Każdy z nas kojarzy krajobraz sawanny. Pokazywany jest on w wielu filmach przyrodniczych i przygodowych. Widać w nich rozległe przestrzenie porośnięte pojedynczymi drzewami. Na tych równinach znajdują się duże stada zebr i żyraf. Czasami zwierzęta wpadają w panikę i zaczynają uciekać, kiedy w pobliżu pojawi się lew.
R11eXMhrtSDiw
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
jaki klimat panuje na sawannie,
jakie warunki panują podczas pór roku na sawannie,
po czym rozpoznasz krajobraz sawanny.
Twoje cele
Rozpoznasz wybrane rośliny i zwierzęta sawanny.
Wymienisz przystosowania roślin do życia na sawannie.
iOw2C1IEpe_d5e194
1. Rośliny sawanny
Warunki klimatyczne obszarów, na których występuje sawanna (pora sucha i pora deszczowa), wymuszają istnienie specyficznej roślinności. Największe powierzchnie zajmują trawy dobrze przystosowane do przetrwania pory suchej. Ich źdźbła rosną przy podstawie, a nie na wierzchołku. Dzięki temu trawa wyskubywana z góry przez zwierzęta może rosnąć dalej. Niektóre z traw sawanny (np. trawa słoniowa) osiągają imponujące rozmiary, dorastając nawet do 5 m wysokości.
Krzewy rosnące na sawannie często gromadzą wodę w tkankach łodyg lub liści. Wiele z nich, np. aloes czy wilczomlecz, wykształca kolce do ochrony przed roślinożercami. Innym sposobem ochrony przed utratą cennej wody jest przekształcenie liści w suche i twarde twory przypominające długie igły sosny. Przykładem takiego krzewu (a czasem drzewa) jest australijska kazuaryna.
Drzewa są na sawannie nieliczne, gdyż stada roślinożerców zadeptują ich siewki lub zjadają je zanim zdążą urosnąć. Jeśli jednak im się to uda, osiągają często ogromne rozmiary. Dzięki rozmiarom swych korzeni, sięgających kilka metrów w głąb i wiele metrów wszerz, mają największe możliwości czerpania wody z głębszych warstw gleby. Ale w końcu im także w porze suchej brakuje wody. Niektóre drzewa sawanny w porze deszczowej gromadzą wodę w pniach, np. baobaby. Inne, jak eukaliptusy, wytwarzają odporne na suszę skórzaste liście ustawiające się brzegiem do słońca. Jeszcze inne mają drobne liście i długie ciernie, np. akacje. Zdarza się, że gdy susza utrzymuje się przez długi czas, to drzewa zrzucają liście, by ograniczyć parowanie.
R1WEMmKryi5NO
R1AaoNMaKWezx
R1Far5E4gcign
R1DwVILnmnIvn
R1Rql2yUSU1eb
RWmtgtv4gTxje
RvbRxoPJ8YKkj
11
Ćwiczenie 1
Dowiedz się, jakie warunki należy zapewnić roślinom pochodzącym ze strefy sawanny, np. aloesowi, aby rosły w naszych domach. Odpowiedź zapisz w ramce.
Przypomnij sobie, jakie warunki klimatyczne panują w strefie sawanny.
Aloes magazynuje wodę w tkankach zgrubiałych liści (przystosowanie do pory suchej i deszczowej). Dodatkowo liście ma pokryte warstwą wosku, chroniącą przed parowaniem z nich wody (przystosowanie do pory suchej). Od listopada do lutego podlewamy bardzo oszczędnie (pora sucha), w pozostałych miesiącach – dopiero, gdy podłoże lekko przeschnie. Doniczkę z aloesem ustawiamy w miejscu słonecznym. Zimą powinien mieć zapewnioną niższą temperaturę (ok. 10 °C), by po tym chłodnym okresie zakwitnąć na wiosnę.
Ciekawostka
Dzikie proso jest przodkiem uprawianego przez ludzi prosa, które jest jednym z najstarszych zbóż.
iOw2C1IEpe_d5e246
2. Zwierzęta sawanny
Szybko rosnące w porze deszczowej trawy zapewniają ogromne ilości pożywienia dla zwierząt. Dzięki temu na afrykańskich sawannach spotykamy duże ssaki roślinożerne: słonie, nosorożce, żyrafy, bawoły. W wielkich stadach wędrują po sawannie zebry i różne gatunki antylop. Na sawannach Ameryki Południowej nie ma tak wielkich stad i tak wielkich roślinożerców. Wśród ssaków kopytnych uwagę zwraca jeleń pampasowy. W sąsiedztwie rzek żyją tu największe gryzonie świata – kapibary, a ciekawostką są niespotykane na innych kontynentach mrówkojady czy pancerniki. W Australii największymi zwierzętami sawanny są kangury. W ostatnich latach pojawia się tam coraz więcej zdziczałych wielbłądów przywiezionych przez ludzi.
