmiotem handlu zagranicznego. Dotyczy on zwłaszcza usług komercyjnych związanych z produkcją i handlem (np. usług finansowych, telekomunikacyjnych, informatycznych, informacyjnych, brokerskich, ubezpieczeń, transportu, spedycji), a także usług świadczonych dla ludności (np. usług związanych z turystyką, rekreacją czy zdrowiem). Powyższe jest także skutkiem wzrostu dochodów ludności, zmian demograficznych czy wykształcenia.

Fundamentalne znaczenie dla polskiego handlu zagranicznego mają uwarunkowania polityczne, które dotyczą normalizacji i stabilizacji sytuacji międzynarodowej, integracji ekonomicznej czy otwierania się gospodarek na nowe rynki. W 1989 r. – po wyzwoleniu się spod wpływów ZSRR – Polska rozpoczęła transformację zmierzającą do zawiązania nowych aliansów gospodarczych, przede wszystkim z państwami Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (przekształconej w 1993 r. w Unię Europejską). Polska renegocjowała także ogólnoświatowy Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), a w 1995 r. stała się członkiem założycielskim Światowej Organizacji Handlu (WTO). W związku z licznymi reformami i międzynarodowymi umowami gospodarczymi dopuszczono sektor prywatny do obrotów z zagranicą, umożliwiono przepływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych z krajów kapitalistycznych czy obniżono kurs walutowy złotówki w celu zwiększenia eksportu. Obniżono także cła i zlikwidowano bariery pozataryfowe z wieloma państwami.

Transformacja gospodarcza po 1989 r. doprowadziła do znacznego rozwoju handlu zagranicznego w Polsce, czego efektem był ponad czterokrotny wzrost eksportu do 2004 r. Akcesja do UE w 2004 r. pozwoliła na utrzymanie tej dynamiki i w ciągu kolejnych 15 lat (do 2019 r.) polski eksport wzrósł ponad dwukrotnie. W latach 1989–2019 dokonała się także zmiana w strukturze geograficznej polskiego handlu – przede wszystkim nastąpiła reorientacja handlowa ze Wschodu na Zachód. Udział UE w eksporcie i imporcie wzrósł odpowiednio z 32% do 80% oraz z 34% do 58%.

R1OmXB8mCVBSN

Wykres przedstawia polski import i eksport w latach 1996‑2019 (w mld dolarów). Dwie krzywe mają tendencję wzrostową. Krzywa eksportu biegnie nieco poniżej krzywej importu, ale krzywe pokrywają się od roku 2013 do roku 2019. Krzywa dotycząca eksportu rozpoczyna się od wartości około 25 miliardów dolarów w 1996 roku i biegnie do wartości około 260 miliardów dolarów w 2019 roku. Krzywa przedstawiająca import biegnie od wartości około 40 miliardów dolarów w 1996 roku do wartości 260 miliardów dolarów w 2019 roku.

Warto podkreślić, że polityka handlowa Polski (i oczywiście nie tylko jej) jest bardzo mocno związana z polityką zagraniczną oraz celami politycznymi. Może się to przejawiać preferencyjnym traktowaniem jednych państw oraz ograniczeniami stosowanymi wobec innych. W latach 2012–2016 spadły o połowę – z 12,9% do 6,3% – obroty handlowe Polski z Europą Środkowo‑Wschodnią. Główną tego przyczyną były konflikt na Ukrainie i sankcje nałożone przez UE na Rosję oraz rosyjskie embargoembargoembargo na produkty rolne.

Na handel zagraniczny Polski mają wpływ także czynniki koniunkturalne na świecie. Związane jest to z występowaniem np. zwiększonego popytu na surowce, siłę roboczą, materiały, maszyny w okresie wysokiej koniunktury. Wysoka koniunktura wpływa na wzrost dochodów Polski i ludności, co wywołuje coraz wyższe zapotrzebowanie na dobra konsumpcyjne, a także inwestycyjne. Skutkiem tego jest wzrost produkcji i handlu. Odwrotne skutki może wywołać spadek koniunktury – mniejsze zapotrzebowanie na czynniki wytwórcze, spadek wielkości inwestycji, wzrost bezrobocia, spadek dochodów ludności, spadek cen i wolumenu handlu zagranicznego. Zmiany koniunkturalne mogą wpływać na politykę zagraniczną rządu i przejawiać się stosowaniem przez rząd barier pozataryfowych. Wysoka koniunktura powoduje często redukcję wspomnianych barier i liberalizację handlu. W okresach słabej koniunktury rząd skłonny jest do stosowania barier w celu zmniejszenia konkurencyjnego importu i przez to zahamowania spadku produkcji krajowej i zatrudnienia. Polski import ma charakter zdywersyfikowany, a eksport – skoncentrowany (na rynkach położonych najbliżej).

Globalizacja prowadzi do likwidacji barier handlowych, co skutkuje większą integracją polskiej gospodarki z gospodarką światową. Jest to proces pogłębiania powiązań ekonomicznych między naszym krajem i regionami świata, wynikający z coraz większej swobody, łatwości i prędkości zawierania oraz realizacji transakcji międzynarodowych, a także dokonywania transgranicznych przepływów dóbr, usług i czynników produkcji. Dzięki temu nasi producenci stają się bardziej atrakcyjni na rynkach światowych.

Protekcjonizm państwowy to ochrona produkcji i handlu krajowego przed konkurencją zagraniczną za pomocą ceł nakładanych na przywożone towary oraz wprowadzania koncesji i zakazów.

RkM9BpTfaykHh

Ilustracja przedstawia mapę Polski wraz ze strzałkami prezentującymi głównych partnerów handlowych Polski w 2020 roku pod względem importu i eksportu. Po lewej stronie mapy jest import zaznaczony strzałkami czerwonymi, po prawej eksport zaznaczony strzałkami zielonymi. Import: Niemcy 21,7%, Chiny 13,3%, Rosja 6,3%, Włochy 4,8%, USA 3,6%, Francja 3,6%. Eksport: Niemcy 27%. Francja 6,6%, Czechy 6,1%, Wielka Brytania 5,9%, Włochy 4,6%, Niderlandy 4,4%.

Głównymi partnerami handlowymi Polski, jeżeli chodzi o eksport, są: Niemcy (27%), Francja (6,6%), Czechy (6,1%), Wielka Brytania (5,9%), Włochy (4,6%) oraz Niderlandy (4,4%). Natomiast najwięcej importujemy z krajów takich, jak: Niemcy (21,7%), Chiny (13,3%), Rosja (6,3%), Włochy (4,8%), Stany Zjednoczone (3,6%) oraz Francja (3,6%).

Największy deficyt handlowy Polska ma z Chinami. Wartość wymiany handlowej pomiędzy obydwoma krajami wyniosła w 2021 roku ponad 42 mld dol. Jest to wzrost aż o 35,7% względem roku poprzedniego. Eksport z Polski do Chin wyniósł 5,5 mld dol., czyli o 28,3% więcej niż w 2020 r. Jednocześnie import z Chin do Polski sięgnął 36,6 mld dol. To jeszcze większy wzrost, bo prawie o 37%.

Znaczenie polskiego handlu zagranicznego:

– jest on najważniejszym czynnikiem dochodu narodowego kraju,
– przyczynia się do rozwoju specjalizacji produkcji i usług w ramach międzynarodowego podziału pracy,
– rozwija infrastrukturę gospodarczą: komunikację, bankowość, informatykę,
– jest nośnikiem postępu technicznego i kulturalnego,
– jest dodatkowym źródłem zajęcia ludności (praca).

Źródło: Geografia ekonomiczna PWN.

Słownik