Przyroda tundry
Krótkie lato w tundrze jest czasem obfitości pokarmu. Gdy tylko się ociepli, to wszędzie zieleni się roślinność, a krótko potem dojrzewają owoce i pożywne nasiona. Gdy jednak zacznie się kolejna zima, to wiele ptaków, renifery i większość ludzi podąża na południe, na skraj tajgi.
jakie są warunki klimatyczne w strefie tundry;
że w tundrze nie mogą rosną wysokie drzewa.
omawiać przystosowania roślin tundry do trudnych warunków klimatycznych;
rozpoznawać wybrane rośliny tundry;
rozpoznawać wybrane zwierzęta tundry;
wyjaśniać, jakie są przyczyny wędrówek zwierząt zamieszkujących tundrę.
1. Rośliny tundry
Rośliny tundry napotykają na wiele przeciwieństw, które utrudniają im życie. Podstawowym problemem jest niska temperatura. Przez większą część roku panuje mróz. Nawet pozostałe 2–4 miesiące nie są zbyt ciepłe. Problemem dla roślin jest także wieczna zmarzlina, która uniemożliwia zapuszczanie korzeni w głąb podłoża. Silne wiatry, które powodują łamanie roślin wystających ponad cienką warstwę śniegu, również ograniczają rozwój roślin.
Z takimi warunkami dobrze radzą sobie mchy i porosty. Często występujący w tundrze porost to chrobotek reniferowy. Wiosną zielenią się trawy i inne rośliny kwiatowe, a wśród nich efektownie wyglądająca wełnianka. Nieco wyższe są karłowate krzewy reprezentowane przez borówki, maliny i jeżyny. Rośliny te potrafią w krótkim czasie wypuścić liście, zakwitnąć i wydać owoce, które jeszcze przed powrotem zimy dojrzewają.
Największymi roślinami tundry są karłowate drzewa. Ich liście i młode pędy są zwykle pokryte delikatnym meszkiem, co w pewnym stopniu zabezpiecza je przed przymrozkami. Brzoza karłowata przypomina właściwie płożący się krzew z gałęziami o długości niewiele przekraczającej 1 metr, krótkich, drobnych gałązkach i drobnych listkach. W tundrze rosną też karłowate wierzby: wierzba arktyczna i wierzba lapońska.
Wymień i wyjaśnij przynajmniej 3 powody, dla których rośliny tundry nie mogą rosnąć w czasie nocy polarnej.
Roślinność typowa dla tundry występowała w Polsce w okresie ostatniego zlodowacenia. Kiedy lodowiec się cofnął, rośliny te przetrwały w miejscach, gdzie panował cały czas podobny klimat – w wyższych piętrach gór. Zaliczamy do nich niski krzew – dębik ośmiopłatkowy i brzozę karłowatą.
Na półkuli południowej, na szerokościach geograficznych, na których mogłaby występować tundra, nie ma dużych lądów. Wiatr jest tam znacznie silniejszy (osiąga nawet 200 km/h), więc nie występują tam karłowate drzewa. Nawet one nie przetrwałyby w takich warunkach.
2. Zwierzęta tundry
Przez kilka ciepłych tygodni w tundrze gwałtownie budzi się życie. Rośliny szybko rosną i się rozwijają, dając duże ilości pożywienia dla roślinożerców. Zima jest bardzo długa i mroźna, dlatego w tundrze żyje stosunkowo niewiele gatunków zwierząt.
Wszystkie ssaki i ptaki mają bardzo gęste futra lub pióra puchowe. Te, które poruszają się po lądzie, mają duże stopy, aby nie zapadać się w śniegu. Wiele gatunków zmienia na zimę kolor piór lub futra na biały lub są białe przez cały rok. Owady pojawiają się wyłącznie w okresie letnim; są to głównie komary i muchy. Stanowią one pokarm dla ptaków, ale są uciążliwe dla innych zwierząt i ludzi.
Wśród kręgowców dużo jest ptaków owadożernych, które przybywają tu jedynie na lato. Liczne są zwierzęta roślinożerne, przy czym najwięcej jest małych gryzoni, nazywanych lemingami. Żyją tu również susły, zające bielaki i pardwy – roślinożerne ptaki, które latem, korzystając z obfitości pokarmu, żywią się także owadami. Większymi roślinożercami są renifery i pochodzące z Ameryki Północnej woły piżmowe (piżmowoły), które zostały z sukcesem osiedlone w tundrze Europy i Azji.