W ślad za roślinożercami podążają liczne drapieżniki. W Afryce wielkimi mięsożercami są m.in. lwy, lamparty oraz nieco lżejsze, ale bardzo szybkie gepardy. Mniejsze od nich są hieny, szakale i likaony, które zespołowo polują lub zadowalają się resztkami po uczcie większych drapieżników. Największymi drapieżnikami sawanny w Ameryce Południowej są jaguar i wilk grzywiasty, a w Australii dziki pies dingo.
Typowe dla sawanny są wielkie nielotne ptaki, jak afrykańskie strusie i ich nieco mniejsze odpowiedniki: nandu w Ameryce Południowej i emu w Australii. Wszędzie pojawiają się wielkie padlinożerne sępy. W Afryce charakterystycznym ptakiem sawanny jest marabut. Na sawannach wszystkich kontynentów żyje wiele gadów (szczególnie węży i jaszczurek) i niezliczona liczba bezkręgowców (termity, mrówki, szarańczaki, pająki).
Sawanny są też miejscami zamieszkania ludzi, którzy zajmują się uprawą roli, chowem kóz, bydła i koni oraz polowaniem. To doskonałe miejsce na wypas ogromnych stad bydła.
RwrqJP7Wi78My
RIBoA0MT8dN5x
RzUW6WXL5i5m5
RNpNP3K9wpAuz
RWN51LOM3VNzN
R1dHGYnbBSHQH
REhb2GZWu6Zyk
R1QjpfCAGKfEd
R1XWpFZvNiVCm
R1PZ2EgKZzvDd
R1B8KyTs4rJH0
Ru2q1h4WU23KZ
R1cJlP2aSSatt
RiJFR9H35H2r8
RyLFoQvcKP1eS
Rl0UJFJtxI1iM
Ciekawostka
Nie tylko duże ssaki kopytne żyją w stadach. Na afrykańskiej sawannie można spotkać także pokaźne stada małp – pawianów płaszczowych. Ich grupy są doskonale zorganizowane: przewodzą im stare, doświadczone samce (zwykle trzy). W środku stada znajdują się samice z młodymi, a dookoła nich czuwają silne samce pełniące funkcję strażników.
RD1XeC7CgJRGN
iOw2C1IEpe_d5e303
Podsumowanie
Na sawannie rosną głównie trawy i nieliczne krzewy oraz drzewa.
Rośliny sawanny gromadzą wodę albo zmniejszają jej utratę.
Brak wody w porze suchej uniemożliwia zwiększenie liczby krzewów i drzew na sawannie.
Dzięki bujnemu wzrostowi trawy w porze deszczowej, sawanna zapewnia pokarm dla największych roślinożerców.
Duża liczba dużych roślinożerców zapewnia pokarm dla wielkich i licznych drapieżników oraz padlinożerców.
Praca domowa
11
Ćwiczenie 2
Korzystając z mapy, wypisz państwa, przez które przelatują bociany białe z Polski do Afryki.
R1MA9wJrghiTG
Skorzystaj z mapy politycznej Europy i Afryki.
Bociany białe odlatujące na zimę z Polski do Afryki i przelatują przez następujące państwa:
Słowację,
Węgry,
Rumunię,
Bułgarię,
Turcję,
Syrię,
Jordanię,
Egipt,
Sudan,
Etiopię,
Kenię,
Tanzanię,
Zambię,
Mozambik,
Zimbabwe,
Republikę Południowej Afryki.
R1baaOcS7or06
Ćwiczenie 2
11
Ćwiczenie 3
Odpowiedz na pytanie: Z jakiego powodu bociany odlatują na sawannę? Poszukaj informacji, czym żywią się te ptaki. Odpowiedź zapisz w ramce.
Przypomnij sobie, jaka pora panuje na sawannie w miesiącach, kiedy przebywają tam bociany? Przyjrzyj się kształtowi dziobu bociana – czy jest to dziób roślinożercy (płaski, krótki, szeroki) czy drapieżnika (ostry, mocny)?
Gdy bociany białe przylatują na sawannę, kończy się tam pora deszczowa i jest dużo pożywienia. Długi dziób bocianów pozwala im polować na gryzonie, jaszczurki, węże, owady, ślimaki i małe ryby.
iOw2C1IEpe_d5e393
Zadania
1
Pokaż ćwiczenia:
11
Ćwiczenie 1
R1BphBOwJ7t631
2
Ćwiczenie 2
RcGnbCDsQDFML1
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Trzy wielkie nielotne ptaki żyją na sawannach. Połącz w pary nazwy tych ptaków z nazwami kontynentów, na których występują.
Australia, Afryka, Ameryka Południowa
struś
nandu
emu
Źródło: Michał Dudek, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 3
R1bG9fZfsBuw21
2
Ćwiczenie 4
R1JTCEPfiOpW21
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Podziel zwierzęta według rodzaju pobieranego pokarmu. Przyporządkuj ich nazwy do odpowiednich grup.