Wprowadzenie
Po upadku powstania styczniowego w 1864 r., Rosjanie przystąpili do odwetu na Polakach. Represje popowstaniowe dotknęły także Polaków zaboru pruskiego. Aby zachować polskość sprzeciwiano się narzucanym represjom. Sytuacja Polaków z zaboru austriackiego wyglądała inaczej niż na pozostałych ziemiach. Tam Polacy korzystali z coraz szerszej autonomii.
Zadanie na rozgrzewkę
Bohaterskie dzieci – strajk szkolny we Wrześni
Na przełomie XIX i XX wieku w szkołach ludowych, czyli podstawowych, na terenie Wielkopolski lekcje odbywały się w języku niemieckim. Po polsku nauczano tylko religii i śpiewu kościelnego. W marcu 1901 roku inspektor szkolny w miejscowości Września otrzymał pismo, w którym regencjaregencja zawiadamiała, że od nowego roku szkolnego również nauczanie religii należy prowadzić w języku niemieckim. Polecono zakupić dla biedniejszych uczniów niemieckie katechizmy.
Gdy zaczął się nowy rok szkolny, dzieci z najstarszej klasy postanowiły nie przyjąć niemieckich katechizmów oraz odmówiły udzielania odpowiedzi w języku niemieckim – zastosowały bierny opór. Z początku nauczyciele łagodnie namawiali i przekonywali oporne dzieci. Z czasem jednak posypały się groźby, dwugodzinne kary aresztu, wymierzono nawet karę chłosty (2 i 13 maja) najbardziej zbuntowanym dzieciom
– Bronisławie Śmidowicz i Stanisławowi Jerszyńskiemu. Zastosowany masowy areszt
nie wpłynął na zmianę postawy uczniów, a w ich obronie stanęli rodzice.
Kulminacja wydarzeń wrzesińskich przypadła na 20 maja, kiedy do szkoły przybył inspektor Winter. Wobec 26 uczniów z klasy I zarządził dwugodzinny areszt, w czasie którego miały nauczyć się po niemiecku słów pieśni Kto się w opiekę. O godzinie
12 zwolniono do domu tych, którzy wykonali zadanie. 'Czternaścioro dzieci
– relacjonował później inspektor Winter – które orzekły, iż nie będą uczyły się religii
po niemiecku, postanowiłem ukarać przykładnie. Zarządziłem, ażeby wszystkie po kolei otrzymały chłostę z ręki nauczyciela Schölzchena. Dzieci otrzymały 4 do 8 uderzeń po siedzeniu i po rękach'. Pobite dzieci wychodziły ze szkoły z płaczem. Niektóre miały ręce tak spuchnięte, że niosły książki pod pachami. Sześćdziesiąt lat później Leokadia Wojciechowska‑Stankowska tak wspominała to wydarzenie: 'lekarz po zbadaniu moich rąk wypisał zaświadczenie, że mam uraz cielesny. Miałam tak opuchnięte i obolałe ręce, że przez dwa tygodnie nie mogłam pisać ani rysować'.
O strajku uczniów ze szkoły we Wrześni usłyszała cała Europa. Opinia publiczna dowiedziała się o brutalnych metodach działania władz niemieckich oraz o tym,
że Polacy sprzeciwiają się germanizacjigermanizacji.
Pod wpływem oburzenia prześladowaniami polskości w zaborze pruskim Maria Konopnicka napisała słowa słynnej pieśni zatytułowanej Rota.
W 1880 r. w Poznaniu powstało Towarzystwo Czytelni Ludowych. Jego celem było upowszechnianie czytelnictwa i bibliotekarstwa.
Postawy wobec rusyfikacji
W zaborze rosyjskim pod koniec XIX i na początku XX wieku (na tak zwanych ziemiach zabranychziemiach zabranych – czyli włączonych do Rosji w XVIII wieku – już wcześniej) szkoła była miejscem rusyfikowaniarusyfikowania polskich dzieci. Nawet na przerwach musiały rozmawiać po rosyjsku. Ich losy przedstawił Stefan Żeromski w książce Syzyfowe prace.
Na ziemiach zaboru rosyjskiego rozwinął się pozytywizm warszawski. Głównym ośrodkiem kształtowania się myśli ideologicznej pozytywizmu w Polsce była Warszawa. Ruch upowszechniał idee pracy organicznej, współpracę wszystkich warstw i środowisk społecznych nad wszechstronnym rozwojem kraju, unowocześnienie polskiej gospodarki.
Władze zaborcze zlikwidowały wiele szkół, a w pozostawionych usunięto całkowicie język polski, dlatego na wszystkich etapach edukacyjnych organizowano tajne nauczanie zwane tajnymi kompletami. W ukryciu uczono młodzież polską historii, geografii i literatury polskiej. Dzięki tajnym kompletom toczyło się nielegalnie życie kulturalne i naukowe.
Powodzeniem cieszyły się prowadzone w różnych punktach Warszawy kursy dla kobiet, nazwane Uniwersytetem Latającym.
Ludzie sukcesu
Niektórzy Polacy, mimo zaborów, potrafili znaleźć swoje miejsce w życiu i osiągnąć sukces, a przy tym zasłużyć się dla Polski i Polaków. Walczyli o swoje, nie uciekając się do walki zbrojnej. Do takich osób należały między innymi
te wymienione poniżej.
