Wokół nas nieustannie zachodzą zjawiska będące rezultatem oddziaływań. Dzięki nim szklanka spoczywa na stole, planety Układu Słonecznego od miliardów lat podążają niemal niezmiennym torem, a skrawki papieru przyciągane są przez naelektryzowaną rurkę z tworzywa sztucznego. Jak sklasyfikować rodzaje oddziaływań i jakie one pociągają ze sobą skutki?

R1I73E7gH5b2m1
Łuk jest bronią i narzędziem znanym od wieków – dzięki swej sprężystości może wyrzucić strzałę na odległość od kilkudziesięciu do kilkuset  metrów
Już potrafisz
  • podać definicję zjawiska fizycznego;

  • podać definicję ciała fizycznego;

  • opisać rolę, jaką odgrywają ciała fizyczne w przebiegu zjawisk fizycznych.

Nauczysz się
  • podawać przykłady wzajemności oddziaływań;

  • wymieniać rodzaje oddziaływań między ciałami;

  • rozpoznawać rodzaje oddziaływań;

  • przewidywać skutki oddziaływań;

  • podawać przykłady oddziaływań występujących w najbliższym otoczeniu.

iwHdFNhtTE_d5e161

1. Rodzaje oddziaływań w przyrodzie

Wokół nas występuje wiele różnych oddziaływań, z których obecności często nie zdajemy sobie sprawy. Kiedy łamiemy gałęzie na ognisko, pocieramy ręce, by się ogrzać, kopiemy piłkę czy też podnosimy jakiś przedmiot, mamy do czynienia z oddziaływaniami bezpośrednimioddziaływania bezpośrednieoddziaływaniami bezpośrednimi, do których należą ciągnięcie, pchanie, podnoszenie, zginanie, skręcanie, rozrywanie, rozciąganie, ściskanie, zgniatanie itd.

RNZCOnoJhT8nv1
Nagranie wideo na temat oddziaływania bezpośredniego. Piłkarz bierze rozbieg i zbliża się do piłki leżącej na murawie. Dobiega do piłki i z rozmachem kopie piłkę. W momencie zetknięcia stopy piłkarza z piłką następuje stopklatka. Natychmiast ze stopklatką ukazuje się czerwona strzałka wskazująca na stopę piłkarza i piłkę; nad strzałką napis: oddziaływanie bezpośrednie. Kontynuacja filmu: kopnięta piłka leci w kierunku bramki i ląduje w siatce. Następnie zostają wyświetlone ponownie opisane wyżej sceny w zwolnionym tempie, bez stopklatki. W momencie zetknięcia się stopy piłkarza z piłką pokazuje się strzałka wskazująca na stopę i piłkę i napis: Oddziaływanie bezpośrednie. Przybliżenie: widok z bliska piłki leżącej na murawie. W zwolnionym tempie do piłki zbliża się stopa piłkarza. Stopa uderza w piłkę. Wyświetlona zostaje jaskrawa strzałka wskazująca na stopę i piłkę oraz napis oddziaływanie bezpośrednie. Typowy widok 2 piłkarzy kłócących się i popychających. Jeden wyraźnie popycha drugiego. Nadbiega sędzia pokazując żółtą kartkę.
Zapamiętaj!

Oddziaływania bezpośrednie wymagają bezpośredniego kontaktu ciał.

Spadanie jabłka jest wynikiem wzajemnego oddziaływania Ziemi i jabłka, nie jest jednak spowodowane ich bezpośrednim kontaktem. Podobnie jest, gdy igła kompasu wskazuje północ lub gdy planety krążą po elipsie wokół swoich słońc. Jeśli ciała na siebie oddziałują, ale nie są ze sobą w bezpośrednim kontakcie, mówimy, że występuje między nimi oddziaływanie na odległośćoddziaływania na odległośćoddziaływanie na odległość .

