Bolesław Leśmian Poeta

Zaroiło się w sadach od tęcz i zawieruch;
Z drogi! - Idzie poeta - niebieski wycieruch!
Zbój obłoczny, co z światem jest - wspak i na noże!
Baczność! - Nic się przed takim uchronić nie może!
Słońce - w cebrze, dal - w szybie, świt - w studni, a zwłaszcza
Wszelkie dziwy zza jarów - prawem snu przywłaszcza.

Rad Boga między żuki wmodlić - do zielnika,
Gdzie się z listem miłosnym sam jelonek styka!...
Świetniejąc łachmanami - tym żwawszy, im golszy -
Nie bez wróżb się uśmiecha do grabu i olszy -
I widziano w dzień biały tego obłąkańca,
Jak wierzbę sponad rzeki porywał do tańca!
A tak zgubnie porywać, mimo drwin i zniewag -
Zdoła tylko z otchłanią sprzysiężony śpiewak.
Żona jego, żegnając swój los znakiem krzyża,
Na palcach - pełna lęku do niego się zbliża.
Stoi... Nie śmie przeszkadzać... On słowa nawleka
Na sznur rytmu, a ona płochliwie narzeka
– „Giniemy... Córki nasze - w nędzy i rozpaczy...
A wiadomo, że jutro nie będzie inaczej...
Wleczesz nas w nieokreślność... Spójrz - my tu pod płotem
Mrzemy z głodu bez jutra, a ty nie wiesz o tem!” -
Wie i wiedział zawczasu!... I ze łzami w gardle
Wiersz układa pokutnie - złociście - umarle -
Za pan brat ze zmorami... Treść, gdy w rytm się stacza,
Póty w nim się kołysze, aż się przeinacza.
Chętnie łowi treść, w której łzy prawdziwe płoną -
Ale kocha naprawdę tę - przeinaczoną...
I z zachłanną radością mąci mu się głowa,
Gdy ujmie niepochwytność w dwa przyległe słowa!
A słowa się po niebie włóczą i łajdaczą -
I udają, że znaczą coś więcej, niż znaczą!...

I po tym samym niebie - z tamtej ułud strony -
Znawca słowa - Bóg płynie - w poetę wpatrzony.
Widzi jego niezdolność do zarobkowania
I to, że się za snami tak pilnie ugania!
Stwierdza z zgrozą, że w chacie - nędza i zagłada -
A on w szale występnym wiersz śpiewny układa!
I Bóg, wsparty wędrownie o srebrzystą krawędź
Obłoku, co się wzburzył skrzydłami, jak łabędź -
Z łabędzia - do poety, zbłąkanego we śnie -
Uśmiecha się i pięścią grozi jednocześnie.

2 Źródło: Bolesław Leśmian, Poeta, [w:] tegoż, Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1974, s. 175–176.

Michał Paweł Markowski Polska literatura nowoczesna: Leśmian, Schulz, Witkacy

Co oznacza powtarzający się [...] (a więc trwały) związek patrzenia i śpiewania lub patrzenia i mówienia? Nie ma wątpliwości, że Leśmian tak właśnie określa swoją koncepcję poezji. Co to za koncepcja? Po pierwsze, śpiew jest tu synonimem poezji, co oznacza, że poezja wyrasta ze śpiewnych, między innymi ludowych, źródeł. Śpiew jest mową uniezwykloną (poprzez rytm i rymy) i ściśle związaną z muzyką, od której nie da się oddzielić. Muzyczność zaś ściśle łączy się z rytmicznością [...].

Po drugie, śpiew, choć nie jest władzą intelektu, spełnia rolę poznawczą, bo za jego pomocą można „widzieć świat”, to znaczy, że poezja pośredniczy w poznawaniu świata, choć nie czyni tego - jak wypowiedź filozofa - poprzez pojęcia i idee, lecz poprzez osobliwe (bo nie potoczne) słowa i muzykę. Ta, jak sam Leśmian mówił, „śpiewność oglądań” pozwala nam „poznać” świat lepiej, niż moglibyśmy to uczynić za pomocą rozumu, i dlatego poezji przyznaje rolę uprzywilejowaną w percepcji świata [...].

Za pomocą patrzenia (a więc i poezji) - to już po trzecie - można też stwarzać świat [...]. Kto patrzy, ten powołuje jakiś świat do życia, a ściślej – przeprowadza ten świat z nicości do istnienia, a jeszcze dokładniej: z niejawy do jawy […].

Świat oglądany przez intelekt jest nijaki i ogólnikowy, bo pozbawiony prawdziwego życia. Z kolei świat widziany poprzez śpiew jest światem rzeczywistym, w którym życie toczy się nieprzerwanym strumieniem, albowiem śpiew jest mową odświętną, zmienną, wyjątkową, niepowtarzalną i dlatego tylko może, jak pisze Leśmian, „ująć niepochwytność w dwa przyległe słowa” (Poeta).

1 Źródło: Michał Paweł Markowski, Polska literatura nowoczesna: Leśmian, Schulz, Witkacy, Kraków 2007, s. 88–89.