Przeczytaj
Komentarze oraz interpretacje dorobku pierwszych filozofów greckich znajdujemy już w dziełach Platona i Arystotelesa.
Filozofia przedplatońskaTo w istocie Arystoteles jest pierwszym twórcą, historii filozofii przedplatońskiej, której syntetyczny zarys (a wlaściwie dwa zarysy) odnajdujemy w I księdze Metafizyki, a historię pojmowania np. ruchu pokazuje I księga Fizyki, duszy - I księga traktatu 0 duszy, i in. Uczeń Stagiryty i jego następca na stanowisku scholarchy w Lykajonie, Teofrast, pozostawił po sobie już oddzielny traktat w 16 księgach, poświęcony filozofom natury - Poglądy filozofów natury (Fysikon doksai), jak też traktat 0 postrzeganiu zmysłowym (Peri aistheseos). Zachowane fragmenty pism doksograficznych, przekazane przede wszystkim przez Pseudo‑Plutarcha, Diogenesa Laertiosa, Sextusa Empiricusa, Ojców Kościoła, kompilatora późnej starożytności Joannesa Stobajosa i innych zostały zebrane i zrekonstruowane przez Dielsa w jego fundamentalnym dziele Doxographi Graeci.
Anaksymenes był uczniem nieco starszego Anaksymandra. Komentatorzy są zgodni, że od niego przejął, podstawowe dla całej szkoły jońskiejszkoły jońskiej, pytanie filozoficzne o arché – zasadę. Odpowiedź Anaksymenesa na to pytanie jest inna niż jego mistrza. Powodem były prawdopodobnie trudności, które występowały w teorii Anaksymandra, w tłumaczeniu mechanizmu powstawania rzeczy. Anaksymander wprowadził bardzo istotny dla późniejszej filozofii motyw walki przeciwieństw i oparł na nim tłumaczenie ruchu przyrody, ale nie wyjaśnił dostatecznie, w jaki sposób było możliwe przejście nieokreślonego apeironu w określone i zróżnicowane jakościowo rzeczy. Skoncentrujemy się właśnie na Anaksymenesowej interpretacji zasady oraz jej działania, w której filozof chce przezwyciężyć wspomniane trudności. Tezy i argumenty Anaksymenesa wydobędziemy z komentarzy Teofrast, Aetios, Hipolit.
Właściwie wszyscy komentatorzy przyznają, że – jak to sformułował Teofrast – „Anaksymenes z Miletu (…), towarzysz Anaksymandra, jak on uważał, że natura leżąca u podstaw jest jedna i nieskończona”. Nie jest ona jednak, jak u tamtego, nieokreślona, lecz określona, gdyż twierdził, że to powietrze. Na rzecz tej tezy znajdujemy u komentatorów kilka argumentów. Po pierwsze, powietrze może rozrzedzać się i zagęszczać. To z kolei wytwarza odpowiednio ciepło oraz zimno. W ten sposób powstają rzeczy – od eteru, który jest powietrzem rozrzedzonym i ognistym, do skał, które są powietrzem maksymalnie zagęszczonym i zimnym. Poza tym Anaksymenes podkreślał, że powietrze jest nieskończone, jest wszędzie, a nawet przenika wszystko inne. Warto zwrócić uwagę na to, że w tej koncepcji zmiany ilościowe (zagęszczanie się i rozrzedzanie) tłumaczą zmiany jakościowe, czyli powstanie różnych rzeczy.
Według Anaksymenesa powietrze jest również, jako zasada, ożywione i jest źródłem ruchu całej przyrody. Pisze o tym Aetios w jednym z najciekawszych fragmentów: Jak nasza dusza, mówi [Anaksymenes], będąc powietrzem, trzyma nas razem i kieruje nami, tak cały świat otaczają wiatr [lub oddech] i powietrze
. Powietrze i wiatr mają tu znaczyć to samo. Jest prawdopodobne, że Anaksymenes używał na rzecz powietrza‑zasady argumentu z obserwacji ruchu powietrza (oddychania) i jego znaczenia dla życia. Pod wpływem Anaksymenesa znaczenie powietrza wyraziście interpretował jego uczeń, Diogenes z Apolonii: wydaje mi się, że to, co jest obdarzone rozumem, jest tym, co ludzie nazywają powietrzem, i że wszystko jest przez nie rządzone, i że posiada ono władzę nad wszystkim
.
Słownik
(gr. dóxa – sąd, zdanie, gráphō – piszę) starożytny sposób referowania poglądów filozofów; termin utworzony przez H. Dielsa, autora zbioru tekstów doksograficznych Doxographi Graeci (1879)
(gr. kósmos – wszechświat, ład, porządek) system poglądów i wyobrażeń o pochodzeniu świata, charakterystyczny dla danej religii lub systemu filozoficznego
pierwsza historyczna szkoła filozoficzna powstała w Jonii w VI w. p.n.e.; przedstawiciele tej szkoły to Tales, Anaksymander, Anaksymenes i, w pokoleniu późniejszym, Heraklit; w szkole jońskiej sformułowane zostały pierwsze niemityczne wyjaśnienia przyrody i jej porządku w oparciu o koncepcję jednej zasady (arché) - źródła i podstawy rzeczy