Przyroda sawanny

R11eXMhrtSDiw

Na fotografii widoczna jest sawanna. Na pierwszym planie jest brązowa ziemia porośnięta żółtą trawą. W oddali znajdują się niewielkie, zielone drzewa oraz szare, wielkie słonie. W tle wysoka, ciemna góra z białym śniegiem na szczycie, na tle niebieskiego nieba.

1. Rośliny sawanny

Warunki klimatyczne obszarów, na których występuje sawanna (pora sucha i pora deszczowa), wymuszają istnienie specyficznej roślinności. Największe powierzchnie zajmują trawy dobrze przystosowane do przetrwania pory suchej. Ich źdźbła rosną przy podstawie, a nie na wierzchołku. Dzięki temu trawa wyskubywana z góry przez zwierzęta może rosnąć dalej. Niektóre z traw sawanny (np. trawa słoniowa) osiągają imponujące rozmiary, dorastając nawet do 5 m wysokości.

Krzewy rosnące na sawannie często gromadzą wodę w tkankach łodyg lub liści. Wiele z nich, np. aloes czy wilczomlecz, wykształca kolce do ochrony przed roślinożercami. Innym sposobem ochrony przed utratą cennej wody jest przekształcenie liści w suche i twarde twory przypominające długie igły sosny. Przykładem takiego krzewu (a czasem drzewa) jest australijska kazuaryna.

Drzewa są na sawannie nieliczne, gdyż stada roślinożerców zadeptują ich siewki lub zjadają je zanim zdążą urosnąć. Jeśli jednak im się to uda, osiągają często ogromne rozmiary. Dzięki rozmiarom swych korzeni, sięgających kilka metrów w głąb i wiele metrów wszerz, mają największe możliwości czerpania wody z głębszych warstw gleby. Ale w końcu im także w porze suchej brakuje wody. Niektóre drzewa sawanny w porze deszczowej gromadzą wodę w pniach, np. baobaby. Inne, jak eukaliptusy, wytwarzają odporne na suszę skórzaste liście ustawiające się brzegiem do słońca. Jeszcze inne mają drobne liście i długie ciernie, np. akacje. Zdarza się, że gdy susza utrzymuje się przez długi czas, to drzewa zrzucają liście, by ograniczyć parowanie.

R1WEMmKryi5NO

Fotografia przedstawia zbliżenie na wiechę prosa. Na wiotkich szypułkach wiszą kłosy złożone z żółtawych, grubych, okrągłych ziaren.

R1AaoNMaKWezx

Fotografia przedstawia kwitnący aloes. Z kępy grubych liści o kolczastych brzegach wyrasta łodyga, która na końcu ma kolbowaty kwiatostan. W górnej części kwiatostanu kwiaty są nierozwinięte, zielone, a w dolnej części czerwone, rozwinięte.

R1Far5E4gcign

Fotografia prezentuje kilka roślin wilczomlecza kandelabrowego. Jest to osadzony na wysokiej łodydze rozgałęziający się sukulent, przypominający wyglądem drzewo. Obok niego widocznych jest parę drobnych, zielonych krzewów.

R1DwVILnmnIvn

Fotografia przedstawia kazuarynę. Na drobnych, brązowych gałązkach rosną rzadko cienkie, wałeczkowate liście. Między nimi znajdują się żółte kolbowate kwiatostany i brązowe szyszki z białymi plamkami.

R1Rql2yUSU1eb

Fotografia przedstawia dwa wielkie baobaby na urwisku nad morzem. Mają butelkowate, pokryte szarą korą pnie i krótkie gałęzie. Przy jednym z pni stoi człowiek z rozłożonymi rękami. Drzewo jest szersze niż długość rozłożonych rąk człowieka. Przy mężczyźnie stoi pies owczarek.

