Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RGwY28Sn9XBtb1

Quō, unde et quā viā?

Ważne daty

V/IV wiek p.n.e. – okres, w którym powstała Via Latina, jedna z najstarszych dróg rzymskich w Italii, łącząca Rzym z Kapuą.

IV wiek p.n.e. – rozpoczęcie budowy jednej z najdłuższych i najstarszych dróg Italii – Via Appia; jej budowę (wg Liwiusza) miał rozpocząć Appiusz Klaudiusz w 312 roku p.n.e. Via Appia była wielokrotnie rozbudowywana, w 225 roku p.n.e. ostatecznie połączyła Rzym z Brundisium.

1

Scenariusz dla nauczyciela

R1HQmFcVEGYZs1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:

14) potrafi poprawnie stosować podstawową terminologię gramatyczną w odniesieniu do opisu łacińskiego systemu językowego;

17) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

6. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu życia publicznego i prywatnego w starożytnej Grecji i Rzymie:

4) życie społeczne i gospodarcze (miasto i wieś, drogi, handel; religie w świecie greckim i rzymskim; wyrocznie – Delfy, Sybilla; niewola i niewolnicy; fenomen prawa rzymskiego; kalendarz; armia grecka i rzymska; rozrywki);

Nauczysz się

konstruować oraz rozumieć prostą wypowiedź w języku łacińskim osadzoną w kontekście sugestywnym (zrozumiałym) dla ucznia;

tworzyć, rozumieć i wykorzystywać formy 3. p. ind. praes. pass. czasowników czterech koniugacji oraz poprawnie posługiwać się przyimkamiPrzyimek (łac. praepositio)przyimkami łacińskimi w połączeniu z przymiotnikami i rzeczownikami I i II deklinacji (tworząc wyrażenia przyimkowe);

używać posiadanej wiedzy dotyczącej antyku oraz zdobytych dotychczas umiejętności językowych do rozumienia tekstu łacińskiego.

Wprowadzenie

1
R1EZsyhk8IyKO
Luigi Rossini, „Widok Porta Capena w Rzymie”, 1817 r., Muzuem Brytyjskie, Londyn, britishmuseum.org, CC BY-SA 3.0

W niniejszej lekcji chodzi o słuchanie ze zrozumieniem oraz tworzenie własnej wypowiedzi, a przez to maksymalne zmobilizowanie uczniów do pracy twórczej pod kierunkiem nauczyciela. Tematem kulturowym są drogi rzymskie, które uczeń poznaje w języku łacińskim. Materiał można wykorzystać przerabiając VI rozdział podręcznika Familia Romana (prezentacja jest oparta na tekście czytanki; zasób słownictwa i zagadnienia gramatyczne są na poziomie tejże lekcji), uzupełnienie lekcji III i V podręcznika Homo Romanus lub lekcji III i IV podręcznika Porta Latina Nova.

Lekcja składa się z prezentacji (opartej tekście VI lekcji Familia Romana), pytań do niej oraz serii ćwiczeń opisanych poniżej.

