WitaminywitaminyWitaminy to związki organiczne o prostej budowie, które są niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych, a tym samym – zachowania zdrowia. Nie uzyskujemy z nich energii ani nie stanowią budulca naszego ciała i choć potrzebne są w naprawdę minimalnych ilościach, to jednak musimy dbać o ich prawidłową zawartość w pożywieniu. Większość witamin jest składnikami enzymów, bez których prawidłowy przebieg reakcji metabolicznych nie byłby możliwy. Witaminy to substancje egzogennesubstancje egzogennesubstancje egzogenne. Poza nielicznymi wyjątkami organizm nie radzi sobie z niedoborem witamin, bo nie potrafi ich syntetyzować i musi mieć je dostarczone z pożywieniem.
Niektóre witaminy z grupy B oraz witaminę K wytwarza w niewielkich ilościach mikroflora jelitowa. Są też takie witaminy, które powstają w komórkach organizmu z substancji wyjściowych zwanych prowitaminamiprowitaminyprowitaminami. Beta‑karoten, występujący w żółtych i pomarańczowych warzywach, służy do syntezy witaminy A. Z kolei zawarty w skórze 7‑dehydrocholesterol jest przekształcany w witaminę DIndeks dolny 33 (cholekalcyferol) pod wpływem promieniowania ultrafioletowego (UV).
RyBBoPXiClWkS
RYYIOXPdinmJn
Zaburzenia poziomu witamin w organizmie
Zapotrzebowanie na poszczególne witaminy zależy od cech osobniczych, stanu zdrowia i okresu życia człowieka. Dzienne zapotrzebowanie, w zależności od rodzaju witaminy, wynosi od 0,001 do 100 mg.
Nieodpowiednia ilość witamin objawia się zaburzeniami w funkcjonowaniu organizmu. Całkowity ich brak w organizmie objawia się awitaminozą, która może prowadzić do śmierci. We współczesnym świecie, zwłaszcza w krajach rozwiniętych, awitaminoza występuje bardzo rzadko. Częściej spotykana jest hipowitaminozahipowitaminozahipowitaminoza, czyli niedobór witamin. Skutek nadmiaru witamin w organizmie nazywany jest hiperwitaminoząhiperwitaminozahiperwitaminozą.
Umiarkowane przedawkowanie witamin z grupy B lub witaminy C, które są rozpuszczalne w wodzie, nie jest groźne, gdyż ich nadmiar jest wydalany z moczem. Jednak zbyt duża ilość witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) może gromadzić się w tkance tłuszczowej i wątrobie, powodując ich toksyczną kumulację i objawy chorobowe.
Ciekawostka
Do prawidłowego funkcjonowania wielu narządów oprócz określonych witamin konieczna jest obecność odpowiednich składników mineralnych. Makro- i mikroelementy wpływają na prawidłowy przebieg procesów fizjologicznych, uczestnicząc w przemianach metabolicznych wspólnie z witaminami rozpuszczonymi zarówno w wodzie, jak i w tłuszczach. Przykładem może być „współpraca” witamin D, K i A z wapniem, fosforem i fluorem podczas budowy i mineralizacji kości i zębów oraz w regulacji gospodarki wapniowo‑fosforanowej. Zaś selen z witaminą A i BIndeks dolny 55 biorą udział w metabolizowaniu metali ciężkich w wątrobie.
bg‑green
Przyczyny niedoboru witamin:
niewłaściwa dieta, uboga w witaminy;
nieodpowiednia obróbka produktów podczas przygotowywania posiłków;
niszczenie bakterii jelitowych przez antybiotyki;
okresowe zwiększone zapotrzebowanie organizmu na witaminy, np. podczas rekonwalescencji, a u kobiet podczas ciąży i karmienia;
działanie tzw. antywitamin, czyli substancji chemicznych upośledzających wchłanianie lub zaburzających metabolizm witamin zawartych w pożywieniu.
Biodostępność niektórych witamin bywa ograniczana przez antywitaminyantywitaminyantywitaminy i substancje antyodżywcze. Antywitaminy to cząsteczki chemiczne o podobnej do witamin strukturze, co sprawia, że blokują działanie właściwych witamin. Większość witamin ma swoich antagonistów wśród antywitamin. Antywitaminami mogą być leki stosowane w różnych schorzeniach, jak np. antybiotyki czy sulfonamidy stosowane w stanach zapalnych i chorobach zakaźnych. Należy zatem podczas choroby zadbać o dostarczanie organizmowi dodatkowych dawek witamin.
Witaminy nie podlegają trawieniu i są bezpośrednio wchłaniane do krwi przez ściany jelita. Substancje antyodżywcze uniemożliwiają lub ograniczają wchłanianie składników odżywczych, w tym witamin. Są to najczęściej związki, które dostały się do pożywienia przypadkowo, np. środki ochrony roślin, lub zostały do niego dodane celowo, takie jak konserwanty czy przeciwutleniacze.
Większość witamin to substancje bardzo wrażliwe na działanie różnych czynników fizycznych, np. podwyższonej temperatury, światła, promieniowania jonizującego, oraz czynników chemicznych, takich jak tlen atmosferyczny, alkaliczne lub obojętne środowisko czy metale ciężkie. W celu ograniczenia strat witamin w pożywieniu należy przestrzegać zasad przygotowywania potraw i obróbki kulinarnej produktów spożywczych.
Ile witamin potrzebuje człowiek?
R73eJtogzL7Jh1
Słownik
antywitaminy
antywitaminy
związki chemiczne mające podobną do witamin strukturę blokujące szlaki metaboliczne przez łączenie się z enzymami zamiast witamin
awidyna
awidyna
związek antyodżywczy – białko wiążące biotynę. Jest specyficznym inhibitorem enzymów zawierających biotynę jako grupę prostetyczną
hipowitaminoza
hipowitaminoza
zespół objawów wywołanych zbyt małą ilością jednej lub kilku witamin. Hipowitaminoza powstaje na skutek niedoboru witamin w diecie lub w wyniku upośledzenia wchłaniania witamin z pożywienia, działania leków albo niezaspokojonego zwiększonego zapotrzebowania w przebiegu ciąży lub chorób
hiperwitaminoza
hiperwitaminoza
zespół objawów wywołany nadmiarem witamin, przede wszystkim tych, które mogą być magazynowane w organizmie (A, D, E, K)
substancje egzogenne
substancje egzogenne
związki chemiczne, niezbędne do przebiegu procesów biochemicznych, które nie są syntetyzowane w organizmie. W związku z tym muszą być pobierane z otoczenia, najczęściej razem z pokarmem
prowitaminy
prowitaminy
związki chemiczne, które zostają przekształcone w witaminy w wyniku reakcji chemicznych
witaminy
witaminy
(łac.vita, życie; amina, związek chemiczny, zawierający grupę aminową) grupa substancji organicznych, których niewielkie ilości są niezbędne do prawidłowego przebiegu różnych procesów zachodzących w żywych organizmach; są całkowicie lub częściowo pozyskiwane z pożywienia; mogą również być dostarczane do organizmu w formie syntetycznej