RWmtgtv4gTxje

Fotografia przedstawia pojedyncze drzewo akacji rosnące na brązowej ziemi. Za nim znajduje się szereg innych drzew. Korona akacji jest w kształcie odwróconego trójkąta i ma jasnozielone liście. Z gałęzi akacji zwisają liczne woreczkowate gniazda wikłaczy.

RvbRxoPJ8YKkj

Fotografia przedstawia drzewa eukaliptusa. Mają one jasnoszary pień i wzniesione gałęzie. Na ich końcach rosną kępy ciemnozielonych liści. Wokół niskie zarośla z jasnozielonymi liśćmi i niewielkie kępy trawy.

2. Zwierzęta sawanny

Szybko rosnące w porze deszczowej trawy zapewniają ogromne ilości pożywienia dla zwierząt. Dzięki temu na afrykańskich sawannach spotykamy duże ssaki roślinożerne: słonie, nosorożce, żyrafy, bawoły. W wielkich stadach wędrują po sawannie zebry i różne gatunki antylop. Na sawannach Ameryki Południowej nie ma tak wielkich stad i tak wielkich roślinożerców. Wśród ssaków kopytnych uwagę zwraca jeleń pampasowy. W sąsiedztwie rzek żyją tu największe gryzonie świata – kapibary, a ciekawostką są niespotykane na innych kontynentach mrówkojady czy pancerniki. W Australii największymi zwierzętami sawanny są kangury. W ostatnich latach pojawia się tam coraz więcej zdziczałych wielbłądów przywiezionych przez ludzi.

W ślad za roślinożercami podążają liczne drapieżniki. W Afryce wielkimi mięsożercami są m.in. lwy, lamparty oraz nieco lżejsze, ale bardzo szybkie gepardy. Mniejsze od nich są hieny, szakale i likaony, które zespołowo polują lub zadowalają się resztkami po uczcie większych drapieżników. Największymi drapieżnikami sawanny w Ameryce Południowej są jaguar i wilk grzywiasty, a w Australii dziki pies dingo.

Typowe dla sawanny są wielkie nielotne ptaki, jak afrykańskie strusie i ich nieco mniejsze odpowiedniki: nandu w Ameryce Południowej i emu w Australii. Wszędzie pojawiają się wielkie padlinożerne sępy. W Afryce charakterystycznym ptakiem sawanny jest marabut. Na sawannach wszystkich kontynentów żyje wiele gadów (szczególnie węży i jaszczurek) i niezliczona liczba bezkręgowców (termity, mrówki, szarańczaki, pająki).

Sawanny są też miejscami zamieszkania ludzi, którzy zajmują się uprawą roli, chowem kóz, bydła i koni oraz polowaniem. To doskonałe miejsce na wypas ogromnych stad bydła.

RwrqJP7Wi78My

Fotografia przedstawia zbliżenie na słonia, który stoi bokiem, z głową skierowaną w lewo. Ma on krótkie, grube kły. Trąbą zagarnia leżącą wśród traw gałąź z liśćmi. Ma małe oczy, a wielkie uszy przylegają do tułowia. Jego skóra jest czerwonobrunatna od pokrywającej go glinki. Za nim widać niskie zarośla i stoki gór w tle.

RIBoA0MT8dN5x

Fotografia przedstawia dwie żyrafy. Jedna stoi przodem, druga bokiem, skierowana w lewo. Zwierzęta mają bardzo długie nogi i szyje. Głowy żyraf są małe. Uszy są długie, skierowane na boki. Na górze głowy widać krótkie, sterczące do góry rogi. W tle widoczna jest bujna zielona roślinność oraz góry.

RzUW6WXL5i5m5

Fotografia prezentuje stado biegnących antylop gnu. Ich ciała pokryte są szarą sierścią. Na długiej głowie znajdują się krótkie rogi. Na karku mają długie czarne włosy, które przypominają końską grzywę. Na spodzie szyi również rosną dłuższe włosy, mają one białawy kolor.