W tundrze nie brak drapieżników, które żywią się głównie lemingami, ale chętnie polują też na ptaki lub zające. Niewielkimi drapieżnikami są gronostaje i łasice oraz sowy. Większym ptakiem drapieżnym jest sokół białozór, a wśród ssaków duże drapieżniki to lis polarny, wilk i żyjący na granicy z lodową pustynią niedźwiedź polarny.
Lemingi w sprzyjających warunkach bardzo szybko się rozmnażają i pojawia się ich tyle, że drapieżniki nie są w stanie ograniczyć ich liczebności. Kiedy zaczyna brakować dla nich pokarmu, lemingi łączą się w wielkie stada i wędrują w poszukiwaniu pożywienia. Przekraczają wówczas nawet góry i rzeki. Jednak nie potrafią dobrze ocenić odległości, a po przepłynięciu dystansu powyżej 200 m tracą siły. Dlatego znane są przypadki, gdy lemingi, napotkawszy brzeg morza, skaczą do wody i płyną przed siebie, aż w końcu giną z wyczerpania.
Podsumowanie
Rośliny tundry są niskie, co zabezpiecza je przed połamaniem przez wiatr oraz niską temperaturą.
W tundrze rosną rośliny zielne, niewielkie krzewy oraz karłowate drzewa.
Drzewa tundry to brzoza karłowata i różne karłowate wierzby.
W tundrze latem jest bardzo dużo owadów. Wówczas wiele ptaków przylatuje do tundry na czas lęgów.
Wyjaśnij, dlaczego niektóre ptaki zamieszkujące rejony tundry odlatują na zimę na drugą półkulę również w rejon o zbliżonym klimacie.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Jak pogoda wpływa na przyrodę?
Strefy oświetlenia Ziemi
Strefy krajobrazowe Ziemi Lasy liściaste
Przyroda tajgi
Tundra
Zadania
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących chrobotka reniferowego.
| Prawda | Fałsz | |
| Chrobotek reniferowy jest porostem. | □ | □ |
| Chrobotek reniferowy jest karłowatym drzewem. | □ | □ |
| Chrobotek reniferowy jest składnikiem pożywienia wielu zwierząt tundry. | □ | □ |
| Owoce chrobotka reniferowego są podstawą wyżywienia reniferów. | □ | □ |
Wskaż nazwę okresu, w którym pojawiają się komary w tundrze.
- lato
- zima
- noc polarna
- pełnia Księżyca
- pora odlotu ptaków
- epoka lodowcowa
Wskaż nazwy drzew rosnących w tundrze.
- brzoza karłowata
- wierzba karłowata
- chrobotek karłowaty
- dąb ośmiopłatkowy
- mech drzewiasty
- wełnianka
- borówka brusznica
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących ptaków przylatujących na obszary tundry.
| Prawda | Fałsz | |
| Ptaki przylatują latem na obszar tundry, aby znieść jaja, wysiedzieć je i wykarmić pisklęta. | □ | □ |
| Ptaki przylatują na okres zimy, aby uniknąć drapieżników. | □ | □ |
| Ptaki przylatują na zimę, aby uniknąć upałów. | □ | □ |
| Ptaki przylatują, aby skorzystać z obfitości owadów i pokarmu roślinnego w okresie letnim. | □ | □ |
| Żadne ptaki nie przylatują na obszary tundry, ponieważ boją się komarów. | □ | □ |
Wskaż nazwy zwierząt, na które polują lisy polarne w okresie zimowym.
- lemingi
- zające bielaki
- pardwy
- niedźwiedzie polarne
- renifery
- piżmowoły
- jaskółki
- bociany
- chrobotki reniferowe
Wskaż opisy warunków naturalnych, które uniemożliwiają rozwój wysokich drzew w tundrze.
- silne wiatry
- bardzo niska temperatura zimą
- wieloletnia zmarzlina
- brak opadów
- roślinożerne zwierzęta
- ciepłe lata
- brak wilgoci w glebie
- zmiana pór roku