Prezentacja 2D- pt: Starożytny Rzym

R5SWQ62JrVLHM
Film animowany Przyimki 1 . Film jest podzielony na sceny, które przedstawiają: Scena 1: Pojawia się mapa Italii z zaznaczonymi drogami i miejscowościami. Lektor czyta tekst, podczas czytania na mapie podświetlane / wyróżniane są odpowiednie miejscowości lub drogi między nimi. Lektor tłumaczy położenie dróg. A. Podświetla się Via Appia, B. podświetla się Via Latina, D. podświetla się Via Flaminia, D. podświetla się Via Aurelia, E. Podświetla się Via Aemilia. Podświetlenia gasną. Lektor czyta kolejną partię tekstu, która znów będzie ilustrowana tą samą mapą. Znów wyróżniane będą drogi i miasta, pomiędzy którymi się znajdują. Sugeruję zastosować dwa kolory wyróżnienia, np. drogę zaznaczać kolorem zielonym, nazwy miejscowości kolorem czerwonym. F. Podświetla się via Appia. G. podświetla się Genua. H. podświetla się Brundisium. Po chwili podświetlenie gaśnie. Lektor zaczyna omawiać kolejną drogę: I. podświetla się via Latina, J. podświetla się Roma, K. podświetla się Capua. Po chwili podświetlenie gaśnie. Lektor zaczyna omawiać kolejną drogę: L. podświetla się via Flaminia, Ł. podświetla się Roma, M. podświetla się Ariminum. Po chwili podświetlenie gaśnie. Lektor zaczyna omawiać kolejną drogę: N. podświetla się via Aurelia, O. podświetla się Roma. P. podświetla się Genua. Po chwili podświetlenie gaśnie. Lektor zaczyna omawiać kolejną drogę: R. Podświetla się via Aemilia. S. Podświetla się Ariminum, T. podświetla się Placentia. Podświetlenia gasną. W lewym dolnym rogu ekranu pojawia się pojawia się małe pole / plansza z listą przyimków i ich rekcji, obok w nawiasach mniejszą czcionką pojawiają się przykłady: in + abl. (ubi est?) (in Italiā) inter + acc. (inter Rōmam et Capuam) Scena 2: Jak wyżej: Mapa Italii z zaznaczonymi drogami i miejscowościami. Lektor czyta tekst, podczas czytania na mapie podświetlane / wyróżniane są odpowiednie miejscowości. Lektor tłumaczy, czy miejscowości są położone blisko czy daleko od siebie. B. Podświetla się Brundisium, C. podświetla się Capua, D. podświetla się Ariminum, E. Podświetla się Genua, F. podświetla się Placentia, G. Podświetla się Ostia. Po chwili podświetlenie gaśnie. H. Podświetla się Ostia. I. Podświetla się Roma, J. Podświetla się Tusculum. Pomiędzy Ostią i Rzymem oraz Tusculum i Rzymem należy nanieść odcinki zakończone obustronnie strzałkami, opisane wyrażeniem „pauca km” (tj. niewiele km). Po chwili podświetlenie gaśnie, strzałki znikają, lektor przechodzi do omawiania następnej pary miejscowości. K. Podświetla się Brundisium, L. Podświetla się Roma. Ł. Pomiędzy Rzymem a Brundisium pojawia się odcinek zakończony obustronnie strzałkami (jak wyżej), opisany tym razem wyrażeniem „multa km” (tj. wiele km). Po chwili podświetlenie gaśnie, strzałki znikają, lektor przechodzi do omawiania następnej pary miejscowości. M. Podświetla się Genua. N. Podświetla się Placentia, pomiędzy miejscowościami (jak wyżej) pojawia się odcinek ze strzałkami opisany wyrażeniem „pauca km”. O. Podświetla się Roma, pomiędzy Genuą a Rzymem pojawia się znów odcinek ze strzałkami (jak wyżej), opisany wyrażeniem „multa km”. Po chwili podświetlenie gaśnie, strzałki znikają. W lewym dolnym rogu ekranu pojawia się pojawia się małe pole / plansza z listą przyimków i ich rekcji, obok w nawiasach mniejszą czcionką pojawiają się przykłady: prope + acc. (prope Rōmam) procul ā (ab) + abl. (procul ā Rōmā) Scena 3: Plansza z mapą (jak wyżej). Na słowa lektora A. „Circum oppida muri sunt.” Wokół wszystkich miast zaznaczonych na mapie wznoszą się mury miejskie. Po chwili (na słowa B.) na ekranie pojawia się krajobraz ze starożytnym miastem pośrodku i dochodzącymi do niego drogami. Miasto nie jest otoczone murem. C. dookoła miasta wyrasta mur miejski (kamienny). D. W murze pojawiają się bramy. E. Zbliżenie na otwartą bramę miejską, przez którą przechodzą ludzie (kupcy, ludzie na koniach, osłach etc). F. Oddalenie, widać, że w murze jest dwanaście bram, nad miastem pojawia się napis Roma (font: capitalis monumentalis lub capitalis rustica). W górnej części kadru pojawia się napis: „XII portae” (tym samym fontem). G. Wyróżniana jest jedna z bram, od której odchodzi Via Appia i Via Latīna. Pojawia się nad nią napis: „Porta Capēna”. H. Na drodze przed bramą pojawia się kamienny drogowskaz z ze strzałkami i napisami: Via Appia, Via Latina (font: capitalis monumentalis). I. Przy bramie pojawiają się legioniści (strażnicy), którzy pilnują porządku / odbywają straż. Zmiana scenerii: J. Drogą idzie Rzymianin, mija drogowskaz z napisem Via Appia i zbliża się do opisanej wyżej bramy (Porta Capēna). K. Rzymianin wchodzi do miasta przez w.w. bramę. Rzymianin mija strażników i przechadza się gwarną ulicą. W tym czasie w lewym dolnym rogu ekranu pojawia się małe pole / plansza z listą przyimków i ich rekcji, obok w nawiasach mniejszą czcionką pojawiają się przykłady: circum + acc. (circum Rōmam) apud + acc. (apud portam) per + acc. (per portam) Scena 4: Rzymską drogą (poza miastem) idzie niewolnik (skromnie ubrany mężczyzna z tobołkiem na ramieniu). Widzimy go z boku, idzie w kierunku: z prawej do lewej. A. Medus idąc odwraca głowę w kierunku widzów i macha ręką w geście powitania. B. Medus mija kamienny drogowskaz z napisem „Via Latīna”, poniżej ze strzałką (w lewo) i napisem „Rōma”. C. Nad Medusem pojawia się napis: Rōmam ← ex oppidō Tusculō (najpierw ex oppidō Tusculō, potem pojawia się strzałka i napis Rōmam). D. Za plecami Medusa pojawia się napis Tusculum, E. Przed Medusem pojawia się napis Roma. Po chwili napisy gasną. Medus cały czas idzie. F. W prawym górnym rogu pojawia się napis (dużymi literami): Unde? G. Pod nim pojawia się odpowiedź: Ab oppidō Tusculō. Po chwili napisy gasną. H. W prawym górnym rogu pojawia się znów pytanie: Quō? I. pod nim pojawia się odpowiedź: Rōmam. Po chwili napisy gasną. J. Medus idzie dalej, widać, że na drodze jest sam. K. Przez chwilę przez tobołek Medusa prześwitują złote monety znajdujące się wewnątrz tobołka. L. Medus śpiewa, więc obok niego pojawia się chmurka (jak w komiksie) z nutkami i tekstem: Nōn longa via est Rōmam, ubi habitat amīca mea pulchra. Ł. Medus jest już blisko Rzymu, widzi w oddali mury miasta (nad miastem widnieje napis Rōma, jak wyżej). Medus uśmiecha się na słowa „procul ā Tusculō”. W tym czasie w lewym dolnym rogu ekranu pojawia się małe pole / plansza z listą przyimków i ich rekcji, obok w nawiasach mniejszą czcionką pojawiają się przykłady: ex + abl. (ex oppidō) a(b) + abl. (ā portā / ab oppidō) post + acc. (post lectīcam) ante + acc. (ante lectīcam) sine + abl. (sine dominō) cum + abl. (cum dominō) apud + acc. (apud dominum) Scena 5: Rzymską drogą (inną niż poprzednio, w bardziej wiejskiej scenerii) idzie grupka niewolników: dwóch niesie lektykę, w której znajduje się Juliusz, za nimi idą dwaj kolejni niewolnicy – ci niosą na plecach duże, pełne worki (każdy z dwóch po jednym worku). Grupka idzie w prawą stronę ekranu (czyli odwrotnie niż Medus). A. Juliusz wygląda z lektyki i macha ręką do widzów w geście przywitania. B. Cała grupka mija drogowskaz z napisem Via Latīna. C. Nad grupką pojawia się napis: ab oppidō Tusculō → ad villam. D. Za lektyką pojawia się napis Tusculum. Przed lektyką napis: villa (może mu towarzyszyć niewielki obrazek przedstawiający rzymski okazały dom). Napisy po chwili znikają. E. Grupka idzie dalej. F. Nad każdym z niewolników pojawia się strzałka pokazująca na niego. Następnie nad strzałkami kolejno pojawiają się imiona niewolników: G. Syrus (nad niewolnikiem niosącym worek), H. Lēander (nad drugim niewolnikiem niosącym worek). I. Dāvus (nad niewolnikiem niosącym lektykę, tym, który idzie za Juliuszem), J. Ursus (nad niewolnikiem, który niesie lektykę z przodu). Napisy z imionami pozostają aż do końca wypowiedzi M. K. Podświetlają się imiona Ursusa i Davusa. Po chwili gasną. L. podświetlają się imiona Syrusa i Leandra. Po chwili gasną. Ł. Nad Ursusem pojawia się dodatkowo napis „ante”, M. nad pozostałymi napis „post”. N. W prawym górnym rogu pojawia się pytanie: Unde et quō? O. Pod nim pojawia się odpowiedź: ab oppidō ad villam. Napisy gasną. P. Znów w tym samym miejscu pytanie: Itne sōlus? R. Pod nim pojawia się odpowiedź: Minimē! Po chwili napisy gasną. Scena 6. Plansza podsumowująca z przyimkami wypisanymi w dwóch kolumnach (słupkach), przyimki wytłuszczone i większą czcionką, przykłady nieco mniejszą, acz dobrze widoczną: (pierwszy słupek) Accusativus: inter Rōmam et Capuam prope Rōmam circum Rōmam apud portam per portam post lectīcam ante lectīcam apud dominum (obok niego drugi słupek) Ablativus: in Italiā (ubi est?) procul ā Rōmā / ab oppidō ex oppidō ā portā / ab oppidō sine dominō cum dominō
RxGjoUu15sNJD
Joseph Mallord William Turner, „Cicero w swojej willi w Tusculum”, XIX w., National Trust, Ascott wikimedia.org, domena publiczna

Audiobook pod tytułem: Quō, unde et quā viā?

RNWpEN6UJ7jgDmfbed304226b75f69_00000000000031
Audiobook Starożytny Rzym. Scaena I: In Italiā multae et magnae viae sunt: via Appia, via Latīna, via Flāminia, via Aurēlia, via Aemilia. Via Appia est inter Rōmam et Brundisium. Via Latīna est inter Rōmam et Capuam. Via Flāminia est inter Rōmam et Arīminum. Via Aurēlia est inter Rōmam et Genuam. Via Aemilia est inter Arīminum et Placentiam. Ubi est via Aemilia? Ubi est via Appia? Estne via Aurēlia inter Rōmam et Placentiam? Estne via Latīna inter Brundisium et Placentiam? Ergo ubi est? Inter quae oppida est ... ? Scaena II: Brundisium, Capua, Arīminum, Genua, Plecentia et Ōstia oppida sunt. Ōstia prope Rōmam est, etiam Tusculum est prope Rōmam. Brundisium prope Rōmam non est, Brundisium est procul ā Rōmā. Genua est prope Placentiam, sed procul ā Rōmā. Estne Capua fluvius? Quid ergo est? Quid est Brundisium? Estne Tusculum prope Brundisium? Quae oppida procul ā Rōmā sunt? Quae oppida prope Rōmam sunt? Scaena III: Circum oppida mūrī sunt. Ecce: oppidum et mūrus circum oppidum. In mūrō portae sunt. Ecce porta in mūrō. In mūrō Rōmānō duodecim portae sunt. Prīma porta Rōmāna est porta Capēna. Porta Capēna in viā Appiā est. Apud portam custōdēs sunt. Quī viā Appiā aut viā Latīnā Rōmam it, Rōmam per portam Capēnam intrat. Circum oppida quid est? Quot portae sunt in mūrō Rōmānō? Quae est prīma porta Rōmāna? In quā viā / apud quam viam est porta Capēna? Quī sunt apud portam? Scaena IV: Ecce Mēdus, servus Iūliī, servus fugitīvus. Mēdus in viā Latīnā est. Mēdus ex oppidō Tusculō Rōmam it. Tusculum post eum est et Rōma ante eum est. Unde it Mēdus? Ab oppidō Tusculō it. Quō it Mēdus? Mēdus Rōmam it. Mēdus sōlus it, sine dominō suō, sine amīcīs, sine aliīs servīs, sed cum nummīs Iūliī in sacculō suō! Mēdus cantat: Nōn longa via est Rōmam, ubi habitat amīca mea pulchra. Mēdus iam prope Rōmam est et procul ā Tusculō. Quis est Mēdus? Estne Mēdus cum dominō suō in viā Latīnā? Quō it Mēdus? Quid in sacculo Mēdī est? Estne Mēdus prope Tusculum? Scaena V: Ecce Iūlius. Iūlius etiam in viā Latīna est. Is tamen ex oppidō Tusculō ad villam suam it. Post eum est Tusculum, ante eum villa eius. Iūlius sōlus nōn it. Apud eum sunt quattuor servī: Syrus, Lēander, Dāvus et Ursus. Dāvus et Ursus lectīcam portant. Syrus et Lēander saccōs portant. Ursus it ante Iūlium, Dāvus, Syrus et Lēander post Iūlium eunt. Unde et quo Iūlius it? Iūlius ab oppidō Tusculō ad villam suam it. Itne sōlus Iūlius? Minimē! Iūlius cum quattuor servīs suīs it. Estne Iūlius servus? Unde it Iūlius? Sōlusne it? Quot servī apud eum sunt? Estne Lēander dominus Iūliī? Quis portat saccōs? Itne Ursus post Iūlium? Ubi it ergo? (resp: ante) Itne Iūlius Rōmam? Scaena VI: Cum accūsātīvō iunguntur praepositiōnēs: inter, prope, circum, apud, per, post, ante Cum ablātīvō iunguntur praepositiōnēs: in, procul ā (ab), ex, ab, sine, cum
Źródło: online skills, licencja: CC0.
mfbed304226b75f69_0000000000002
mfbed304226b75f69_0000000000003

Zadania

R1NLaDh4JMGPc
Ćwiczenie 1
Po zapoznaniu się z prezentacją (część 1-2), oceń, czy poniższe zdania zawierają informacje zgodne z prawdą, czy nie. Możliwe odpowiedzi: 1. Via Aurēlia est inter Rōmam et Placentiam. 2. Tusculum prope Rōmam est. 3. Brundisium est oppidum, quod prope Genuam est. 4. Capua est inter Brundisium et Rōmam. 5. Arīminum apud viam Flaminiam est. 6. Via Appia longa est. 7. Via Latīna est inter Brundisium et Rōmam., 8. Ōstia prope Rōmam est.
R1cQ0NH5nRUo01
Mapa półwyspu apenińskiego, online-skills, CC BY 3.0
RHdTMIswMvs3m
Ćwiczenie 2
Po zapoznaniu się z prezentacją odpowiedz na pytanie: Itne sōlus Iūlius? Możliwe odpowiedzi: 1. sic, nēmō cum eō est, 2. nōn, Aemilia et Iūlia cum eō sunt, 3. nōn, quattuor servī apud eum sunt
1

Zadanie sprawdzające rozumienie znaczenia i zastosowania przyimków (łączenie obrazków z wyrażeniami przyimkowymi)

R1c8XLzdlMa6M
Ćwiczenie 3
Przetłumacz następujące zdania: Mūs inter cāseum et mālum est., Mūrēs circum cāseum sunt. Mūs post cāseum est. Mūs in cāseō est. Mūs ante cāseum est. Mūs procul ā cāseō est. Mūs prope cāseum est.
R11ylWivN8Iqh
Ćwiczenie 4
Po zapoznaniu się z prezentacją odpowiedz na pytanie: Quid est inter oppida? Możliwe odpowiedzi: 1. portae, 2. servī, 3. viae
R1VEE2NDsWBgV
Ćwiczenie 5
Po zapoznaniu się z prezentacją odpowiedz na pytanie: Ante Iūlium est: Możliwe odpowiedzi: 1. Syrus, 2. Ursus, 3. Lēander
Polecenie 1

Poniżej widoczne są ilustracje. Przyjrzyj się im i wykonaj zadanie.

Ćwiczenie 6
RnNM5mKKOPUtn
Przetłumacz zdania: 1: Mūs {ad cāseum} currit. 2: Mūs {in cāseō} est. 3: Mūs { ante } est. 4: Mūs {procul ā cāseō} est. 5: Mūs {post cāseum} est. 6: Mūs {prope cāseum} est. 7: Mūs {ex cāseō} exit. 8: Mūs {sine cāseō} est. 9: Mūs {circum cāseum } currit. 10: Mūs {inter cāseum} est. 11: Mūs {per cāseum} transit.
Inna wersja zadania

Przetłumacz następujące zdania: 1: Mūs ad cāseum currit. 2: Mūs in cāseō est. 3: Mūs ante est. 4: Mūs procul ā cāseō est. 5: Mūs post cāseum est. 6: Mūs prope cāseum est. 7: Mūs ex cāseō exit. 8: Mūs sine cāseō est. 9: Mūs circum cāseum currit. 10: Mūs inter cāseum est. 11: Mūs per cāseum transit.

R1G1GhfTnZYE2
Ćwiczenie 7
Uzupełnij luki: ex, apud, circum, cum, per, sine, prope Non longa via est Romam, ubi habitat amica mea pulchra (bis). Tu uzupełnij atrium, Tu uzupełnij ostiō, Tu uzupełnij villā in templum, Tu uzupełnij agrōs et silvās cantat Mēdus Tu uzupełnij ostium amīcae suae Lydiae: Tu uzupełnij Portam Capēnam Tu uzupełnij rosīs et līliīs Tu uzupełnij nummīs Tu uzupełnij dominō cantat Mēdus Tu uzupełnij ostium amīcae suae Lydiae

Słowniki

Słownik pojęć

Przyimek (łac. praepositio)
Przyimek (łac. praepositio)

nieodmienna, niesamodzielna część mowy, która w połączeniu z innymi częściami mowy (jak rzeczowniki, przymiotniki, zaimki, liczebniki etc) lub wyrażeniami modyfikuje ich znaczenie, np. siedem lat → za siedem lat, po siedmiu latach, około siedmiu lat, przed siedmioma laty; przyimki posiadają rekcję, tzn. łączą się wyłącznie z wybranymi przypadkami, większa część łacińskich zaimków łączy się z ablatiwem lub akkusatiwem

Słownik łacińsko‑polski

RBwPVA1YLLyCAmfbed304226b75f69_00000000000061
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
mfbed304226b75f69_0000000000006

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

Z. Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa 2014.

P. Veyne (red.), Człowiek Rzymu, Warszawa 2000

H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.