R1STDWA1BqsIk1
Nagranie wideo na temat oddziaływania na odległość. Widok na stół laboratoryjny. Na stole potrzebne przyrządy: igła magnetyczna na ostrzu z podstawką, obwód prądowy zbudowany z grubego przewodu miedzianego, przewód jest umieszczony na izolujących podstawkach, jego część przebiega nad igłą magnetyczną i ta część jest prostoliniowa; końce przewodu podłączone do zasilacza wysokoprądowego 5A/30V.Najazd kamery na igłę. Inset w wolnym rogu ekranu pokazujący rękę demonstratora włączającą zasilacz. Igła odchyla się w bok. Dalej widok igły i inset w rogu. W insecie widać jak ręka demonstratora wyłącza zasilacz. Igła powraca do pierwotnego położenia (równolegle do przewodu).
Zapamiętaj!

Niektóre oddziaływania nie wymagają bezpośredniego kontaktu ciał. Dochodzi wówczas do oddziaływania na odległość.  

Niektóre zjawiska możliwe do zaobserwowania w otaczającym nas świecie zachodzą w wyniku oddziaływań bezpośrednich, a niektóre – w wyniku oddziaływań na odległość. W tabeli poniżej znajdują się przykłady różnych zjawisk. Podziel je w zależności od tego, jakim typem oddziaływania były spowodowane. Uwaga: nie wszystkie zjawiska dadzą się tak przyporządkować! Jeżeli masz wątpliwości, przedyskutuj dany problem z nauczycielem.

Ćwiczenie 1
Reo4MrrsxoEfy1
zadanie interaktywne
iwHdFNhtTE_1435795138980_0

1.1. Oddziaływania grawitacyjne

Jednymi z fundamentalnych oddziaływań występujących w przyrodzie sąoddziaływania grawitacyjneoddziaływanie grawitacyjneoddziaływania grawitacyjne. Na każde ciało znajdujące się na powierzchni Ziemi działa wywierana przez nią grawitacja. O istnieniu tego oddziaływania możemy się przekonać m.in. dzięki obserwacji zjawiska spadania ciała pozbawionego podparcia.

Rp8p097RcPHxE1
Animacja przedstawia chłopca siedzącego na drzewie. Tło białe. Kora drzewa szaro-brązowa. Korona liści rozłożysta, zielona. W pierwszej scenie widzimy chłopca siedzącego na gałęzi. Chłopiec trzyma w ręce piłę, którą stara się odpiłować gałąź, na której siedzi. Gdy gałąź zostaje odpiłowana, spada, a razem z nią chłopiec. Nad głową chłopca, który spadł, pojawiają się żółte gwiazdki. W kolejnej scenie pokazano małą szarą mysz. Obok niej stoi duży słoń. Zwierzęta stoją na zapadni, która po chwili się otwiera. Zwierzęta zaczynają spadać. Widać, że słoń spada z większą prędkością niż mysz. Obok myszki pojawia się napis „Zaczekaj na mnie”. Następnie, na białym tle, pojawia się napis: „Wszystkie ciała spadające swobodnie spadają tak samo, niezależnie od masy i ciężaru tych ciał.” W ostatniej scenie pokazano zielony listek, który swobodnie spada, kołysząc się przy tym oraz książkę i kartkę papieru. Książka spada pionowa w dół, kartka również, jednak z mniejszą szybkością.

W filmie obejrzeliście różne przykłady spadania ciał. Końcowe sceny filmu pokazują spadanie liścia lub kartki papieru.

Które z pokazanych sytuacji mogą przedstawiać spadanie swobodne, czyli takie, w którym występuje tylko siła grawitacji? Na pewno nie dotyczy to liścia lub kartki papieru. Wyraźnie widać, że coś przeszkadza w spadaniu. To coś to opór powietrza. Opór stawiany poruszającym sie ciałom powoduje, że ruch odbywa się nie tylko pod wpływem siły grawitacji. To samo dotyczy przykładu, w którym spadają sloń i myszka. Słoń uzyskuje większą prędkość spadania niż myszka - po prostu opór powietrza ma większy wpływ na ruch myszki niż na ruch słonia. A pierwsza scena, w której spada chłopiec po podcięciu gałęzi na ktorej siedzi? W 2 klasie będziecie się uczyć o tym, od czego zależy opór powietrza. Okazuje sie, że zależy między innymi od prędkości. Ponieważ chłopiec spadając, nie uzyskuje dużej prędkości, więc często uznajemy, że taki spadek z małej wysokości jest swobodny. Już jednak dla spadającego skoczka spadochronowego (ze spadochronem lub bez) skok nie jest spadaniem swobodnym. Nie musimy sie jednak specjalnie martwić oporem powietrza w przypadku spadajacego z drzewa jabłka.

