RfMDf4nM9bnJ2
Ilustracja przedstawia rozrzucone nuty. Tytuł lekcji: W rytmie półnut i ćwierćnut.

W rytmie półnut i ćwierćnut

Pojęcie rytmu

Rytm towarzyszy człowiekowi od wieków. Bicie serca, odgłos kroków podczas chodzenia czy tańczenia, klaskanie - podobnie jak rytmiczne dźwięki stanowią nieodzowną część ludzkiego życia, tak i utwór muzyczny nie może istnieć bez rytmu. Jego rola i sposób zapisu zmieniały się na przestrzeni dziejów, jednak zawsze stanowiły nieodłączny element dzieła.

W niektórych utworach rytm pełni najważniejszą funkcję. Wysłuchaj dzieła amerykańskiego kompozytora Steve’a Reicha (czyt. Stifa Ricka) pt. Clapping Music (czyt. klapping musik). Na jaki „instrument” zostało ono napisane?

R1NbDahyDy1A91
Ilustracja przedstawia zapis nutowy utworu „Clapping Music”. Zapisane są 4 takty, każdy z nich ujęty jest znakiem repetycji. Zapisany jest jedynie rytm. Utwór jest dwugłosowy. W pierwszym takcie rytm w pierwszym i drugim głosie jest taki sam. W pozostałych taktach głosy realizują inny rytm. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis Utwór: Clapping Music, wykonawca: Steve Reich oraz odtwarza się muzyka. Utwór wykonany przez klaszczących perkusistów. Rytm jest skomplikowany. Głosy mijają się, tworząc ciekawą, wesołą muzykę.

Animacja przedstawiająca piosenkę, której towarzyszą gestodźwięki

Polecenie 1

Powtarzaj po maskotce z animacji poszczególne gesty odpowiadające dźwiękom, a następnie postaraj się wykonać je samodzielnie, słuchając w tle utworu. Zwróć  uwagę na to, iż różnym sylabom towarzyszą różne dłuższe i krótsze wartości rytmiczne.

R7VPFL3onx90J
Materiał filmowy do lekcji, zatytułowany: Utwór „Czerwone jabłuszko” z akompaniamentem gestodźwięków.
Polecenie 2
ROc28jDXHwbw1
Uzupełnij słowa utworu „Czerwone jabłuszko”, zgodnie z przedstawionymi w powyższej animacji.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Rytm i wartości rytmiczne

Rytm określa czas trwania następujących po sobie dźwięków i przerw między nimi. Na pięciolinii długość dźwięków oznaczamy różnymi wartościami, np. ćwierćnutą, lub ósemką. Natomiast ciszę między dźwiękami zapisujemy za pomocą pauz. Do podstawowych wartości rytmicznych należą:

  • ćwierćnuta

RkU4ELf68NijS
Ćwierćnuta, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Ćwierćnuta, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Stanowi ona równowartość dwóch ósemek, bądź czterech szesnastek

  • ósemka

RyqpuN4GtBhcv
Ósemka, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Ósemka, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Jest ona połowę krótsza od ćwierćnuty, stanowi też równowartość dwóch szesnastek.

  • szesnastka

RMqO7JaASPHVa
Szesnastka, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Szesnastka, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Jest o połowę krótsza od ósemki. Cztery szesnastki odpowiadają jednej ćwierćnucie, bądź dwóm ósemkom.

Wzajemne zależności pomiędzy poszczególnymi wartościami rytmicznymi widać na poniższej ilustracji:

RqikPZPNZPBi5
Zależności pomiędzy wartościami rytmicznymi, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Zależności pomiędzy wartościami rytmicznymi, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Podział nut i pauz

