Spis treści

• Cele i efekty kształcenia1Cele i efekty kształcenia

• Struktura e‑materiału2Struktura e‑materiału

• Wskazówki do wykorzystania w pracy dydaktycznej e‑materiału dla zawodu technik górnictwa otworowego3Wskazówki do wykorzystania w pracy dydaktycznej e‑materiału dla zawodu technik górnictwa otworowego

• Wymagania techniczne4Wymagania techniczne

Cele i efekty kształcenia

E‑materiał uwzględnia treści, które pozwolą na osiągnięcie, zgodnie z podstawą programową, celów kształcenia w zawodzie technik górnictwa otworowego. Tematyka e‑materiału służy przygotowaniu absolwenta do profesjonalnego wykonywania zadań zawodowych.

E‑materiał przeznaczony dla kwalifikacji:

$\text{GIW}.08.$ Organizacja i prowadzenie eksploatacji otworowej złóż wyodrębnionej w zawodzie technik górnictwa otworowego.

Cele kształcenia

Wspiera osiąganie celu kształcenia określonego dla kwalifikacji:

GIW.08. Organizacja i prowadzenie eksploatacji otworowej złóż:

• organizowanie i nadzorowanie racjonalnej eksploatacji złóż kopalin wydobywanych metodą otworową;

Efekty kształcenia

GIW.08.3. Organizowanie i prowadzenie obsługi odwiertów eksploatacyjnych złóż oraz maszyn i urządzeń do eksploatacji.

Uczeń:

5) omawia zasady obsługi uzbrojenia napowierzchniowego i wgłębnego odwiertów,

6) kontroluje parametry wydobycia kopalin,

7) interpretuje wyniki wskazań przyrządów kontrolno‑pomiarowych,

8) dobiera parametry pracy maszyn i urządzeń górniczych,

9) monitoruje proces wydobycia kopalin otworami wiertniczymi.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści

Struktura e‑materiału

1. WprowadzenieD1BNQt0yhWprowadzenie
   Przedstawia podstawowe informacje o e‑materiale, które ułatwią użytkownikowi wstępne zapoznanie się z zawartością materiału: odniesienia do podstawy programowej, zakres tematyczny oraz opis budowy e‑materiału.

2. Materiały multimedialne
   Zawierają różnego rodzaju multimedia, które ułatwiają uczącemu się przyswojenie wiedzy. Materiał Film instruktażowy – tutorial Pomiary wydobycia – dobór średnicy zwężki dławiącejDiqL0aaCzFilm instruktażowy – tutorial Pomiary wydobycia – dobór średnicy zwężki dławiącej prezentuje obsługę i zastosowanie sprzętu wykorzystywanego do realizacji odcinka redukcyjno‑pomiarowego z zamontowaną zwężką dławiącą. Zasób Galeria zdjęć Urządzenia pomiarowe przy eksploatacji gazu ziemnego – gazomierzeDsE1bW987Galeria zdjęć Urządzenia pomiarowe przy eksploatacji gazu ziemnego – gazomierze przedstawia zdjęcia gazomierzy wraz z opisami oraz schematy uzbrojenia napowierzchniowego odwiertu z wyszczególnieniem miejsca zamontowania zwężki dławiącej. Materiał E‑book Pomiary wgłębne – kontrola pracy pompy wgłębnej żerdziowejDAOngksgeE‑book Pomiary wgłębne – kontrola pracy pompy wgłębnej żerdziowej omawia zasady obsługi uzbrojenia napowierzchniowego i wgłębnego odwiertów, parametry wydobycia kopalin, wyniki wskazań przyrządów kontrolno‑pomiarowych oraz proces wydobycia kopalin otworami wiertniczymi.

3. Obudowa dydaktyczna

   • Interaktywne materiały sprawdzająceDhh85eaOLInteraktywne materiały sprawdzające pozwalają zweryfikować poziom opanowania wiedzy i umiejętności zawartych w e‑materiale.

   • Słownik pojęć dla e‑materiałuDc1GkgaejSłownik pojęć dla e‑materiału zawiera objaśnienia specjalistycznego słownictwa występującego w całym materiale.

