Przejdźmy do tematu

Regiony folklorystyczne Polski

FolklorFolklorFolklor to materialne i niematerialne dziedzictwo kultury ludowej. Folklor regionalny składa się z wielu elementów, do których zaliczamy m.in.: stroje ludowe, sztukę ludową, obrzędy, zwyczaje, gwarę, wierzenia, podania, legendy, przysłowia, rzemiosło, budownictwo oraz muzykę. Muzyka ludowaMuzyka ludowaMuzyka ludowa to również szeroki zakres pieśni, tańców, instrumentów, kapelKapelakapel. Najbardziej znanym badaczem polskiego folkloru był etnografEtnografiaetnograf Oskar KolbergKolberg Oskar HenrykOskar Kolberg.

Muzyka ludowa

R1LH7CU4OLZHT

Ilustracja przedstawia obraz „Owczarek”, autorstwa Józefa Chełmońskiego. Pośrodku dzieła widnieje bosonogi chłopiec, odziany w siermiężną kapotę, grający na skrzypcach. Towarzyszy mu pies oraz stado owiec. Letni dzień podkreśla jasna, jakby wypalona słońcem, tonacja barwna.

Cechą wyróżniającą polską muzykę ludową jest związek z życiem wspólnotowym wyznaczonym tak przez cykl rodzinny i kalendarzowy. Na cykl kalendarzowy zaś składają się rok liturgiczny i agrarnyAgrarnyagrarny. Do cyklu rodzinnego zaliczamy m.in.: pieśni chrzcinowe, kawalerskie, panieńskie, weselne, pogrzebowe, natomiast do kalendarzowego m.in. pieśni adwentowe, kolędy, śpiewy dyngusowe, gaikowe, sobótkowe, pieśni żniwne i dożynkowe

Tańce

Prawdopodobnie już nie raz spotykaliście się z określeniem „tańce regionalne”. Ale czy zastanawialiście się, jak wiele ich jest i co dla poszczególnych tańców jest najbardziej charakterystyczne? Lub – przy jakich okazjach najczęściej się je wykonuje? W Polsce jest wiele różnych folklorystycznych regionów. W każdym z nich na przestrzeni wieków wykształciły się różne tańce. Na ich odmienność wpłynął nie tylko temperament mieszkańców, ale i ukształtowanie ziemi, dominujące obrzędy, czy też szczególnie ważne czynniki socjologiczne.

Kaszuby

Pierwszym z ważniejszych tańców regionu jest szewc – popularny szczególnie w Cetniewie i okolicach. Jego nazwa pochodzi od sposobu tańczenia – tancerze naśladują ruchy szewca nawijającego dratwę i wbijającego kołki w podeszwę buta. Taniec ten wykonywany jest przez kobiety i mężczyzn, parami, choć szczególnie jest lubiany przez dzieci. Często towarzyszy mu śpiew. W jego melodii możemy wyróżnić trzy części – część pierwszą zachowaną w metrum 3/4 oraz część drugą i trzecią – obie zachowane w metrum 2/4. Wysłuchajcie jej.

Tańcem, w którym również imituje się pracę, jest kowal. Ten ulubiony taniec zespołów dziecięcych odznacza się naśladowaniem pracy kowala poprzez bicie młotem i rozdmuchiwanie ognia. Melodia, która za chwilę zabrzmi, posiada pierwiastki niemieckie i jest trzyczęściowa. Część A i B zachowana jest w takcie 6/8, natomiast cz. C – na skutek wpływów polki – w takcie 2/4.

Charakterystycznymi tańcami kaszubskimi jest także kùflôrz, czyli taniec rybaków trzymających kufel piwa w ręku i wyrażających przy tym radość z udanych łowów, oraz owczarz, wywodzący się z obrzędów powitania wiosny, podczas których wypędzano na pastwiska owce po tzw. postrzyżynach. Obecnie jest to zabawa taneczna zachowana w formie kaszubskiego walczyka (co sugeruje, że zachowany jest w metrum trójdzielnym). W tańcu nie ma ograniczenia liczby uczestników – jedynym warunkiem jest jeden mężczyzna lub chłopiec więcej niż pań. Chłopiec, który nie ma partnerki, jest „owczarzem” i trzyma owczarski kij, przez który skacze w trakcie zabawy. Taniec jest bardzo wesoły, na ogół wykonuje się go z przyśpiewką.