RlAHAYQI72rNL1
Ilustracja przedstawiająca wartości nut i pauz. Na ilustracji pokazane są znaki graficzne nut i odpowiadających im pauz. Cała nuta to pusta w środku, niezamalowana elipsa, położona w poziomie, odpowiadająca jej pauza - to kreska umieszczona pod czwartą linią pięciolinii. Półnuta to elipsa podobna do całej nuty i kreska umieszczona po prawej stronie elipsy. Odpowiadająca jej pauza do kreska leżąca na 3 linii pięciolinii. Ćwierćnuta podobna jest do półnuty, tylko elipsa jest zapełniona, zamalowana. Odpowiadająca jej pauza to pionowa fala z mniejszą i większą górką. Ósemka jest podobna do ćwierćnuty, tylko oprócz zamalowanej elipsy i kreski ma jeszcze jeden ogonek rysowany od góry kreski. Odpowiadająca jej pauza jest podobna do siódemki, zaczynającej się od góry kropką. Szesnastki są podobne do ósemek, tylko mają dwa ogonki. Pauzy im odpowiadające są podobne do pauzy ósemkowej, tylko mają dwie górne kreski, zaczynające się kropkami. Nuty są przedstawione w postaci drzewka, pokazującego ich wzajemne zależności czasu trwania. Cała nuta dzieli się na dwie półnuty, każda półnuta na dwie ćwierćnuty, każda ćwierćnuta dzieli się na dwie ósemki, a każda ósemka na dwie szesnastki. Na ilustracji znajdują się punkty aktywne, po naciśnięciu których pojawiają się nazwy nut, przy których są umieszczone.
Schemat obrazujący podział nut, online‑skills, CC BY 3.0

Rytm możemy też wykonać za pomocą specjalnych sylab rytmicznych. Każda z nich oznacza inną nutę. Recytowanie rytmu z wykorzystaniem tych sylab to tataizacjaTataizacjatataizacja:

R5gmcNKUAVXiC
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię. Z prawej strony umieszczony został panel boczny wraz z pięcioma pozycjami, przy każdej niebieski przycisk z trójkropkiem.Po kliknięciu na napis Cała nuta wyświetli się cała nuta umieszczona pomiędzy pierwszą a drugą linią na pięciolinii. Pod nią napis ta‑a-a‑a. Po kliknięciu na przycisk wyświetlona zostanie informacja dodatkowa – Na ilustracji wyświetla się symbol w kształcie czarnego wypełnionego prostokąta, który został umieszczony pod czwartą linią na pięciolinii. Pod pięciolinią napis: sza‑a-a‑a. Pod ilustracją napis: Pauza całonutowa, źródło: online‑skills, CC BY 3.0Po kliknięciu na napis Półnuta wyświetli się półnuta umieszczona pomiędzy pierwszą a drugą linią na pięciolinii. Pod nią napis ta‑a. Po kliknięciu na przycisk wyświetlona zostanie informacja dodatkowa – Na ilustracji wyświetla się symbol w kształcie czarnego wypełnionego prostokąta, który został umieszczony na trzeciej linii na pięciolinii. Pod pięciolinią napis: sza‑a. Pod ilustracją napis: Pauza półnutowa, źródło: online‑skills, CC BY 3.0Po kliknięciu na napis Ćwierćnuta wyświetli się cała nuta umieszczona pomiędzy pierwszą a drugą linią na pięciolinii. Pod nią napis ta. Po kliknięciu na przycisk wyświetlona zostanie informacja dodatkowa – Na ilustracji wyświetla się czarny symbol o nieregularnym kształcie, którego góra wygląda jak ścięty romb, a dół jak półksiężyc. Został umieszczony na drugiej, trzeciej i czwartej linii na pięciolinii. Pod pięciolinią napis: sza. Pod ilustracją napis: Pauza ćwierćnutowa, źródło: online‑skills, CC BY 3.0Po kliknięciu na napis Ósemka wyświetli się nuta ósemka umieszczona pomiędzy pierwszą a drugą linią na pięciolinii. Pod nią napis ti. Po kliknięciu na przycisk wyświetlona zostanie informacja dodatkowa – Na ilustracji wyświetla się symbol w kształcie czarnej laseczki z przymocowanym kółkiem za pomocą laseczki. Symbol zwrócony jest w lewą stronę. Został umieszczony na drugiej, trzeciej i czwartej linii na pięciolinii. Pod pięciolinią napis: es. Pod ilustracją napis: Pauza ósemkowa, źródło: online‑skills, CC BY 3.0Po kliknięciu na napis Szesnastka wyświetli się nuta szesnastka umieszczona pomiędzy pierwszą a drugą linią na pięciolinii. Pod nią napis to. Po kliknięciu na przycisk wyświetlona zostanie informacja dodatkowa – Na ilustracji wyświetla się symbol w kształcie czarnej laseczki z przymocowanymi dwoma kółkami za pomocą laseczek Symbol zwrócony jest w lewą stronę. Kształtem przypomina janczary. Został umieszczony na pierwszej, drugiej i trzeciej na pięciolinii. Pod pięciolinią napis: ym. Pod ilustracją napis: Pauza szesnastkowa, źródło: online‑skills, CC BY 3.0
Tataizacja z podziałem na nuty i pauzy, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Tataizacja z podziałem na nuty i pauzy, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Wyjaśnij, na czym polega tataizacja dla całej nuty.

R16xGvGUIWFub
Uzupełnij.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Wyjaśnij, na czym polega tataizacja dla półnuty.

R8lcb4GxOl8xD
Uzupełnij.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Wyjaśnij, na czym polega tataizacja dla ćwierćnuty.

R1NzYJC02RPDR
Uzupełnij.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Animacja z prostymi rytmami zawierającymi ćwierćnuty, ósemki i szesnastki

Rj7hOirnKTYvY
Animacja z prostymi rytmami zawierającymi ćwierćnuty, ósemki i szesnastki.
Polecenie 5
RC6C7s98kYgtZ
Zaznacz prawidłową odpowiedź na pytanie. Która z wartości rytmicznych, zamieszczonych w animacji, trwa najdłużej? Możliwe odpowiedzi: 1. ósemka, 2. ćwierćnuta, 3. szesnastka
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5

W animacji usłyszysz trzy proste rytmy, zawierające ćwierćnuty, ósemki i szesnastki. Wsłuchaj się w każdy z nich i postaraj się dostrzec różnice między dłuższymi i krótszymi wartościami rytmicznymi.

Polecenie 6

Na podstawie poniższego przykładu, opisującego pierwszy przykład w animacji, opisz kolejno wartości rytmiczne w przykładach drugim i trzecim.

„W pierwszym takcie na pierwszą oraz drugą miarę wykonywane są dwie ćwierćnuty. Na trzecią oraz czwartą miarę należy zagrać cztery ósemki. W drugim takcie na pierwszą oraz drugą miarę zapisane są po dwie ósemki, na miarę trzecią cztery szesnastki, a na czwartą miarę ćwierćnuta.”

R16AMIPgfxanB
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 6

Ponownie wysłuchaj przykładów, a następnie samodzielnie powtórz wszystkie rytmy klaszcząc (możesz też wykorzystać tamburyn, marakas bądź inny z instrumentów Orffa).

Polecenie 7
R1RT74K9nkX30
Wybierz prawidłowe odpowiedzi. Możliwe odpowiedzi: 1. ćwierćnuta stanowi równowartość dwóch ósemek, 2. ósemka jest dwa razy krótsza od szesnastki, 3. ćwierćnutę możemy podzielić na cztery szesnastki, 4. szesnastka stanowi równowartość połowy ósemki, 5. ósemka jest dwa razy dłuższa od ćwierćnuty, 6. dwie ćwierćnuty stanowią równowartość trzech ósemek
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 7

Każdy z przykładów jest odgrywany dwa razy – najpierw z podpisanymi dźwiękami, a następnie już bez, do samodzielnej realizacji. Powtórz każdy z rytmów za pomocą tataizacji, pamiętając o poprawnym użyciu sylab ta, ti oraz to.

Kropka przy nucie - animacja

R1dhtZQaqUJAJ
Animacja - kropka przy nucie.
Polecenie 8

Wytłumacz swoimi słowami, co powoduje dodanie kropki do wartości rytmicznej.

RiyZyt6qo5cbm
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8

Obejrzyj animację z uwagą. Postaraj się zrozumieć, co w czasie trwania nuty zmienia kropka.

Polecenie 9
RTDaCoo2bOpbr
Zaznacz, które z poniższych zdań jest prawidłowe? Możliwe odpowiedzi: 1. ósemka z kropką trwa tyle, co ćwierćnuta, 2. ósemka z kropką trwa tyle, co szesnastka, 3. ósemka z kropką trwa tyle, co trzy szesnastki, 4. ósemka z kropką trwa tyle, co pół ćwierćnuty
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 9

W animacji usłyszysz dwa proste rytmy, zawierające ćwierćnuty, ósemki i szesnastki oraz ćwierćnuty z kropką i ósemki z kropką. Wsłuchaj się w każdy z nich i postaraj się dostrzec różnice między dłuższymi i krótszymi wartościami rytmicznymi, a także to, w jaki sposób kropka je zmienia.

Polecenie 10

Zapoznaj się z powyższym materiałem. Która z wartości rytmicznych pojawiających się w animacji trwa najdłużej?

R1GWz1gQxv8ry
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 10

Każdy z przykładów jest odgrywany dwa razy. Ponownie wysłuchaj przykładów, a następnie samodzielnie powtórz wszystkie rytmy klaszcząc (możesz też wykorzystać tamburyn, marakas bądź inny z instrumentów Orffa).

Półnuta i cała nuta – animacja zawierająca rytmy oparte na tych wartościach rytmicznych:

RaFTNq6VyjY5y
Półnuta i cała nuta - animacja zawierająca rytmy oparte na tych wartościach rytmicznych.
Polecenie 11
Rx8IuDFyqT0lE
Zaznacz, która z wartości rytmicznych trwa najdłużej? Możliwe odpowiedzi: 1. ósemka, 2. ćwierćnuta, 3. półnuta, 4. cała nuta, 5. szesnastka
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 11

Obejrzyj animację z uwagą. Poznaj nowe wartości rytmiczne – półnutę oraz całą nutę, zapamiętaj ich czas trwania, a także tataizacje (ta‑a oraz ta‑a-a‑a).

Polecenie 12

Na podstawie poniższego przykładu, opisującego pierwszy przykład w animacji, opisz kolejno wartości rytmiczne w przykładzie drugim.

„W pierwszym takcie na pierwszą oraz drugą miarę wykonywane są dwie ćwierćnuty. Na trzecią miarę należy zagrać półnutę. W drugim takcie na pierwszą oraz drugą miarę zapisane są cztery ósemki, a na miarę trzecią półnuta.”

R1KYnDBt5bglq
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 12

W animacji usłyszysz dwa proste rytmy, zawierające nowopoznane wartości rytmiczne. Wsłuchaj się w każdy z nich i postaraj się dostrzec różnice między dłuższymi i krótszymi wartościami rytmicznymi. Ponownie wysłuchaj przykładów, a następnie samodzielnie powtórz wszystkie rytmy klaszcząc (możesz też wykorzystać tamburyn, marakas bądź inny z instrumentów Orffa).

Polecenie 13

Odpowiedz na pytanie. Ile miar będzie trwała cała nuta z kropką?

R1BNbwn1R7GwI
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 13

Każdy z przykładów jest odgrywany dwa razy – najpierw z podpisanymi dźwiękami, a następnie już bez, do samodzielnej realizacji. Powtórz każdy z rytmów za pomocą tataizacji, pamiętając o poprawnym użyciu sylab ta, ti oraz to oraz nowopoznanych ta‑ata‑a-a‑a.

Animacja zawierająca piosenkę „W murowanej piwnicy” z zapisem chroma‑notes [czytaj: kroma nołs]

RxuG8rLux2Zho
Animacja zawierająca piosenkę "W murowanej piwnicy" z zapisem chroma‑notes.
Polecenie 14
RZS4WYyWN8hMf
Zaznacz odpowiedź na pytanie. Z jakich wartości rytmicznych złożona jest melodia piosenki „W murowanej piwnicy”? Możliwe odpowiedzi: 1. z ósemek i ćwierćnut, 2. z ćwierćnut i całych nut, 3. z półnut i ósemek, 4. z półnut oraz ćwierćnut
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 14

Wysłuchaj piosenki „W murowanej piwnicy”. Za pierwszym razem zwróć uwagę na melodię, za drugim na akompaniament. Podczas słuchania śledź poszczególne dźwięki w partyturze.