   • Przewodnik dla nauczycielaD152ONrTxPrzewodnik dla nauczyciela zawiera sugestie do wykorzystania e‑materiału w ramach pracy dydaktycznej.

   • Przewodnik dla uczącego sięD1EIgnh2gPrzewodnik dla uczącego się zawiera wskazówki i instrukcje dotyczące wykorzystania e‑materiału w ramach samodzielnej nauki.

   • Netografia i bibliografiaDk6NryW3kNetografia i bibliografia stanowi listę materiałów, na bazie których został opracowany e‑materiał.

   • Instrukcja użytkowaniaD1B20cup8Instrukcja użytkowania objaśnia działanie materiału oraz poszczególnych jego elementów.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści

Wskazówki do wykorzystania w pracy dydaktycznej e‑materiału dla zawodu technik górnictwa otworowego

Praca uczniów podczas zajęć

E‑materiał stanowi nowoczesną pomoc dydaktyczną wspomagającą proces kształcenia zawodowego. Ułatwi on uczniom zapamiętanie pojęć związanych z organizowaniem i prowadzeniem pomiarów wgłębnych w odwiertach.

Praca na lekcji zakłada aktywną postawę zarówno nauczyciela, jak i uczniów.

Ważnym założeniem jest praca nad jednym materiałem na różne sposoby i za pomocą różnych technik, mająca na celu jak najlepsze zapamiętanie informacji.

Poniżej znajdują się propozycje wykorzystania poszczególnych elementów materiału w ramach lekcji, w samodzielnej pracy ucznia, pracy w grupach i pracy całego zespołu klasowego.

Praca uczniów w grupach i w zespole klasowym

Film instruktażowy – tutorial – Pomiary wydobycia – dobór średnicy zwężki dławiącej

• Nauczyciel prezentuje uczniom na lekcji film instruktażowy – tutorial i prosi, aby zanotowali ważne według nich informacje dotyczące doboru średnicy zwężki dławiącej.

• Zadaniem uczniów jest obejrzenie filmu instruktażowego i zapamiętanie jak największej ilości podanych w nim informacji.

• Po zakończeniu prezentacji uczniowie są dzieleni na grupy. Każda z nich otrzymuje inny podtemat związany z pomiarem wydobycia i doborem średnicy zwężki dławiącej. Lista zagadnień powinna być wyczerpująca i oparta na obejrzanym materiale.

• Nauczyciel informuje każdą z grup o tym, co będzie oceniał podczas prezentacji zagadnień, oraz odpowiada na ewentualne pytania uczniów.

• Nauczyciel zachęca grupy uczniów do jak najlepszego opisania zagadnień, przypominając o tym, że podczas zajęć oceni ich wysiłki. Może to być ocena opisowa lub wpis oceny do dziennika.

• Uczniowie prezentują swoje prace podczas zajęć.

• Po zakończonej prezentacji nauczyciel prowadzi z uczniami otwartą dyskusję, zadaje pytania i pomaga uporządkować i utrwalić wiedzę na temat zasad doboru średnicy zwężki dławiącej. Komentuje także niepoprawne wypowiedzi uczniów.

• Nauczyciel może ocenić zaprezentowane prace poprzez ustne wyróżnienie grup, ocenę opisową dla każdej z osób lub ocenę za aktywność na lekcji.

Galeria zdjęć – Urządzenia pomiarowe przy eksploatacji gazu ziemnego – gazomierze

• Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Każda grupa otrzymuje pulę zdjęć gazomierzy oraz ich schematów, a także oddzielnie ich nazwy.

• Zadaniem uczniów jest przyporządkowanie podpisów do odpowiednich zdjęć i schematów.

• Nauczyciel, używając galerii zdjęć, sprawdza, czy uczniowie prawidłowo rozpoznali poszczególne gazomierze i ich schematy.

• W razie konieczności nauczyciel komentuje i poprawia prace uczniów.

• Uczniowie tworzą notatki z zajęć.

E‑book – Pomiary wgłębne – kontrola pracy pompy wgłębnej żerdziowej

• Wykorzystanie e‑booka jest doskonałym sposobem na przeprowadzenie lekcji odwróconej (flipped classroom).