RNpNP3K9wpAuz

Fotografia przedstawia nieduże stado bawołów pasących się na trawiastej, zielonej równinie. Zwierzęta mają masywną sylwetkę i ciemnobrązową sierść. Część zwierząt stoi, kilka leży. Między dorosłymi znajduje się kilka młodych. Bawoły mają duże, poziomo ułożone uszy oraz duże rogi wygięte na boki i ku górze.

RWN51LOM3VNzN

Fotografia przedstawia stado zebr. Zwierzęta mają sylwetkę podobną do konia. Zebry mają na sierści pionowe pasy, białe i czarne. Grzywa, koniec pyska oraz kopyta są czarne. Zebry stoją na czerwonej ziemi, a za nimi rośnie trawa i zarośla. W oddali widać góry.

R1dHGYnbBSHQH

Fotografia przedstawia stado hipopotamów w rzece. Część zwierząt leży zanurzona w wodzie, trzymając ponad powierzchnią oczy, nozdrza i uszy. Te bliżej brzegu są wynurzone do połowy. Mają podłużne, masywne ciała na krótkich nogach. Na brzegu znajduje się wydeptana przez nie ścieżka między gęstymi roślinami i kilkoma drzewami ze zwisającymi gałęziami. Wyżej piaszczysta łacha.

REhb2GZWu6Zyk

Fotografia przedstawia samca lwa. Stoi on na szczycie wzniesienia. Ma żółtą sierść i potężną, gęstą grzywę, w której ukryte są uszy. Ma czujne spojrzenie. Łapy lwa są szerokie i masywne. W oddali widać sawannę z kilkoma akacjami i zbocze góry.

R1QjpfCAGKfEd

Fotografia przedstawia cętkowaną hienę. Hiena przypomina psa z krótką, szorstką sierścią. Nos, pysk oraz nogi są czarne. Reszta sierści jest szara, pokryta czarnymi cętkami.

R1XWpFZvNiVCm

Zdjęcie przedstawia likaona. Zwierzę sylwetką przypomina psa. Plamiste, czarno‑brązowo‑szare zwierzę stoi bokiem, głowa skręcona w prawo. Ma duże, sterczące uszy, opuszczony długi i cienki ogon. Pysk czarny, lekko otwarty. W tle widoczny jest ścięty, brązowy pień drzewa, szara ziemia i zbiornik wodny.

R1PZ2EgKZzvDd

Fotografia przedstawia strusia afrykańskiego na tle zarośli sawanny. Duży ptak stoi na długich nieopierzonych nogach. Tułów ze skrzydłami i początek szyi okryte są czarnymi piórami. Jedynie przy kuprze i pod skrzydłami pióra są jaśniejsze. Długa szara szyja i mała głowa okryte są puchem, dziób krótki i płaski.

R1B8KyTs4rJH0

Fotografia przedstawia sępa siedzącego na trawie. Ma dużą głowę zwróconą w prawo, z mocnym, różowym dziobem. Głowa i szyja są pozbawione piór. Ptak stoi na ziemi. Pióra są ciemnobrązowe z białymi końcówkami.

Ru2q1h4WU23KZ

Fotografia przedstawia marabuta stojącego na piasku. Ptak przypomina sylwetką bociana, czyli ma długie chude nogi i wydłużony, wąski dziób. Marabut ma czarne skrzydła, różową szyję, jasnobrązowy dziob i białe nogi. Głowa i szyja są pozbawione piór.

R1cJlP2aSSatt

Fotografia przedstawia stado kapibar. Zwierzęta są pokryte długą, jasnobrązową sierścią. Mają krótkie pyski i małe uszy. Nos i łapki są czarne. Oczy kapibar są czarne i wyglądają, jakby miały lekko przymknięte powieki. W tle widoczna jest jasnozielona, gęsta trawa.

RiJFR9H35H2r8

Fotografia przedstawia pancernika. Jego ciało pokrywają czworokątne tarczki ułożone blisko siebie. Mają kolor szarobrązowy. Tarczki okrywają całe ciało z wyjątkiem brzucha. Oczy są małe, uszy duże i sterczące. Łapy krótkie, również pokryte tarczkami. W tle widoczna jest szara, uschnięta trawa.

