O autorze

RkucqefCXe83B1

Zdjęcie przedstawia twarz dojrzałego mężczyzny. Jest ona pociągła, czoło wysokie. Nos i usta wydatne, włosy krótkie, proste. Mężczyzna nosi okulary. Ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat.

Adam Ważyk (właśc. Adam Wagman, 1905–1982) – poeta, prozaik i tłumacz. Zadebiutował w 1924 roku tomem poezji Semafory. W dwudziestoleciu międzywojennym był jednym z czołowych przedstawicieli Awangardy Krakowskiej. W czasie II wojny światowej opowiedział się po stronie komunizmu. W pierwszych latach istnienia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Ważyk stał się koryfeuszemkoryfeuszkoryfeuszem realizmu socjalistycznego (socrealizmusocrealizmsocrealizmu), oficjalnie proklamowanego na IV Walnym Zjeździe Związku Zawodowego Literatów Polskich w Szczecinie w styczniu 1949 roku. Rozliczenia z tym okresem swojej twórczości dokonał w opublikowanym w 1955 roku Poemacie dla dorosłych. W 1957 roku wystąpił z PZPR i do końca życia pozostał krytykiem polityki komunistycznych władz PRL.

Socrealizm – poezja i polityka

Odgórny nakaz tworzenia sztuki „realistycznej w formie, socjalistycznej w treści” nakładał na artystów szereg zobowiązań związanych z ich rolą społeczną. W rezolucji podjętej na zjeździe szczecińskim znalazła się deklaracja:

Rnn3wnHxGAUFV1

Fotografia przedstawia wysoki, prosty budynek. Na pierwszym planie ukazany jest pusty plac. W głębi, po lewej stronie stoją w kolejce umundurowani ludzie. Po obu stronach budynku stoją maszty. Powiewają na nich czerwone flagi. Za masztami ukazane są płaskorzeźby prezentujące kilkanaście postaci. Do wielokondygnacyjnego budynku wiodą szerokie schody. Na jego szczycie stoi rzeźba przedstawiająca kobietę i mężczyznę. Kobieta stoi po prawej stronie. Unosi dumnie głowę. Jest ubrana w sukienkę z fartuchem przewiązanym na wysokości talii. Postać prostuje i wyciąga do tyłu lewą rękę. Trzyma w niej jeden koniec długiej szarfy. W prawej dłoni trzyma sierp. Unosi prawą rękę. Po lewej stronie stoi mężczyzna w sile wieku. Unosi głowę i lewą rękę. W dłoni trzyma młotek. Jest ubrany w spodnie. Na nagim torsie ma szelki od spodni. W prawej ręce trzyma drugi koniec szarfy ciągnącej się za plecami obojga. W tle ukazane jest bezchmurne niebo.

Zgodnie z nią podstawowe zadania pisarzy miały mieć odtąd w pierwszej kolejności charakter pozaartystyczny. Twórca socrealistyczny powinien:

- wyznawać poglądy zgodne z oficjalnym programem partii komunistycznej,

- przekazywać te poglądy w swoich dziełach,

- pełnić wobec odbiorców funkcję wychowawczo‑moralizatorską.

Artystów, którzy nie chcieli się podporządkować tym wytycznym, czekały represje: od łagodnych, w postaci cenzorskiego zakazu publikacji, po zaostrzone – utratę pracy i aresztowania.

Cele społeczne i polityczne socrealizmu znajdowały odzwierciedlenie w tematyce dzieł sztuki.

Socrealizm – poetyka

Wymagania w zakresie tematyki wiązały się ściśle z preferowanymi konwencjami literackimi i środkami artystycznego wyrazu. Sama nazwa „socrealizm” oznaczała nie tylko preferencję dla konwencji realistycznej, ale też odrzucenie wszelkich elementów awangardowych (np. surrealistycznych, groteskowych, absurdalnych) jako „obcych klasowo”. Zarówno poeci, jak i prozaicy sięgali między innymi do wzorca gatunkowego panegirykupanegirykpanegiryku. Badacz literatury socrealistycznej Zdzisław Łapiński zauważył, że

Realizacja socrealizmu opierała się na różnych zabiegach stylistycznych. Najważniejsze z nich to:

Poezja socjalistyczna sięgała do tradycyjnych gatunków literackich, przeważnie związanych z estetyką klasycystyczną, wypełniając je propagandową treścią. W ramach liryki pochwalnej tworzono więc panegiryki, poematy, ballady, pieśni, hymny i ody. Pojawiały się także trawestacje pieśni ludowych oraz stylizacje biblijne, służące gloryfikacji przywódców Rewolucji. Po śmierci Wielkiego Wodza Józefa Stalina w marcu 1953 roku pisano utwory żałobne: treny, epicedia i lamenty.

W utworach, które miały charakter apoteozy socjalistycznej Ojczyzny, Rewolucji i postaci Stalina wykorzystywane były typowe dla liryki pochwalnej środki stylistyczne. Obok hiperboli były to: epitety wartościujące, metafory, peryfrazy, personifikacje, porównania i koncepty. Porównania i koncepty często odnosiły się do świata przyrody – przykładem jest zestawienie potęgi Stalina z mocą żywiołu rzeki. Opisy przyrody w utworach pochwalnych pełniły określoną funkcję - pozwalały ukazać sukcesy socjalistycznej gospodarki, która opanowuje i wykorzystuje bogactwo natury dla dobra ludu.

Ideologiczna schematyzacja tematów w poezji socrealizmu łączyła się ze stosowaniem określonego repertuaru literackich środków wyrazu, ponieważ utwory te musiały być zrozumiałe dla prostego człowieka i nie mogły pozostawiać najmniejszych wątpliwości co do intencji autora.

Poezja socrealistyczna charakteryzowała się ostentacyjnie skonwencjonalizowaną formą. Typowym zabiegiem było używanie wieloosobowego podmiotu lirycznego, co miało podkreślać rolę poety jako wyraziciela głosu mas pracujących. Zgodność z socjalistyczną ideologią stała się podstawowym kryterium oceny utworów poetyckich – nadrzędnym wobec wartości estetycznych.

Słownik