• Nauczyciel prosi uczniów, aby na smartfonach otworzyli e‑book „Pomiary wgłębne – kontrola pracy pompy wgłębnej żerdziowej”.

• Nauczyciel dzieli klasę na 5 grup, każda z nich otrzymuje od prowadzącego 3 pytania, na które w e‑booku szuka odpowiedzi (pytania w grupach mogą się powtarzać).

• W tym czasie nauczyciel chodzi po klasie i wyjaśnia wątpliwości uczniom, którzy takiej pomocy wymagają.

• Następnie uczniowie rozmawiają z nauczycielem o trudnościach podczas odpowiadania na pytania.

• Na zakończenie zajęć prowadzący chwali uczniów za zaangażowanie w zajęciach i nagradza najlepszą grupę w dowolny sposób (ocena opisowa lub wpis oceny do dziennika).

Interaktywne materiały sprawdzające

• Nauczyciel wyświetla podczas zajęć interaktywne materiały sprawdzające (najlepiej pod koniec lekcji, gdyż materiały służą do utrwalenia zdobytej wiedzy) i zachęca uczniów do wspólnego rozwiązywania zadań.

• Nauczyciel daje szansę na udzielenie prawidłowej odpowiedzi każdemu uczniowi, wyznacza odpowiednią ilość czasu na podanie odpowiedzi.

• W przypadku problemów z rozwiązaniem zadań nauczyciel pomaga w zrozumieniu zagadnień i naprowadza na poprawne odpowiedzi.

• Po uzyskaniu prawidłowych odpowiedzi nauczyciel wyjaśnia każde zagadnienie, aby pomóc w ich zrozumieniu uczniom, którzy mieli z tym trudności.

Słownik pojęć dla e‑materiału

• Nauczyciel drukuje hasła wraz z ich omówieniem zawartym w słowniku pojęć dla e‑materiału, ale w taki sposób, aby oddzielić hasła od definicji.

• Uczniowie zostają podzieleni na lekcji na 5 grup, z których każda otrzymuje 4 hasła i 4 definicje (hasła i definicje mogą się powtarzać w poszczególnych grupach).

• Zadaniem każdej grupy jest przyporządkowanie haseł do odpowiadających im definicji. Czas wykonania zadania to 5 minut.

• Ćwiczenie jest doskonałym uzupełnieniem pracy uczniów na lekcji i pozwala utrwalić zdobytą wiedzę.

Samodzielna praca uczniów podczas zajęć

Film instruktażowy – tutorial – Pomiary wydobycia – dobór średnicy zwężki dławiącej

• Nauczyciel korzysta z filmu instruktażowego jako pomocy naukowej podczas prowadzenia lekcji.

• Każdy z uczniów otrzymuje hasło związane z pomiarem wydobycia i wymianą zwężki dławiącej (to samo hasło może otrzymać więcej niż jedna osoba, ale opracowuje je sama) i podczas prezentacji filmu instruktażowego przez nauczyciela skupia się na wynotowaniu informacji związanych z tym hasłem (np. informacje na temat pomiaru ilości płynu złożowego w zbiorniku za pomocą listwy, radaru, poziomowskazu).

• Każdy uczeń w dowolny sposób notuje zdobyte informacje.

• Nauczyciel prosi wybranych uczniów o przedstawienie swoich notatek.

• Nauczyciel odpowiada na ewentualne pytania uczniów i pomaga im lepiej zrozumieć dany temat.

• Uczniowie uzupełniają własne notatki i notują informacje przekazywane przez kolegów prezentujących inne hasła.

Galeria zdjęć – Urządzenia pomiarowe przy eksploatacji gazu ziemnego – gazomierze

• Uczniowie otrzymują pulę grafik przedstawiających rodzaje gazomierzy oraz ich schematy.

• Zadaniem uczniów jest przyporządkowanie poprawnych nazw do grafik bez podglądania ich opisów. Na kartce wypisują kolejne nazwy poszczególnych elementów.