RyLFoQvcKP1eS

Fotografia przedstawia dwa kangury rude: młodego i dorosłego przedstawiciela, stojące na ziemi. Zwierzęta pokryte są jasnobrązową sierścią, jedynie na zakończeniach łap widoczny jest czarny kolor. Ogon i tylne nogi są długie, przednie kończyny krótkie. Na głowie widoczne są stojące, owalne duże uszy.

Rl0UJFJtxI1iM

Fotografia przedstawia kopiec termitów o nieregularnym kształcie z otworami. Wznosi się on wysoko ponad rudą ziemię. Ma kolor pomarańczowy, a liczne duże otwory w nim są ciemniejsze. Za termitierą widać zielone krzewy, z przodu sucha trawa. Bilsko kopca nic nie rośnie.

Ciekawostka

Nie tylko duże ssaki kopytne żyją w stadach. Na afrykańskiej sawannie można spotkać także pokaźne stada małp – pawianów płaszczowych. Ich grupy są doskonale zorganizowane: przewodzą im stare, doświadczone samce (zwykle trzy). W środku stada znajdują się samice z młodymi, a dookoła nich czuwają silne samce pełniące funkcję strażników.

RD1XeC7CgJRGN

Zdjęcie przedstawia portret pawiana płaszczowego. Małpa ma wydłużony, czerwony pysk z wyraźnymi, czarnymi nozdrzami i zarostem po bokach. Na głowie pawian ma gęstą, szarobrązową grzywę przykrywającą uszy. Oczy okrągłe, ciemnobrązowe. W tle widoczny jest jasnobrązowy pień drzewa i ciemnoszary głaz.

Podsumowanie

• Na sawannie rosną głównie trawy i nieliczne krzewy oraz drzewa.

• Rośliny sawanny gromadzą wodę albo zmniejszają jej utratę.

• Brak wody w porze suchej uniemożliwia zwiększenie liczby krzewów i drzew na sawannie.

• Dzięki bujnemu wzrostowi trawy w porze deszczowej, sawanna zapewnia pokarm dla największych roślinożerców.

• Duża liczba dużych roślinożerców zapewnia pokarm dla wielkich i licznych drapieżników oraz padlinożerców.

Praca domowa

11

Ćwiczenie 2

Korzystając z mapy, wypisz państwa, przez które przelatują bociany białe z Polski do Afryki.

R1MA9wJrghiTG

Zdjęcie przedstawia mapę świata. Zaznaczone są na niej różne obszary dwoma kolorami. Na żółto zaznaczone są obszary lęgowisk bocianów białych, natomiast na niebiesko miejsca, do których bociany przylatują na zimę. Na żółto zaznaczone są państwa Europy z wyjątkiem Skandynawii, wysp Brytyjskich oraz Francji i Włoch. Na żółto zaznaczone są też Turcja oraz północna część Algierii. Na niebiesko natomiast zaznaczone są środkowa oraz południowa części Afryki.

uzupełnij treść

---

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Skorzystaj z mapy politycznej Europy i Afryki.

Pokaż odpowiedź

Bociany białe odlatujące na zimę z Polski do Afryki i przelatują przez następujące państwa:

• Słowację,

• Węgry,

• Rumunię,

• Bułgarię,

• Turcję,

• Syrię,

• Jordanię,

• Egipt,

• Sudan,

• Etiopię,

• Kenię,

• Tanzanię,

• Zambię,

• Mozambik,

• Zimbabwe,

• Republikę Południowej Afryki.

R1baaOcS7or06

Ćwiczenie 2

Wersja alternatywna ćwiczenia: Wskaż, na jakim kontynencie znajduje się najwięcej zimowisk bocianów białych. Możliwe odpowiedzi: 1. Afryka, 2. Azja, 3. Ameryka Południowa

Zadania