Raa2nGgNljTzm

Ilustracja interaktywna przedstawia: Dziecięcy zespół taneczny w strojach kaszubskich. Fotografia przedstawia dziecięcy zespół taneczny w strojach kaszubskich. Dziewczynki mają wianki na głowie ze sztucznych kwiatów, chłopcy natomiast kapelusze ze wstążką w kolorze czerwonym. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Jak już wspomnieliśmy – tańce często związane są z obrzędami. Jednym z przykładów może być kaszubski polonez. Zachowany jest w takccie 3/4. Tańczy się go nad ranem w dniu zakończenia wesela. Prowadzony jest na ogół przez młodą parę, którą wyprzedza zespół muzyczny. Korowód pokonuje liczne przeszkody, aż w końcu para młoda wchodzi po pochyłej desce na stół, na której następnie się całuje. Wszyscy weselnicy – w ślad za nimi – czynią to samo.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Dziecięcy zespół taneczny w strojach kaszubskich. Fotografia przedstawia dziecięcy zespół taneczny w strojach kaszubskich. Dziewczynki mają wianki na głowie ze sztucznych kwiatów, chłopcy natomiast kapelusze ze wstążką w kolorze czerwonym. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Jak już wspomnieliśmy – tańce często związane są z obrzędami. Jednym z przykładów może być kaszubski polonez. Zachowany jest w takccie 3/4. Tańczy się go nad ranem w dniu zakończenia wesela. Prowadzony jest na ogół przez młodą parę, którą wyprzedza zespół muzyczny. Korowód pokonuje liczne przeszkody, aż w końcu para młoda wchodzi po pochyłej desce na stół, na której następnie się całuje. Wszyscy weselnicy – w ślad za nimi – czynią to samo.

1

1. Jak już wspomnieliśmy – tańce często związane są z obrzędami. Jednym z przykładów może być kaszubski polonez. Zachowany jest w takccie 3/4. Tańczy się go nad ranem w dniu zakończenia wesela. Prowadzony jest na ogół przez młodą parę, którą wyprzedza zespół muzyczny. Korowód pokonuje liczne przeszkody, aż w końcu para młoda wchodzi po pochyłej desce na stół, na której następnie się całuje. Wszyscy weselnicy – w ślad za nimi – czynią to samo.

Wartym poznania jest również walc kaszubski – Laura, będący głęboko zakorzeniony w tradycji Kaszub. Jego forma wyróżnia się wśród polskich tańców spokojem, łagodnością oraz szczególnie ładną i wdzięczną melodią o dwuczęściowej budowie, zachowaną w takcie 3/4. Część pierwsza melodii jest urozmaicona figurami tanecznymi, natomiast w części drugiej para wykonuje jedynie obroty walca po obwodzie koła. Jest popularny w grupie starszych dzieci. Wysłuchajcie przykładowej melodii takiego walca wykonanej przez skrzypce.

Co ciekawe – taneczny folklor Kaszub to także tzw. tańce wyszydzenia. Dedykowane są tym, którzy zachowują się niestosownie. Wykonanie takiego tańca miało dać do zrozumienia danej osobie, że nie jest mile widziana w towarzystwie. Przykładem może być choćby taniec bulewéBulewébulewé, wyszydzający oszustów czerpiących korzyści z cudzego wysiłku. W tańcu uczestniczy kilka par oraz dziad i baba. W czasie popisowego tańca tancerzy wkracza dziad chcący zebrać pieniądze za pokaz umiejętności tańczących. Po chwili jest jednak karcony przez babę, której tłumaczy, że jedynie zarabiał pieniądze ciężko pracując. W końcu ktoś z tłumu ogłasza, że wśród oglądających taniec jest osoba postępująca podobnie.

Chlubą Kaszubów jest ich mowa. Język kaszubski, w odróżnieniu od innych regionów w naszym kraju, jest żywy w mowie i piśmie. Znanym badaczem tego języka był Bernard Sychta (1907‑1982), ksiądz z Sierakowic. Posłuchaj, jak brzmią kaszubskie nuty, czyli abecadło kaszubskie. Śledź tekst i obrazki.

Kaszubskie nuty to tradycyjna pieśń‑wyliczanka, która stała się jednym z najbardziej  rozpoznawalnych elementów folkloru kaszubskiego. Odtwórz Kaszubskie nuty jeszcze raz i spróbuj zaśpiewać melodię z tekstem. Pod tekstem oryginalnym znajdziesz tłumaczenie na język polski.

Tekst i tłumaczenie za: http://naszekaszuby.plOtwiera się w nowym oknie

Kujawy

Ludowa kapela kujawska składała się z dwojga skrzypiecSkrzypceskrzypiec, basówBasybasów, zwanych Maryną, i bębenkaBębenbębenka. Z czasem w skład kapeli weszły inne instrumenty, m.in. harmoniaHarmoniaharmonia.

Najbardziej znanym tańcem regionalnym jest kujawiak. Utwory ludowe często wykonywane są przez innych artystów. Posłuchaj kujawiaka Czerwone Jabłuszko w wykonaniu Chóru i Orkiestry Polskiego Radia.