• Kolejny krok to sprawdzenie poprawnie przyporządkowanych nazw.

• Jeśli nazwa została przyporządkowana niepoprawnie, uczeń ma za zadanie ułożyć na oddzielnej kartce 3 pytania testowe (do każdego pytania musi podać 4 odpowiedzi, z czego tylko 1 jest poprawna) dotyczące danego gazomierza. Uczeń zna poprawną odpowiedź, ale nie zaznacza jej na kartce z pytaniami.

• Uczniowie wymieniają się kartką z pytaniami. Teraz mają odpowiedzieć na otrzymane od kolegi pytania i oddać do sprawdzenia autorowi pytań.

• Autor pytań sprawdza odpowiedzi i udziela informacji zwrotnej.

• Nauczyciel w razie potrzeby udziela komentarza w sytuacjach nierozstrzygniętych, kiedy istnieje różnica zdań pomiędzy autorem pytania a uczniem na nie odpowiadającym co do poprawności odpowiedzi. Sytuację omawia na forum klasy.

• Nauczyciel prosi o przeczytanie wszystkich pytań i poprawnych odpowiedzi dotyczących galerii zdjęć.

E‑book – Pomiary wgłębne – kontrola pracy pompy wgłębnej żerdziowej

• Podczas zajęć nauczyciel prosi uczniów, aby na smartfonach otworzyli e‑book „Pomiary wgłębne – kontrola pracy pompy wgłębnej żerdziowej”.

• Uczniowie mają możliwość zapoznania się z celem oraz metodami kontroli pracy pompy żerdziowej.

• Każdy uczeń otrzymuje pytanie i na podstawie e‑materiału oraz treści zawartych w e‑booku stara się poprawnie na nie odpowiedzieć.

• Uczniowie prezentują podczas zajęć wyniki swojej pracy, a ich koledzy uzupełniają podawane informacje. Ewentualne błędy koryguje nauczyciel.

• Na zakończenie lekcji uczniowie rozmawiają z nauczycielem o tym, co sprawiło im trudność podczas odpowiadania na pytania.

Interaktywne materiały sprawdzające

• Nauczyciel wyświetla podczas zajęć interaktywne materiały sprawdzające.

• Uczniowie samodzielnie rozwiązują zadania.

• Nauczyciel daje szansę na udzielenie prawidłowych odpowiedzi każdemu uczniowi, wyznacza odpowiednią ilość czasu na podanie odpowiedzi.

• W przypadku problemów z rozwiązaniem zadań nauczyciel pomaga w zrozumieniu zagadnień i naprowadza na poprawną odpowiedź.

• Po uzyskaniu prawidłowych rozwiązań nauczyciel wyjaśnia każde zagadnienie, aby pomóc w ich zrozumieniu uczniom, którzy mieli z tym trudności.

• Prawidłowo rozwiązane zadania mogą być wyświetlane przez nauczyciela na przykład na tablicy interaktywnej.

Wykorzystanie materiału multimedialnego poza zajęciami

Praca indywidualna

Przed lekcją

• Nauczyciel przed rozpoczęciem zajęć prosi uczniów o zapoznanie się z e‑materiałami: filmem instruktażowym „Pomiary wydobycia – dobór średnicy zwężki dławiącej”, galerią zdjęć „Urządzenia pomiarowe przy eksploatacji gazu ziemnego – gazomierze” oraz e‑bookiem „Pomiary wgłębne – kontrola pracy pompy wgłębnej żerdziowej”. Dzięki temu podczas zajęć lekcyjnych uczniom łatwiej będzie posługiwać się specjalistycznym słownictwem.

• Nauczyciel przekazuje uczniom zestaw pytań. Odpowiedzi na te pytania uczniowie znajdą w udostępnionych materiałach. Pytania obejmują kwestie poruszane w zadaniach zawartych w interaktywnych materiałach sprawdzających. Nauczyciel musi tylko przeformułować te zadania na pytania dla uczniów.

• Uczeń przesyła nauczycielowi (np. e mailem) odpowiedzi na pytania i przychodzi na lekcję przygotowany do dalszych działań (zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce).

