Zygmunt Kałużyński Sam przeciwko imperium

Reżyser Anglik Ridley Scott, wydawałoby się, nie powinien mieć nic wspólnego z tematem antycznym, jako że jego osiągnięcia należą do gatunku krańcowo różnego: science fiction. W tym gatunku wyraźnie się zaznaczył: jest autorem pozycji, uważanej w dziejach tego gatunku jako jedna z nielicznych o ambicji artystycznej: Obcy - Ósmy pasażer Nostromo (1979). Scott zaangażował wybitnego plastyka szwajcarskiego Gigera, który przekształcił wnętrze statku kosmicznego w wizję fantastyczną – określenie, które może wyglądać na niedorzeczne powtórzenie w odniesieniu do filmu, który z założenia jest fantastyczny. Można by jednak określić ją jako fantazję zbudowaną na innej fantazji: Giger posłużył się rutynową oprawą SF‑owym zapleczem mechanizmów, manometrów, przewodów, cyferblatów, rur wydechowych – by przekształcić je w halucynacyjne formy ekspresyjne, w której jednak nie przepada żaden szczegół: pojazd kosmonautów stał się osobistym koszmarem jego pasażerów nie przestając być astronautycznym urządzeniem, jakim być powinien.
Otóż Scott zastosował podobne widzenie w Gladiatorze: wykorzystał, o paradoksie, swoje doświadczenie z SF do antyku! Jego Rzym jest z jednej strony odtworzony z dbałością o drobiazgi przy pomocy ekipy archeologów, lecz jednocześnie nie opuszcza nas wrażenie niezwykłości, odmienności, niepokojącej nierealności, co reżyser osiągnął za pomocą bądź wyolbrzymienia, bądź natarczywego przybliżenia tego czy tamtego szczegółu, bądź przez zaskakujące oświetlenie. Kulminację w tym względzie stanowi scena, w której zbrodniczy uzurpatoruzurpatoruzurpator Kommodus, i my także, spodziewamy się zgładzenia Maximusa: starcie na arenie kwadrygkwadrygakwadryg konnych z gladiatorami pieszymi, którzy w tej sytuacji wydaje się, że muszą zginąć: ale dowodzi nimi Maximus, niegdyś geniusz militarny, który potrafi tak pokierować walką, że to ci na pojazdach przegrywają.
Jest to istny wyczynowy balet, w którym tancerzami są nie tyle gladiatorzy, co kamery: oglądamy ową wściekłą akcję z wszystkich możliwych punktów widzenia, postępując za ruchem głowy konia, za ciosem miecza, z dołu za smugą piasku z areny. Swetoniusz, który opisał łajdackie panowanie Kommodusa, byłby niewątpliwie poruszony, gdyby mógł zobaczyć swój cesarski Rzym w wizualności dostarczonej przez elektroniczne kamkorderykamkorderkamkordery. Ale właśnie dzięki ich zuchwałemu zastosowaniu ta starożytność odżywa dla nas. Scott w swoim poprzednim filmie Obcy zastosował ambitną estetykę do SF, zaś tym razem nie wahał się artyzmu swojej SF przenieść do antyku.

1 Źródło: Zygmunt Kałużyński, Sam przeciwko imperium, „Polityka”, nr 29/2000.