Wielkopolska

Wielkopolska to jeden z najstarszych regionów Polski. Nic więc dziwnego, że obfituje nie tylko w różnordodne tańce, ale też w instrumenty i stroje ludowe. Tańce wielkopolskie są bardziej dostojne i poważne, niż te wywodzące się z innych regionów. Do najbardziej reprezentatywnych tańców należą wiwaty, przodki, foreje, chodzone (czyli prototypy poloneza) oraz liczne zabawy taneczne. Spotyka się tu tańce popisowe, które wykonuje jedna para. W tym regionie nie ma też zwyczaju wspólnych tańców starszyzny z młodzieżą. Na ogół młodzi tworzą krąg wokół „pary popisowej” lub wokół tańczącej starszyzny.

RWROIzIEqecgP

Ilustracja interaktywna przedstawia: Rodzina z Biskupizny w strojach ludowych. Fotografia przedstawia rodzinę z Biskupizny w strojach ludowych. Na zdjęciu znajduje się kobieta, mężczyzna i ich sześcioro dzieci: dwie dziewczynki i czterech chłopców. Matka i córki ubrane są w różowe suknie i białe fartuchy, natomiast na głowach mają białe turbany. Ojciec i jego synowie mają czarne spodnie i koszulki oraz fioletowe marynarki z jasnymi guzikami. Na głowach mają czarne kapelusze. Jeden z chłopców, który nosi okulary, gra na skrzypcach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Charakterystycznym tańcem jest walc wielkopolski, czyli walcerek. Jest to trójmiarowy taniec wykonywany w parach. Można dopatrywać się w nim wpływów walca niemieckiego, z tą różnicą, że w walcu niemieckim mamy do czynienia z przedtaktem. W walcu wielkopolskim występują silne pierwiastki polskiej melodyki, która zbliża go do kujawiaka.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Rodzina z Biskupizny w strojach ludowych. Fotografia przedstawia rodzinę z Biskupizny w strojach ludowych. Na zdjęciu znajduje się kobieta, mężczyzna i ich sześcioro dzieci: dwie dziewczynki i czterech chłopców. Matka i córki ubrane są w różowe suknie i białe fartuchy, natomiast na głowach mają białe turbany. Ojciec i jego synowie mają czarne spodnie i koszulki oraz fioletowe marynarki z jasnymi guzikami. Na głowach mają czarne kapelusze. Jeden z chłopców, który nosi okulary, gra na skrzypcach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Charakterystycznym tańcem jest walc wielkopolski, czyli walcerek. Jest to trójmiarowy taniec wykonywany w parach. Można dopatrywać się w nim wpływów walca niemieckiego, z tą różnicą, że w walcu niemieckim mamy do czynienia z przedtaktem. W walcu wielkopolskim występują silne pierwiastki polskiej melodyki, która zbliża go do kujawiaka.

1

1. Charakterystycznym tańcem jest walc wielkopolski, czyli walcerek. Jest to trójmiarowy taniec wykonywany w parach. Można dopatrywać się w nim wpływów walca niemieckiego, z tą różnicą, że w walcu niemieckim mamy do czynienia z przedtaktem. W walcu wielkopolskim występują silne pierwiastki polskiej melodyki, która zbliża go do kujawiaka.

Najbardziej typowymi tańcami Wielkopolski są wiwaty. Cechują się między innymi silnym związkiem z pieśniami, nieregularnością budowy, zróżnicowaniem agogicznym i metrum, nietypowym rozmieszczeniem akcentów. Tańce te opierają się na prostych formach ruchu, tj. chód, bieg, chodo‑bieg, czy kroki dosuwne i obrotowe. Wiwaty były tańczone niemal przy każdej okazji, co świadczy o niezwykle radosnym usposobieniu Wielkopolan. Jest ich wiele, a każdy nosi inną nazwę, pochodzącą od początkowych słów przyśpiewek lub od okazji, podczas której je tańczono. Za chwilę wysłuchacie przykładu wiwatu weselnego, zwróćcie uwagę na jego żywiołowość.

Kolejnym charakterystycznym tańcem jest wisielok. Składa się z dwóch części i zachowany jest w metrum dwumiarowym. Pierwsza część charakteryzuje się krokami dosuwanymi, zaś druga – szybka – podskokami. Wisielok jest żywy, o silnie podkreślanej gestykulacji. Ideą tańca jest ukazanie zalotów mężczyzny, który stara się zaimponować kobiecie siłą i postawą. Wysłuchajcie typowej melodii wisieloka.

Ostatnim tańcem wartym omówienia – bo reprezentacyjnym Wielkopolski – jest przodek szamotulski. Ma on charakter adoracyjny i rozpoczynany jest na ogół przez jedną parę, która po pierwszym tańcu zaprasza pozostałych uczesników zabawy. Tańczony jest w wolnym tempie, w metrum trójdzielnym. Budowa jest dwuczęściowa. Jan z Domachowa Bzdęga – w Weselu biskupiańskim opisywał ten taniec następująco:

Para w środku tańczy, wirując w lewo lub w prawo zależnie od umiejętności jak w walcu, ale nie krokiem posuwistym, tylko dreptanym, całymi stopami (...). Wokół pary tworzą koło tancerze, którzy „służą” parze biegając rytmicznie jeden za drugim po obwodzie w lewo. Podczas biegu trzaskają batami trzymanymi w zewnętrznych rękach i powiewają chustkami weselnymi (...). Gdy melodia drugiej części kończy się, tancerze którzy „służą” przystają i trzy razy przytupują. Powtarzając cały taniec od pierwszego taktu biegną w kierunku przeciwnym. Na zakończenie melodii zawsze przytupują przed zmianą kierunku.

Wysłuchajcie teraz tradycyjnej melodii przodka szamotulskiego.

Kurpie

R1OtEieHEPc811

Fotografia przedstawia osoby z regionui Kurpiowskiego w tradycyjnych strojach. Uśmiechnięte kobiety w długich sukniach z białymi fartuszkami, na szyi mają czerwone korale. Mężczyźni tańczą obok kobiet w spodniach i długich płaszczach, a na głowie mają kapelusze.

Tańce kurpiowskie zachowały się niemal w niezmienionej formie. Do najpopularniejszych tańców kurpiowskich zaliczamy: olender, trampólka, okrąglak, polka trzęsiona, fafur, powolniak, żuraw, wyrwas, stara baba, oberek oraz konik.

Konik to prawdopodobnie najstarszy taniec kurpiowski, w trakcie którego tancerze naśladują bieg konia. Rozpoczyna się korowodem, kończy zaś tańcem par, które jednocześnie śpiewają. Typowym krokiem jest wyrzucanie nóg od kolana do tyłu. Posłuchaj fragmentu tego tańca.

Charakterystyczne dla tańców kurpiowskich jest rozpoczynanie ich korowodem oraz częste zmiany nastroju – żywe fragmenty przeplatają się z łagodnymi motywami tanecznymi. Najbardziej zróżnicowane są tańce weselne (powiązane także z innymi obrzędami) oraz tańce wieczorowe. Popularnymi są:

Powolniak - wbrew nazwie – zachowany jest w szybkim tempie. Spotyka się go zarówno w takcie parzystym, jak i nieparzystym. Prowadzi to nieraz do sytuacji, w której trzymiarowe kroki nie odpowiadają rytmowi. Para taneczna rozpoczyna taniec marszem, który w dowolnym momencie przeradza się w żywiołowe obroty. Często tancerka wykonuje je z niewielkim opóźnieniem, tworząc tym samym pewnego rodzaju kanon.

Okrąglak – taniec podobny do oberka. Zasadniczą różnicą jest jednak tempo – okrąglak wykonywany jest wolniej. Znany jest w kilku odmianach, m. in: cochany, suwany i chlapok.

Olender – jest to taniec wywodzący się z innych kultur, w szybkim tempie, w takcie 2/4. Tańczony przez dowolną liczbę par. Występuje w nim wiele figur zbiorowych, a także – co ciekawe – wzajemne nawoływanie się tańczących. Charakterystyczne jest powracanie w jego przebiegu polki kurpiowskiejPolka kurpiowskapolki kurpiowskiej.

Warmia i Mazury

Panuje przekonanie, że tańce i zabawy na Warmii i Mazurach istniały od zawsze. Podobno wesela odbywały się nawet cały tydzień, a co niedzielę – w karczmach lub na świeżym powietrzu – miały miejsce zabawy taneczne. Często tańcom towarzyszyła kapela złożona ze skrzypiec, klarnetu, basu i bębenka.

RWDo25Ew06dha

Ilustracja interaktywna przedstawia: Kobiety w warmińskich strojach ludowych. Zdjęcie pochodzące z lat 20. XX w. Fotografia przedstawia trzy kobiety w warmińskich strojach ludowych. Zdjęcie pochodzące z lat 20. XX w. Kobiety mają długie spódnice, na ramionach duże chusty jednokolorowe i w kwiaty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Najpopularniejszymi tańcami Warmii i Mazur są szot i baba. Szot tańczony jest niemal przy każdej okazji – podczas wesel, chrzcin i większości zabaw. Dawniej był to taniec spokojniejszy, pozbawiony przytupywania, jednak obecnie tańczy się go wesoło, żywo przy tym przytupując. Zachowany jest w szybkim tempie, w takcie 2/4. Wskazane jest wykonywanie go wraz ze śpiewem. Podstawowym krokiem tańca jest krok polkowy.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Kobiety w warmińskich strojach ludowych. Zdjęcie pochodzące z lat 20. XX w. Fotografia przedstawia trzy kobiety w warmińskich strojach ludowych. Zdjęcie pochodzące z lat 20. XX w. Kobiety mają długie spódnice, na ramionach duże chusty jednokolorowe i w kwiaty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Najpopularniejszymi tańcami Warmii i Mazur są szot i baba. Szot tańczony jest niemal przy każdej okazji – podczas wesel, chrzcin i większości zabaw. Dawniej był to taniec spokojniejszy, pozbawiony przytupywania, jednak obecnie tańczy się go wesoło, żywo przy tym przytupując. Zachowany jest w szybkim tempie, w takcie 2/4. Wskazane jest wykonywanie go wraz ze śpiewem. Podstawowym krokiem tańca jest krok polkowy.

1

1. Najpopularniejszymi tańcami Warmii i Mazur są szot i baba. Szot tańczony jest niemal przy każdej okazji – podczas wesel, chrzcin i większości zabaw. Dawniej był to taniec spokojniejszy, pozbawiony przytupywania, jednak obecnie tańczy się go wesoło, żywo przy tym przytupując. Zachowany jest w szybkim tempie, w takcie 2/4. Wskazane jest wykonywanie go wraz ze śpiewem. Podstawowym krokiem tańca jest krok polkowy.

Z kolei baba to wolny, ciężki taniec połączony z mocnym kiwaniem się z boku na bok odwzorowującym wyolbrzymiony chód starej kobiety. Babę tańczy się na Warmii krokiem o nazwie kulawy z bukaniem. Na Mazurach zaś tancerze starają się odejść od powolnego i ociężałego sposobu poruszania, dążąc do lżejszej formy. Wykonują babę krokiem polkowym. Dodatkowo – tańcu towarzyszy śpiew o babie. Wysłuchajcie tradycyjnej melodii baby.

Tańcem także wymagającym naszej uwagi jest koseder. Jego nazwa pochodzi od słowa „koso”, oznaczającego sposób tańczenia, polegający na wyrzucaniu nóg w różne strony. Koseder to taniec dwuczęściowy, w takcie 2/4. Należy do tańców, w których zachowała się stara forma tańca kołowego. Uczestnicy tańca śpiewają przy akompaniamencie muzyki. Gdy śpiew milknie, w tańcu pojawia się wirowa polka.

RJzJXqLXRmklx1

Fotografia przedstawia Zespół Pieśni i Tańca „Gdynia”. Zdjęcie wykonane z lotu ptaka. Kobiety tańczą i rozwiewają swoje długie kolorowe spódnice. Mężczyźni tańczą z tyłu unosząc ręce ku górze. W ostatnim rzędzie stoją kobiety i mężczyźni z rękami podpartymi o biodra w strojach ludowych.

Region Łowicki

Region łowicki, podobnie jak Kurpie, jest subregionemSubregionsubregionem Mazowsza. Jego folklor obejmuje rejony dawnego Księstwa ŁowickiegoKsięstwo ŁowickieKsięstwa Łowickiego, które było znacznie zamożniejsze niż otaczające je wówczas regiony. Dzięki temu poziom kultury we wsiach był wyższy, a to procentowało z kolei bogatą działalnością artystyczną.

R1P0w6zdi6Ml8

Ilustracja interaktywna przedstawia: Strój łowicki, etnograficzna.pl. Fotografia przedstawia parę tancerzy w stroju ludowym z regionu łowickiego. Kobieta ubrana w białą koszulę z szerokimi rękawami, kolorowy gorset i długą, kolorową spódnicę, która obszyta jest koronką. Mężczyzna w pomarańczowych spodniach z zielonymi wstawkami. Ubrany w białą koszulę i czarną kamizelkę oraz długie, brązowe kozaki. Dodatkowo pojawia się informacja: 1. Niepowtarzalny charakter folkloru łowickiego rozpoznawalny jest nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Zawdzięcza się to m.in. opublikowaniu zdjęć mieszkańców w łowickich strojach pod artykułem pt. Współczesna Polska w czasopiśmie National Geographic w marcu 1933 r. Nie bez znaczenia pozostaje również powieść pt. Chłopi Władysława Reymonta, pisana na terenach łowickich . Najbardziej charakterystycznym elementem folkloru są rękodzieła, muzyka, taniec oraz strój – jeden z najpiękniejszych strojów ludowych Polski.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Strój łowicki, etnograficzna.pl. Fotografia przedstawia parę tancerzy w stroju ludowym z regionu łowickiego. Kobieta ubrana w białą koszulę z szerokimi rękawami, kolorowy gorset i długą, kolorową spódnicę, która obszyta jest koronką. Mężczyzna w pomarańczowych spodniach z zielonymi wstawkami. Ubrany w białą koszulę i czarną kamizelkę oraz długie, brązowe kozaki. Dodatkowo pojawia się informacja: 1. Niepowtarzalny charakter folkloru łowickiego rozpoznawalny jest nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Zawdzięcza się to m.in. opublikowaniu zdjęć mieszkańców w łowickich strojach pod artykułem pt. Współczesna Polska w czasopiśmie National Geographic w marcu 1933 r. Nie bez znaczenia pozostaje również powieść pt. Chłopi Władysława Reymonta, pisana na terenach łowickich . Najbardziej charakterystycznym elementem folkloru są rękodzieła, muzyka, taniec oraz strój – jeden z najpiękniejszych strojów ludowych Polski.

1

1. Niepowtarzalny charakter folkloru łowickiego rozpoznawalny jest nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Zawdzięcza się to m.in. opublikowaniu zdjęć mieszkańców w łowickich strojach pod artykułem pt. Współczesna Polska w czasopiśmie National Geographic w marcu 1933 r. Nie bez znaczenia pozostaje również powieść pt. Chłopi Władysława Reymonta, pisana na terach łowickich. Najbardziej charakterystycznym elementem folkloru są rękodzieła, muzyka, taniec oraz strój – jeden z najpiękniejszych strojów ludowych Polski.

Dla tańców regionu łowickiego reprezentatywne jest metrum trójdzielne (3/4 lub 3/8); za najpopularniejsze formy taneczne uznajemy:

Oberek – to wesoły, skoczny taniec weselny, polegający na szybkim wirowaniu tańczących par. Początkowo pary obracają się w jednym kierunku, zaś na okrzyk drużby – zmieniają go. Wszystkie części taktu są w oberku akcentowane jednakowo. Wysłuchajcie melodii tego tańca.

Kujon – taniec podobny do kujawiaka, o melancholijnym wyrazie i zmiennym tempie.

Chodzony – wolny taniec korowodowy o ceremonialnym charakterze. Tańcząc go, pary powinny dostojnie poruszać się po linii koła. Na ogół wykonywany podczas wesel i różnego rodzaju zabaw.

Różnego rodzaju walce.

Oprócz tańców zachowanych w metrum trójdzielnym, odnajdziemy także:

Klapok – taniec w metrum dwudzielnym, składający się z dwóch części. W pierwszej para taneczna wykonuje polkę, zaś w drugiej – klaszcze dłońmi o uda i w dłonie.

Polka – najbardziej znany taniec w Polsce. Jest to taniec parowy, zachowany w szybkim tempie (takt 2/4), wirowy. W innych regionach można spotkać jego odmiany.

Ziemia Rzeszowska i Lubelska

Wśród najpopularniejszych tańców regionu rzeszowskiego znajdują się:

Krzyżak rzeszowski, którego nazwa pochodzi od tańczenia „po krzyżu” (wykonywany przez 4 pary, które zbliżają się do siebie);

Cebulka, czyli bardzo prosty, wesoły taniec w metrum trójdzielnym; występuje w nim element gonitwy, tancerki wykonują ozdobne ruchy rąk;

Polka bez noge, charakteryzująca się ugięciem nogi i obniżeniem w pionie kroku tanecznego na pierwszej mierze taktu; w niektórych miejscach tańczono ją z kieliszkiem na głowie, co determinowało prostą postawę;

Polka gacok– wesoły taniec wykonywany w parach z elementami korodowu tanecznego, w którym podstawowym krokiem jest drobny kroczek;

Chodzony.

Śpiew, muzyka i taniec to również ważne elementy tradycji Lubelszczyzny. Najstarszymi tańcami na tej ziemi są tańce korowodowe, podczas których śpiewano przyśpiewki nawiązujące do charakteru obrzędu. Przykładem może być ten o nazwie: taniec z rózgą weselną, będącą symbolem małżeństwa; wykonywano go podczas wesela.

Wszystkich tańców lubelskich jest około 40. Wśród tych przeznaczonych dla par zaliczamy walce, polki, oberki, przyjmujące różnorodny kształt. Są to też m. in.:

Walczyk lubelski – biłgorak – najbardziej liryczny, wdzięczny, o dużej płynności ruchów taniec lubelski. Często tańczono go pod koniec wesela, by wprowadzić poczucie nostalgii. Taniec poprzedzony jest przyśpiewką: Nie wydumas nic jenacy, jeno co ci sam Bóg przeznacy.... Wysłuchajcie jego melodii.

Mach – dwuczęściowy taniec, gdzie część pierwsza jest wolna, zaś druga – żywiołowa i wesoła. Często jedna z par popisuje się swoimi umiejętnościami tanecznymi na środku, wykonując taniec solowy w kole utwrzonym przez inne pary. Tańcowi towarzyszą okrzyki; na koniec tancerze głośno wykrzykują „mach!”. Posłuchajcie jego melodii.

Cygan – taniec zachowany w rytmie polki. Zaczyna się wolno, kończy w tempie szybkim. Po osiągnięciu granicznego tempa, instrumentaliści przestają na chwilę grać, aby po chwili powrócić do wolnej melodii i zacząć na nowo. Tancerze, którzy przez zmęczenie nie mogą powtórzyć tańca, ustępują miejsca innym. Wysłuchajcie fragmentu jego melodii.

Do najpopularniejszych instrumentów używanych na Lubelszczyźnie należały skrzypce, basy i bębenki. Oryginalnym instrumentem jest również suka biłgorajskaSuka biłgorajskasuka biłgorajska – zrekonstruowana pod koniec XX wieku na podstawie akwareli Wojciecha Gersona, ponieważ do naszych czasów nie przetrwał ani jeden egzemplarz tego instrumentu. Do tańców Lubelszczyzny należą m.in. cygan, mach, osa, polka podlaska, śpioch, reczka oraz oberek.

RKVUK9LTTTU2F

Ilustracja przedstawia akwarele, ukazującą Sukę biłgorajską, autorstwa Wojciecha Gersona. Staropolski smyczkowy instrument przyozdobiony jest ornamentem geometrycznym w formie rozety sześcioramiennej (tzw. gwiazda heksapentalna).

Posłuchaj kapeli lubelskiej w typowym składzie instrumentalnym: skrzypce i bęben.

Posłuchaj polki lubelskiej granej przez autentycznego muzyka ludowego, zwróć uwagę na instrument solo.

Śląsk

Najpopularniejszym tańcem Górnego Śląska jest trojak. Rozpowszechniony jest on w całej Polsce (na Śląsku Cieszyńskim jest nazywany zagrodnikiem). Nazwa pochodzi od liczby wykonawców – dwie tancerki i jeden tancerz. Taniec tańczy dowolna liczba trójek. Melodia składa się z dwóch części: pierwszej – spokojnej, w takcie 3/4 oraz drugiej – żywiołowej, w takcie 2/4. Wysłuchajcie jej.

Tańcami zabawowymi Śląska są m. in. gąsior, zajączek, diobołek, myszka oraz:

Koziorajka – trójkowy taniec Śląska Cieszyńskiego, zachowany w metrum 2/4 o wyraźnej budowie trzyczęściowej. Jest to taniec prosty, dlatego skierowany przede wszystkim do dzieci. Wysłuchajce i spróbujcie wyznaczyć początki kolejnych części.

Gołąbek – taniec Górnego Śląska; melodia składa się z dwóch części (pierwsza jest wolniejsza od drugiej), zachowana w metrum parzystym.

Nie chcę cię znać – taniec w rytmie walca; jego ideą jest figlarna zabawa tańczącej pary, która gestami oraz mimiką podkreśla słowa nie chcę cię znać. Taniec posiada kilka odmian melodycznych, wysłuchajcie jednej z nich.

Region Żywiecki

Najpopularniejszym tańcem regionu żywieckiego jest hajduk – taniec wywodzący się z Węgier. Na ogół wykonywany w parach, choć można też spotkać odmianę grupową lub solową. Ma charakter popisowy – tancerz‑góral wykonuje m. in. drobne kroki, popisowe skoki, uderzenia ręką o uniesioną nogę, głębokie przysiady. Wszystkie te motywy taneczne mają za zadanie wzbudzić podziw u towarzyszącej tancerki lub u pozostałych par. Taniec prowadzony jest przez wodzireja, który daje sygnał do zmiany kroków. Melodia zachowana jest w metrum 2/4, często pojawiają się zmiany agogiczne.

Tańcami wykonywanymi w parach są również: obyrtka i siustany . Obyrtka lub – inaczej – obyrtany to wirowy taniec, lubiany przez górali żywieckich. Niestety – tańczony jest coraz rzadziej. Podobnie jak w hajduku, tak tutaj taniec przeplatany jest przyśpiewką o satyrycznym lub improwizowanym tekście, w zależności od sytuacji. Melodia jest jednoczęściowa, zachowana w takcie 2/4. Zgodnie z tradycją, wykonuje ją dwóch muzyków (skrzypek i dudziarzDudziarzdudziarz).

Oprócz wymienionych istnieją także:

Krzyżok – taniec zbiorowy, tańczony przez cztery pary;

Szewiec – taniec podobny do kaszubskiego szewca, w którym naśladowana jest praca szewca;

Koń – jest to forma korowodu prowadzonego przez przewodnika wokół domostwa.