Podczas lekcji

• Nauczyciel zatwierdza materiały (odpowiedzi na pytania) przesłane przez ucznia.

• Teraz uczeń zabiera się za realizację zadania praktycznego.

• Nauczyciel przydziela mu zadanie: Opisz zasadę działania żerdziowej tłokowej pompy wgłębnej.

• Uczeń opisuje działanie żerdziowej tłokowej pompy wgłębnej.

• Ostatnim etapem jest analiza w postaci udzielania odpowiedzi na pytani, np. „Co sprawiło Ci trudność?”; „Co nie sprawiło Ci żadnego problemu?”; „Czy jesteś zadowolony z efektów swojej pracy?”.

Praca w grupach

Przed lekcją

• Nauczyciel dzieli uczniów na 3 grupy i każdej z nich przydziela określony temat: zastosowania zwężki dławiącej, gazomierze używane przy eksploatacji gazu ziemnego, praca pompy żerdziowej.

• Zadaniem grup uczniów jest przygotowanie prezentacji multimedialnych z wykorzystaniem informacji zawartych w e‑materiałach oraz w innych źródłach informacji, a także przesłanie ich nauczycielowi.

• Nauczyciel przed lekcją sprawdza przesłane materiały i zwraca je z komentarzami lub zezwala na wykonanie dalszych działań na lekcji.

Podczas lekcji

• Grupy uczniów przedstawiają i omawiają swoje prezentacje.

• Nauczyciel uzupełnia informacje, tłumaczy i wspiera uczniów.

• W przypadku pytań nauczyciel udziela odpowiedzi i pomaga lepiej zrozumieć dane zagadnienie.

• Na podstawie wykonanych prac grupy są odpowiednio oceniane.

• Uczniowie notują pozyskane informacje.

• Ostatnim etapem jest analiza zadania w postaci udzielania odpowiedzi na pytania, np. „Co sprawiło grupie trudność?”; „Co grupy wykonały bez problemu?”; „Na co zwrócilibyście uwagę, przygotowując prezentację następnym razem?”; „Czy jesteście zadowoleni z efektów swojej pracy?”.

Wykorzystanie e‑materiału do indywidualizacji pracy z uczącymi się

E‑materiał daje możliwość samodzielnej pracy ucznia, współpracy w grupie przy wspólnym uczestniczeniu w procesie edukacyjnym i indywidualizację procesu dydaktycznego podczas zajęć i poza nimi poprzez samodzielny wybór ucznia lub wymuszony przez nauczyciela poziom trudności wykonywanych czynności i zadań.

Przy pracy samodzielnej nauczyciel indywidualizuje proces poprzez dostosowanie zastosowanego e‑materiału do możliwości percepcyjnych ucznia.

Podczas zajęć można wykorzystać relacje rówieśnicze pomiędzy uczniami, która są zdecydowanie bliższe niż nauczyciel – uczeń, gdyż uczniowie są w przybliżonym sobie wieku, a co za tym idzie mają podobne zainteresowania, tok rozumowania i postrzegania otaczającego ich świata. Dzięki relacji rówieśniczej uczniowie mogą w prostszy sposób dotrzeć do siebie nawzajem jak również uczyć się od siebie.

Słabsi uczniowie skorzystają ze wsparcia uczniów zdolnych, co pomoże im w nauce, a z kolei uczniowie zdolni w trakcie przekazywania kolegom informacji będą powtarzali i utrwalali zdobytą wiedzę, próbując objaśnić w przystępny sposób dany materiał.