Polecenie 15

Odpowiedz na pytanie. Jakim kolorem w animacji oznaczono dźwięk c?

R1StwgLzeVyoS
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 15

W każdym takcie akompaniamentu pojawiają się dźwięki c (czerwony) oraz g (ciemnozielony); w pierwszej linijce jako całe nuty, w drugiej jako półnuty. Wybierz jeden z dźwięków i zagraj akompaniament wraz z nagraniem, wykorzystując dzwonki (lub inny instrument Orffa). Następnie zrób to samo z drugim dźwiękiem.

Polecenie 16

Odpowiedz na pytanie. Z ilu taktów składa się piosenka „W murowanej piwnicy”.

R1A3oXHrADqLf
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 16

W każdym takcie melodii pojawia się kilka dźwięków. Wybierz jeden z nich i zagraj wraz z nagraniem, wykonując go zgodnie z partyturą. Wykorzystaj do tego dzwonki lub inny instrument Orffa. Po zakończonym ćwiczeniu wybierz kolejny dźwięk. Jeśli czujesz się pewnie, możesz wykonać całą melodię.

R1MxUgXqWRNFn
Ćwiczenie 1
Wskaż nazwę znaku graficznego, który powoduje przedłużenie czasu trwania nuty o połowę. Możliwe odpowiedzi: 1. Pionowa kreska, 2. Kropka, 3. Pozioma kreska, 4. Znak większości.
R1Kjqsm7mI12i
Ćwiczenie 2
Dopasuj wartość rytmiczną do opisu pauzy. Wartości rytmiczna: pauza całonutowa, opisy do wyboru: : A. pauza jest podobna do siódemki zaczynającej się od góry kropką B. pionowa fala z mniejszą i większą górką C. kreska umieszczona pod czwartą linią pięciolinii. Wartość rytmiczna: pauza ćwierćnutowa, opisy do wyboru: A. pauza jest podobna do siódemki, zaczynającej się od góry kropką B. pionowa fala z mniejszą i większą górką C. kreska umieszczona pod czwartą linią pięciolinii. Wartość rytmiczna: pauza ósemkowa, opisy do wyboru: A. pauza jest podobna do siódemki, zaczynającej się od góry kropką B. pionowa fala z mniejszą i większą górką C. kreska umieszczona pod 4 linią pięciolinii.
Ćwiczenie 3
R1ZFara9QJUrf1
Dopasuj wartość rytmiczną do opisu pauzy. Wartości rytmiczne 1. pauza całonutowa, 2. pauza ćwierćnutowa, 3. pauza ósemkowa. Opisy: A. pauza jest podobna do siódemki zaczynającej się od góry kropką B. pionowa fala z mniejszą i większą górką C. kreska umieszczona pod 4 linią pięciolinii.
Źródło: Marcela Dębowska.

Słownik pojęć

Cała nuta
Cała nuta

wartość rytmiczna zajmująca cały takt na 4/4.

Ćwierćnuta
Ćwierćnuta

wartość rytmiczna, która trwa jedną czwartą część całej nuty.

Fermata
Fermata

dowolne przedłużenie wartości rytmicznej, oznaczone w nutach za pomocą znaku umieszczonego nad nutą, nad współbrzmiącymi nutami lub pauzą w utworze.

Pauza
Pauza

cisza pomiędzy dźwiękami, a także znak graficzny określający jej długość.

Pięciolinia
Pięciolinia

pięć równoległych linii poziomych, na których umieszcza się znaki nutowe.

Półnuta
Półnuta

wartość rytmiczna, która trwa połowę całej nuty.

Ósemka
Ósemka

wartość rytmiczna trwająca 1/8 część całej nuty.

Szesnastka
Szesnastka

wartość rytmiczna trwająca 1/16 część całej nuty.