Hipolit Cegielski
Założyciel fabryki narzędzi i maszyn rolniczych w Poznaniu (obecnie Zakłady Przemysłu Metalowego H. Cegielski); założyciel i 1848–50 wydawca 'Gazety Polskiej' oraz od 1859 'Dziennika Poznańskiego'; 1849 poseł do sejmu pruskiego; współzałożyciel Poznańskiego TPN, od 1865 prezes Centralnego Towarzystwa Gospodarczego; zwolennik pracy organicznej, rzecznik oporu wobec polityki germanizacyjnej władz pruskich; prace z dziedziny językoznawstwa.
Michał Drzymała
Chłop wielkopolski; nie uzyskawszy zezwolenia władz pruskich na budowę domu (na mocy antypolskiej ustawy 1904), 5 lat mieszkał w wozie cyrkowym we wsi Podgradowice (od 1939 Drzymałowo); 'wóz Drzymały' stał się symbolem walki pol. chłopów z germanizacją.
Maria Konopnicka
Tworzyła nowele i poezje, w tym popularne utwory dla dzieci; była również aktywna jako redaktor, publicysta i krytyk literacki; jej najbardziej znany pseudonim to Jan Sawa.
Stanisław Staszic
Polski mieszczanin, ksiądz, uczony, filozof, geolog i geograf, działacz polityczny i oświatowy, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia, prekursor badań terenowych i turystyki górskiej; studiował nauki przyrodnicze na uniwersytetach w Lipsku, Getyndze i Paryżu; w okresie Sejmu Czteroletniego zwolennik Stronnictwa Patriotycznego, rzecznik reform.
Tabela miała przedstawiać informacje o czterech takich osobach. Niestety, ktoś poprzestawiał dane. Uporządkuj je ponownie. Skorzystaj ze wskazówek zamieszczonych poniżej.
Hipolit Cegielski (1813-1868), Michał Drzymała (1857-1937), Maria Konopnicka (1842-1910), Stanisław Staszic (1755-1826)
Imię i nazwisko | Zabór | Zawód | Z czego zasłynęli? | O czym pisali? |
---|---|---|---|---|
Hipolit Cegielski (1813-1868) | ||||
Michał Drzymała (1857-1937) | ||||
Maria Konopnicka (1842-1910) | ||||
Stanisław Staszic (1755-1826) |
Na podstawie danych z powyższej tabeli odpowiedz na pytania.
Maria Konopnicka, Hipolit Cegielski, Michał Drzymała, Stanisław Staszic
Która postaci żyła w dwóch różnych wiekach, ale ani przez chwilę w wolnej Polsce? | |
Czyje życie w całości przypadło na jeden wiek? | |
Która postać urodziła się w wolnej Polsce? | |
Która z tych osób umarła w wolnej Polsce? |
Galicja, czyli zabór austriacki
W 2. połowie XIX wieku i na początku wieku XX najłatwiej żyło się Polakom w zaborze austriackim, gdzie cieszyli się dużą autonomią i mogli 'robić swoje'. Nie byli germanizowani jak dzieci we Wrześni ani rusyfikowani jak mieszkańcy zaboru rosyjskiego po upadku powstania styczniowego. Mieszkający tam Polacy wykorzystali tę sytuację, by rozwijać polską naukę, kulturę i sztukę. We Lwowie działał Uniwersytet Jana Kazimierza. W Krakowie – Uniwersytet Jagielloński. Uroczyście obchodzono rocznice ważnych wydarzeń z dziejów Polski, na które przybywali Polacy z pozostałych zaborów oraz z emigracji.
Przyjrzyj się powyższym ilustracjom. Wymień wydarzenia z historii Polski, które upamiętniają.
Na podstawie opisów powyższych ilustracji, wymień wydarzenia z historii Polski, które upamiętniają.
Przyjrzyj się powyższej pocztówce przedstawiającej rocznicowe obchody w roku 1910 i wymień dwa elementy, które świadczą o tym, że była to wielka uroczystość.
Na podstawie opisu powyższego zdjęcia przedstawiającego rocznicowe obchody w roku 1910 i wymień dwa elementy, które świadczą o tym, że była to wielka uroczystość.
Podsumowanie
Życie pod zaborami było ciężkie, w każdym zaborze byli Polacy, którzy potrafili osiągnąć sukces, nie zatracili polskości, a nawet przyczynili się do jej rozwoju. Stanisław Staszic rozwijał gospodarkę i szkolnictwo w Królestwie Polskim. Hipolit Cegielski założył wielkie zakłady przemysłowe w Poznaniu. Maria Konopnicka tworzyła polską literaturę i podtrzymywała ducha oporu. Michał DrzymałaMichał Drzymała pokazał, jak walczyć z represjami władz niemieckich, używając środków prawnych. Dzięki dzieciom z Wrześni o germanizacji ludności polskiej dowiedział się cały świat, a opór przeciw niej przybrał na sile.
Wyszukaj nagranie lub tekst utworu Róbmy swoje Wojciecha Młynarskiego i odpowiedz
na pytania.
Do jakich trzech wydarzeń nawiązuje piosenka oraz jak można ją odnieść
do postaw Polaków pod zaborami?
Opisz, w jaki sposób Ty możesz dziś realizować przesłanie piosenki Róbmy swoje Wojciecha Młynarskiego. Jakie problemy stoją przed Tobą? Jakie masz pomysły
na ich pokonanie?
Wiem, co to była rusyfikacja i germanizacja.
Rozumiem, dlaczego doszło do strajku we Wrześni.
Potrafię omówić życie Polaków pod zaborami.