Sposób przekazywania wiedzy i budowania umiejętności ucznia będzie zależał w dużej mierze od nauczyciela i prowadzenia przez niego procesu dydaktycznego. Dodatkowo oprawa dydaktyczna zastosowana przy omawianiu tematu daje nauczycielowi wiele możliwości, ponieważ ten sam zakres materiału można ująć na wiele sposobów. Zapobiega to monotonii w procesie nauczania i uczenia się przez uczniów. Realizując pracę w grupach, nauczyciel prowadzi proces grupowy, który pozwala nie tylko na pogłębianie wiedzy uczniów, ale też sprzyja temu, aby uczniowie uczyli się od siebie nawzajem (w grupie i samodzielnie) oraz odgrywali różne role grupowe (czasem nawet takie, w których czują lekki dyskomfort). Wszystko to sprzyja budowaniu umiejętności społecznych. Przyjmowanie ról w grupie w połączeniu z różnorodnością zadań dopasowaną do ucznia stanowi wyzwanie dla nauczyciela i uczniów. Daje też wiele możliwości. Ważnym elementem, który uatrakcyjnia i indywidualizuje proces dydaktyczny, jest pozostawienie przez nauczyciela przestrzeni do błędów. Dzięki temu uczniowie nawzajem sobie pomagają i się od siebie uczą, co wspiera naturalną potrzebę zdobywania informacji.

Interaktywne materiały sprawdzające dają uczniowi możliwość sprawdzenia poziomu własnej wiedzy i uzyskania szybkiej i precyzyjnej informacji zwrotnej. Ich zróżnicowanie pozwala dotrzeć z informacją zwrotną i wskazać, na różne sposoby, zakres materiału konieczny do powtórzenia. Jednocześnie nakłaniają do podejmowania kolejnych prób poprawnego ich uzupełnienia.

Wykorzystanie materiału multimedialnego do pracy z uczącymi się o specjalnych potrzebach edukacyjnych

E‑materiał ułatwia samodzielną pracę ucznia oraz indywidualizację procesu dydaktycznego. Wszystkie multimedia przedstawiają informacje na temat organizowania i prowadzenia pomiarów wgłębnych w odwiertach.

Różne formy multimedialne pozwalają na to, aby uczniowie pozyskiwali informacje w urozmaicony sposób i za pomocą odmiennych kanałów percepcji. Dzięki temu jest szansa na dopasowanie multimediów do potrzeb i możliwości poszczególnych uczniów, co w dużej mierze znosi bariery społeczne i komunikacyjne oraz sprzyja wyrównywaniu szans uczniów.

Dodatkowo odtwarzanie każdego e‑materiału jest możliwe również w trybie dostępności, który zawiera alternatywne wersje materiałów dla użytkowników z dysfunkcjami wzroku i słuchu.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści

Wymagania techniczne

Wymagania sprzętowe niezbędne do korzystania z poradnika oraz innych zasobów platformy www.zpe.gov.pl.

System operacyjny:

• Windows $7$ lub nowszy

• OS X $10.11.6$ lub nowszy

• GNU/Linux z jądrem w wersji $4.0$ lub nowszej $3 \mathrm{GB}$ RAM

Przeglądarka internetowa we wskazanej wersji lub nowszej:

• Chrome w wersji $69.0.3497.100$

• Firefox w wersji $62.0.2$

• Safari w wersji $11.1$

• Opera w wersji $55.0.2994.44$

• Microsoft Edge w wersji $42.17134.1.0$

• Internet Explorer w wersji $11.0.9600.18124$

Urządzenia mobilne:

• $2 \mathrm{GB}$ RAM iPhone/iPad z systemem iOS $11$ lub nowszym

• Tablet/Smartphone z systemem Android $4.1$ (lub nowszym) z przeglądarką kompatybilną z Chromium $69$ (lub nowszym) np. Chrome $69$, Samsung Browser $10.1$, szerokość co najmniej $420 \mathrm{px}$

Problemy techniczne z odtwarzaniem e‑materiału

W przypadku problemów z wyświetlaniem się multimediów w e materiale należy upewnić się, że urządzenie (komputer, laptop, smartfon itp.) ma dostęp do sieci internetowej. Najczęstszą przyczyną spowolnienia internetu jest otwarcie zbyt wielu aplikacji lub zakładek w przeglądarce internetowej na urządzeniu. Wolne ładowanie się stron może być również wywołane słabym łączem internetowym; odczuwalne będzie to zwłaszcza w przypadkach prób otwarcia stron zawierających wizualizacje 3D. Słaba jakość połączenia może być też spowodowana wyczerpaniem się danych pakietowych, jeżeli użytkownik korzysta z internetu mobilnego.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści