„Czas burz, mgieł i ciemności”*

Indeks dolny * cytat za: José Indeks dolny koniec_{* cytat za: José}Indeks dolny  Orlandis, Kościół katolicki w drugiej połowie XX wieku, tłum. P. Skibiński, Radom 2007, s. 93. Indeks dolny koniec _{Orlandis, Kościół katolicki w drugiej połowie XX wieku, tłum. P. Skibiński, Radom 2007, s. 93.}

Przełom wieków XIX i XX był dla Kościoła trudny. Musiał on zmierzyć się z nowymi wyzwaniami wywołanymi przez pojawienie się antykościelnych i antyreligijnych ideologii oraz szybko postępujące zmiany cywilizacyjne. Zagrożenie dla pozycji Kościoła stanowił przede wszystkim komunizm, który obalając tradycyjne wartości, zaczął pełnić dla wielu ludzi funkcję religii. Reżimy totalitarne i autorytarne często występowały przeciwko Kościołowi. W najbardziej ortodoksyjnych, takich jak np. Związek Sowiecki, władza dążyła do całkowitej likwidacji struktur kościelnych lub do duchowego i organizacyjnego podporządkowania ich sobie. Taka polityka była wprowadzana we wszystkich państwach, które po II wojnie światowej znalazły się w orbicie wpływów ZSRS. Kościołowi w całej Europie Środkowo‑Wschodniej zagrażała ekspansja ateistycznego komunizmu. W konsekwencji w wielu krajach duchowni bądź zostali mocno ograniczeni w swojej działalności, bądź musieli zejść do podziemia.

R10eLEEtJAhMB1

Zdjęcie przedstawia obraz na którym widnieje portret mężczyzny w czarnej sutannie z białą koloratką. Ksiądz ma okulary, siwiejące włosy uczesane z przedziałkiem po boku. Wokół niego scenki sytuacyjne, przedstawiające pracujących ludzi.

Drugim problemem, z którym Kościół musiał się zmierzyć, były przyspieszone zmiany społeczne i cywilizacyjne. Często prowadziły one do zerwania z tradycyjnym modelem życia związanym z religią oraz do ogólnej laicyzacjilaicyzacjalaicyzacji społeczeństwa. Wartości chrześcijańskie coraz częściej były zastępowane przez konsumpcjonizm. W wielu krajach Europy Zachodniej wpływy Kościoła i religii systematycznie słabły, budynki sakralne świeciły pustkami, niekiedy nawet przeznaczano je na inne cele. Autorytet duchownych był niski – nie słuchano tego, co mówili, i nie kultywowano tradycji religijnych. Doszło do zjawiska zwanego prywatyzacją religii, czyli wybierania z niej tylko pewnych wartości z pominięciem Kościoła jako instytucji. Kościół starał się na różne sposoby odpowiadać na wyzwania współczesności, coraz większą uwagę zwracając np. na problemy społeczne.

RTf2FZ9s0IWhq

Ilustracja przedstawia logo, na którym widnieje symboliczne przedstawienie białego gołębia, który w dziobie trzyma kwiatek o sześciu czerwonych płatkach. Dwuznaczność tego logo polega na tym, że gołąb, to także dłoń ludzka, trzymająca pomiędzy kciukiem, a palcem wskazującym kwiat.

Sam Kościół rozrywany był od środka przez spory doktrynalne. Liberalne skrzydło domagało się ograniczenia wpływów Europejczyków we władzach Kościoła, wprowadzenia zmian w liturgii, rewizji dotychczasowego stosunku do kwestii regulacji urodzeń, rozwodów, celibatu księży itd. Konserwatyści stali na stanowisku, że nie należy dokonywać żadnych zmian, i uznawali za konieczne zachowanie obowiązujących zasad oraz praw w nienaruszonej postaci.

Od zakończenia II wojny światowej coraz częściej w łonie Kościoła rozważano zwołanie soborusobórsoboru. Do 1958 r. na tronie Stolicy Apostolskiej zasiadał Pius XII, który zajmował stanowisko konserwatywne oraz antykomunistyczne i dlatego był niechętny jakimkolwiek zmianom. Inicjatywę podjął natomiast jego następca, również Włoch, Angelo Giuseppe Roncalli, który po wyborze na papieża przybrał imię Jana XXIII. Po jego śmierci dzieło soborowe kontynuował Paweł VI.

RU1YWk3jDpkHn

Ilustracja przedstawia okładkę tygodnika TIME, datowanego na rok 1962. Na okładce portret starszego mężczyzny, ubranego w białą, papieską sutannę oraz małą, okrągłą, białą czapeczkę typu piuska. Na szyi mężczyzna zawieszony ma łańcuch. Odwrócony jest do widza lewym półprofilem. Ma wydatne usta, duży nos, liczne zmarszczki mimiczne, spod czapki widać siwe włosy. Na dole podpis John 23. Na górze po skosie informacja w języku angielskim: Man of the year.

RBntKs9U5aQks

Zdjęcie przedstawia czterech mężczyzn, dwóch z nich stoi z tyłu. Główne postacie to mężczyzna po prawej stronie, ubrany w ciemny garnitur, jasną koszule i krawat. Mężczyzna po lewej stronie w stroju duchownego. Ubrany jest w sutannę z błyszczącego, atłasowego materiału. Na głowie na małą, białą, okrągłą czapeczkę nazywaną piuską. Na szyi ma powieszoną stułę, jej dwa bogato zdobione haftem końce opadają mu na ramiona.

Najbardziej rewolucyjny sobór wszech czasów

Soborem nazywa się w religii chrześcijańskiej zgromadzenie biskupów z całego Kościoła organizowane celem wprowadzenia nowych praw. Pierwsze sobory zajmowały się głównie kodyfikacją doktryny religijnej i stworzeniem liturgii. Najważniejszym spośród soborów nowożytnych był sobór trydenckisobór trydenckisobór trydencki (1545–1563), zwołany w obliczu nowych wyzwań wynikających z pojawienia się reformacji. Dokonał on ponownego ujednolicenia liturgii kościelnej, dogmatyki i podjął się zmian organizacyjnych. Później, przez ponad 300 lat, zwołano tylko jeden sobór (I sobór watykański), ale został on zawieszony z powodu wybuchu wojny prusko‑francuskiejwojna prusko‑francuskawojny prusko‑francuskiej (1871 r.), wycofania garnizonu francuskiego z Rzymu i włączenia terytorium Państwa KościelnegoPaństwo KościelnePaństwa Kościelnego do nowo utworzonego państwa włoskiego.

Czasy się jednak zmieniały, a język, którym dotychczas posługiwał się Kościół, był coraz bardziej nieadekwatny do przeobrażającej się epoki. Celem zwołanego w 1962 r. soboru było zatem odnowienie życia wewnętrznego Kościoła. Jego inicjator Jan XXIII mówił w ten sposób w przygotowanej na otwarcie deklaracji:

Na soborze powołano 12 komisji i wiele zespołów roboczych, które miały opracować programy reform. Zwołano cztery sesje plenarne, a papież wydał szereg encyklik, dekretów i dokumentów.

R1JKl1lMWw0WH

Zdjęcie przedstawia ogromną budowlę o pałacowej fasadzie o trzech kondygnacjach z kolumnami i pilastrami, między którymi mieszczą się bramy i okna. Środkowa część fasady wysunięta jest nieco do przodu i zwieńczona trójkątnym szczytem. Druga kondygnacja fasady oddzielona jest od trzeciej wydatnym gzymsem z belkowaniem. Na szczycie fasady ustawione są olbrzymie posągi Chrystusa i apostołów. Nad budowlą dominuje kopuła bazyliki.

R1ReOJwlAbG1v

Zdjęcie przedstawia ołtarz w bazylice świętego Piotra. We wnęce bogato zdobiony ołtarz, przed nim krzesło nakryte białym pokrowcem. Po obu stronach równolegle do siebie siedzą zebrani uczestnicy soboru.

R19egWloXpq1c

Zdjęcie przedstawia plac przed bazyliką świętego Piotra. Na schodach stoją setki dostojników ubranych w białe sutanny, na głowach mają wysokie czapli złożone z dwóch trójkątów tak zwane mitry. Na placu zebrani ludzie.

Spuścizna II soboru watykańskiegoII sobór watykańskiII soboru watykańskiego

Najbardziej widoczną dla wiernych reformą wprowadzoną przez sobór były zmiany w liturgii. Zezwolono na odejście od łaciny i stosowanie w obrzędach języków narodowych. Od tej pory kapłani mogli odprawiać nabożeństwa, stojąc przodem do wiernych. Katolików świeckich dopuszczono do niektórych czynności w Kościele.

R1dS01aI9MB9D

Zdjęcie przedstawia ołtarz, przed którym stoją księża w szatach liturgicznych. Duchowny odprawiający mszę, stoi przodem do wiernych, obie ręce rozłożone w geście otwartych ramion. Na ołtarzu palą sią świece. Wokół kapłana stoi trzech innych księży, ubranych w białe sutanny i czerwone stuły.

Ogromnym przełomem było odejście od nietolerancji religijnej i potwierdzenie zasady wolności wyznań. Otworzyło to drogę do porozumienia z innymi odłamami chrześcijańskimi i budowania z nimi relacji na zasadach ekumenizmuekumenizmekumenizmu. Papież Paweł VI spotkał się z głową Cerkwi prawosławnej, patriarchą Atenagorasem, zapoczątkowując w ten sposób tradycję spotykania się z przywódcami stojącymi na czele innych Kościołów.

ROHTNEdu7MhAU

Zdjęcie przedstawia rzeźbę dwóch męskich postaci. Mężczyzna po prawej stronie ubrany jest w sutannę i długi płaszcz. Na szyi ma zawieszony duży krzyż. Jego drobna głowa pozbawiona jest włosów, na głowie mała, okrągła czapeczka tak zwana piuska. Obok niego po lewej stronie stoi mężczyzna ubrany w powłóczyste szaty. Na głowie ma nakrycie głowy tak zwany kukol. Jest to połączenie sztywnej, wysokiej czapki z tkaniną która luźno opada na ramiona. Mężczyzna ma bardzo długą, brodę i wąsy. Obaj dostojnicy podają sobie ręce. Pod rzeźbą trzy tabliczki z podpisami w języku angielskim, greckim i arabskim.

Dodatkowo na soborze podjęto decyzję o zwiększeniu liczby kardynałów i biskupów z krajów pozaeuropejskich. W latach 1952–1978 liczba biskupów z Afryki wzrosła z 2 do 221. Sobór był pierwszym tego rodzaju zgromadzeniem, w którym w tak dużej liczbie uczestniczyli duchowni z Afryki, Azji, Oceanii i obu Ameryk. Podjęto też dzieło ewangelizacji narodów. Paweł VI był pierwszym papieżem, który odbywał podróże misyjne do różnych krajów świata.

Sobór zwrócił ponadto uwagę na problem ubóstwa i wzywał do aktywnego udziału w reformach społecznych i gospodarczych mających na celu poprawę losu gorzej sytuowanych. W dokumentach soborowych podkreślono, że każdy zasługuje na zapewnienie mu godziwych warunków życia.

Sobór zajął się też sprawami międzynarodowymi. Wzywał do dialogu międzynarodowego, rozwiązywania spornych spraw na drodze rokowań i porozumień, nawoływał do życia w pokoju. Jednocześnie ojcowie soborowi wystąpili przeciwko reżimom dyktatorskim i autorytarnym, opowiadając się za systemami demokratycznymi.

Uczestnicy soboru nie podjęli jednak wielu kwestii, które były pilne, lub ustosunkowali się do nich w sposób negatywny, tzn. utrzymując konserwatywne stanowisko. Nie zniesiono celibatu oraz nie dopuszczono kobiet do stanu kapłańskiego. Największe zaś kontrowersje budziły problemy moralne. Sobór potwierdził negatywny stosunek do kwestii regulacji urodzeń oraz rozwodów. Papież zachował w odniesieniu do tych spraw stanowisko kół konserwatywnych, mimo że głosy domagające się rewizji poglądów we wspomnianych kwestiach były bardzo silne w latach przedsoborowych.

W konsekwencji dzieło soborowe spotkało się z bardzo różnym przyjęciem. Dla wielu otwarcie się na świat i próby dostosowania się do czasów współczesnych były krokiem milowym w historii Kościoła. Ale jego postanowienia doczekały się także krytyki, i to zarówno ze strony kół konserwatywnych, które uważały podjęte reformy za zbyt daleko idące, jak i liberalnych, uznających wprowadzone zmiany za zbyt zachowawcze.

Chrystus wyzwoliciel

R1APvQQkWv6gA1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę o oliwkowej karnacji, siwych włosach po bokach głowy. Ubrany jest w zielona pelerynę dominikańską, w formie krótkiego ornatu. Na przodzie ozdobiona jest haftem w kształcie kręgu z geometrycznym wzorem.

Decyzje II soboru watykańskiego wywarły duży wpływ na przemiany religijności i Kościoła w krajach Ameryki Łacińskiej. Kontynent ten był pełen silnych kontrastów między bogatymi a ubogimi. Kościół przez długi czas wspierał siły konserwatywne, stojąc po stronie bogatej i wpływowej elity, sam bowiem był posiadaczem ogromnych majątków. Od końca lat 60. sytuacja zaczęła się zmieniać, co było związane z dużą popularnością ideologii komunistycznej. Duchowni coraz częściej angażowali się w działalność społeczną, stając po stronie ubogich i cierpiących. Peruwiański teolog Gustavo Gutiérrez stworzył tzw. teologię wyzwoleniateologia wyzwoleniateologię wyzwolenia. Głosiła ona, że prawdziwe zbawienie można osiągnąć już w życiu doczesnym – poprzez dążenie do stworzenia sprawiedliwego społeczeństwa na ziemi, a sam Chrystus był przedstawiany jako ziemski rewolucjonista, który przyszedł, by poprawić los biednych. Teologia wyzwolenia oznaczała rezygnację z posiadłości ziemskich, z pałaców biskupich, życie we wspólnotach zawodowych, lokalnych i wspólne czytanie Pisma Świętego. Papież Jan Paweł II potępił ideologię wyzwolenia i w czasie swojej pielgrzymki do Meksyku w 1979 r. powiedział: […] koncepcja Chrystusa jako polityka, rewolucjonisty, jako wywrotowca z Nazaretu, nie zgadza się z nauczaniem Kościoła. W ostatnich latach następuje stopniowa rewizja tej polityki.

Indeks dolny * tekst dostępny online: pl.m.wikipedia.org. Indeks dolny koniec_{* tekst dostępny online: pl.m.wikipedia.org.}

Słownik

Słowa kluczowe

II sobór watykański, teologia wyzwolenia, świat po II wojnie światowej, przemiany cywilizacyjne po II wojnie światowej

Bibliografia

A. Czubiński, Historia powszechna XX wieku, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2009.

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, PWN, Warszawa 2012.