Folklor górski - Podhale

Najbardziej rozpoznawalny pośród folkloru w Polskich Karpatach jest folklor podhalański.

Kapela góralska składa się z prymistyPrymistaprymisty, który na skrzypcach i przewodniczy kapeli, kilku innych skrzypków oraz muzyka grającego na basach, instrumencie podobnym do kontrabasu. Wcześniej grano także na złóbcokachŻłóbcokizłóbcokach i oktawkachOktawkaoktawkach. Charakterystyczną cechą w śpiewie są wysokie partie męskie.

Posłuchaj pieśni podhalańskiej Idzie dysc, zwróć uwagę na brzmienie instrumentów oraz partię wokalną.

R7IibRFLtIfkp

Ćwiczenie 14

Wskaż instrumenty wchodzące w skład kapeli podhalańskiej. Możliwości: 1. Diabelskie skrzypce 2. bębenek, 3. skrzypce, 4. cymbały, 5. basy.

Wskaż instrumenty wchodzące w skład kapeli podhalańskiej. Możliwości: 1. Diabelskie skrzypce 2. bębenek, 3. skrzypce, 4. cymbały, 5. basy.

Wskaż instrumenty wchodzące w skład kapeli podhalańskiej.

• Ilustracja do zadania
• Ilustracja do zadania
• Ilustracja do zadania
• Ilustracja do zadania
• Ilustracja do zadania

RttyQ3t511hp6

Ćwiczenie 14

Wskaż instrumenty wchodzące w skład kapeli podhalańskiej.

Taniec zbójnicki jest tańcem korowodowym, wykonywanym tylko przez mężczyzn. Używane są w nim ciupagiCiupagaciupagi, które nawiązują do przeszłości, kiedy to był tańcem pasterskim i wojennym. Zachowany jest w bardzo szybkim tempie, w takcie 2/4. Powinno go wykonywać co najmniej 4 mężczyzn, z nienaganną kondycją fizyczną (w XIX wieku mógł go tańczyć tylko jeden góral). Jak wspomniano – taniec zbójnicki jest rodzajem suity. Łączy ona w sobie m. in. kroki marszowe, ozwodne (czyli wolne), krzesane (czyli szybkie). Są one oddzielane przyśpiewkami, które mogą pojawiać się także przed rozpoczęciem tańca i prezentowane są przez harnasia, czyli prowadzącego taniec. Właściwy zbójnicki pojawia się po wstępnym biegu po kole i krokach ozwodnego. W trakcie niego tancerze – maszerując – uderzają parami o główki ciupagCiupagaciupag, a następnie rzucają nimi do środka koła i rozpoczynają przysiady. Po ostatnim – wybijają się do góry. Ta część tańca jest najbardziej widowiskowa. W kolejnej fazie podnoszą ciupagi i maszerują w kole. Taniec zbójnicki ukazuje siłę i wytrzymałość mężczyzn.

Taniec góralski jest przeznaczony dla pary, a najistotniejszą jego cechą jest brak bliskiego kontaktu tancerzy przez większość czasu. Zachowany jest w metrum dwumiarowym (2/4), w tempie szybkim. Składa się z kilku kroków tanecznych wykonywanych w ustalonej kolejności. Są to: kroki ozwodne, krzesane, drobne. Na koniec tancerz obejmuje tancerkę i się z nią okręca – jest to krok zwyrtany. Poza określonymi krokami tancerz może improwizować, dodając np. podskoki, przytupy, klaskanie. Podczas popisów tancerza tancerka tańczy drobnym krokiem. Jest to taniec zalotny – mężczyzna popisuje się przed partnerką, a ta – ocenia go.

Folklor górski - Beskidy

Wysłuchaj Wiązanki melodii beskidzkich i zwróć uwagę na instrumenty użyte w tym utworze. Czy potrafisz rozpoznać nazwy obu instrumentów? To skrzypce i gajdyGajdygajdy.

Stylizowana muzyka ludowa

Muzyka stylizowana to taka, w której twórca wykorzystuje pewne środki kompozytorskie charakterystyczne dla innej epoki, środowiska, czy też indywidualnego stylu innego kompozytora. Kompozytorzy na całym świecie często inspirują się muzyką ludową tworząc kompozycje muzyki klasycznej, wówczas mówimy o stylizowanej muzyce ludowej. Wśród znanych kompozytorów polskich, którzy czerpali z muzyki ludowej możemy wymienić takich twórców jak: Fryderyk Chopin (1810‑1849), Stanisław Moniuszko (1819‑1872), Henryk Wieniawski (1835‑1880), Ignacy Jan Paderewski (1860‑1941).

Posłuchaj kilka fragmentów utworów muzyki klasycznej inspirowanych muzyką ludową.

Słownik pojęć