Isaac NewtonIzaak NewtonIsaac Newtonbadał ruchy ciał niebieskich. Udowodnił, że prawa rządzące spadkiem ciał znajdujących się przy powierzchni Ziemi są takie same jak te opisujące ruchy ciał niebieskich. Inaczej mówiąc, takim samym prawom fizyki podlega ruch ciał niebieskich zarówno w pobliżu Ziemi (ruch Księżyca), jak i w najodleglejszych zakątkach Wszechświata. Oddziaływania grawitacyjne mają więc charakter powszechny.

R1TgE0LgtKfVl1
Ruch Księżyca wokół Ziemi
Zapamiętaj!

Oddziaływania grawitacyjne wywierają na siebie wszystkie ciała..

Ćwiczenie 2
R1OCGh2WEGDfG1
zadanie interaktywne
iwHdFNhtTE_1435795164925_0

1.2. Oddziaływanie elektryczne

Co się dzieje, gdy ściągamy wełniany sweter? Co wówczas słyszymy i czujemy? Odczuwamy lekkie mrowienie i słyszymy ciche trzaski – są one spowodowane małymi wyładowaniami elektrycznymi, powstałymi na skutek tarcia swetra o pozostałe części naszej garderoby.

W VII wieku przed naszą erą grecki filozof Tales z Miletu opisał właściwość bursztynu. Polegała ona na przyciąganiu niektórych lekkich przedmiotów po uprzednim potarciu o sukno. Ciała doprowadzone do takiego stanu jak bursztyn potarty o sukno zostały nazwane ciałami naelektryzowanymi lub dosłownie „nabursztynionymi”, ponieważ bibliography_iwHdFNhtTE_d874t554 nazywano w tamtych czasach „elektronem”.

Ciekawostka

Bursztyn jest kopalną żywicą drzew iglastych i niektórych roślin liściastych. Może mieć barwę od jasnożółtej do brunatnej. Składa się głównie z węgla i siarki. Od wieków służył jako cenny materiał do wyrobu ozdób oraz jako surowiec stosowany w medycynie ludowej do produkcjibibliography_iwHdFNhtTE_d874t597.

R1P6iHc5OePtc1
Grecka nazwa bursztynu to „elektron”

Jak sprawdzić, czy znaleziony na plaży kamyk jest bursztynem? Wystarczy przeprowadzić proste doświadczenie.

Oddziaływania elektryczne
Doświadczenie 1

Prezentacja oddziaływań elektrycznych na przykładzie bursztynu i skrawków papieru.

Co będzie potrzebne
  • bursztyn;

  • skrawki papieru;

  • szmatka flanelowa.

Instrukcja
  1. Potrzyj intensywnie bursztyn flanelową szmatką.

  2. Zbliż bursztyn do skrawków papieru.

Podsumowanie

Jeśli kamień, który wykorzystałeś w doświadczeniu, przypomina wyglądem bursztyn i po potarciu flanelową szmatką przyciąga skrawki papieru, to możliwe, że jesteś szczęśliwym posiadaczem bursztynu. Istnieją jednak ciała o podobnych właściwościach, z wygladu przypominające bursztyn.

R1PukhblTbAv81
Załącznik z dokumentem do pobrania.

Czy wszystkie oddziaływania elektryczne prowadzą do przyciągania ciał?

Niekoniecznie. Kiedy czeszemy świeżo umyte i wysuszone włosy szczotką lub grzebieniem, możemy zaobserwować ich wzajemne odpychanie. Z kolei włosy „przylepiają się” do grzebienia.

We wszystkich przypadkach opisanych powyżej ciała uległy naelektryzowaniu i oddziaływały na siebie. Mówimy, żesiła elektrycznasiła elektrycznasiła elektrycznapowodujeich zbliżanie lub oddalanie. Fakt odpychania bądź przyciągania naelektryzowanych ciał wyjaśnia się istnieniem dwóch rodzajów ładunków elektrycznych: dodatnich i ujemnych.

Zapamiętaj!

Ładunki tego samego znaku nazywamy ładunkami jednoimiennymi, a ładunki różnych znaków – ładunkami różnoimiennymi. Ładunki jednoimienne się odpychają, a ładunki różnoimienne się przyciągają.

Opisane powyżej zjawiska są przejawem występowania oddziaływań (sił) elektrycznych. Takich zjawisk jest więcej – będziesz się o nich uczyć w toku dalszej nauki.

Ćwiczenie 3
RDOaTBFKMfGyf1
zadanie interaktywne
iwHdFNhtTE_1435795214677_0

1.3. Oddziaływania magnetyczne

Już w starożytności wiedziano o istnieniu ciał przyciągających inne ciała. O ile bursztyn należało potrzeć, aby przyciągał on włosy czy skrawki sukna, o tyle magnesy przyciągały zawsze, ale tylko przedmioty wykonane z żelaza. Zaobserwowano również, że ciało zwane magnesem potrafi spowodować, że inne ciało zrobione z żelaza i umieszczone w pobliżu uzyska własności magnetyczne. Zauważono także, że dwie strony magnesu mają różne właściwości – zwrócone do siebie magnesy mogły się albo przyciągać, albo odpychać.

Zapamiętaj!

Oddziaływania magnetyczne to przyciąganie lub odpychanie się ciał mających właściwości magnetyczne.

W zależności od tego, którymi biegunami magnesy zostaną do siebie zbliżone, będą się one albo przyciągać, albo odpychać. Magnes ma zawsze dwa bieguny.

RXTtql7HFL1lx1
Magnes podkowiasty i sztabkowy

Gdy zbliżymy dwa magnesy skierowane do siebie tymi samymi biegunami (jednoimiennymi), to zaobserwujemy odpychanie się magnesów, a gdy będą one skierowane do siebie biegunami różnoimiennymi – przyciąganie.

Aby łatwiej było rozpoznać, z  którym biegunem mamy do czynienia, końce często są pomalowane na dwa kolory. Kolor niebieski oznacza jeden z biegunów, a czerwony – drugi.

Zapamiętaj!

Magnes ma dwa bieguny – gdy podzielimy jeden magnes na pół, to powstaną z niego dwa nowe magnesy, które będą mieć dwa bieguny – tak jak magnes, z którego powstały.

Żelazo i jego stopy łatwo się magnesują, więc wykorzystuje się te metale w urządzeniach, np. kompasach, których działanie oparte jest na siłach magnetycznych. Konstruktorami pierwszego kompasu byli Chińczycy.

R9KL7znJQu54o1
Rozkład linii pola magnetycznego wokół Ziemi

Północny biegun igły magnetycznej kompasu pokazuje północ geograficzną Ziemi. Nasza planeta jest ogromnym magnesem, którego magnetyczny biegun południowy znajduje się w pobliżu geograficznego bieguna północnego, a magnetyczny biegun północny – w pobliżu geograficznego bieguna południowego.

Jak się okazuje, oddziaływania elektryczne i magnetyczne są ze sobą ściśle powiązane – najprostszym przykładem jest elektromagneselektromagneselektromagnes, którego zasada działania jest następująca: w przewodzie (może być on na przykład owinięty dookoła rdzenia wykonanego z żelaza) płynie prąd elektryczny, dzięki czemu rdzeń uzyskuje właściwości magnetyczne.

Zapamiętaj!

Oddziaływania grawitacyjne, elektryczne i magnetyczne są oddziaływaniami o dalekim zasięgu, ponieważ ich skutki są odczuwalne nawet przy znacznych odległościach.

Polecenie 1

Wymień znane ci przykłady oddziaływań magnetycznych.

Ćwiczenie 4
R1OVY9Q3HQRmy1
zadanie interaktywne
Ciekawostka

Bieguny magnetyczne Ziemi.

Jako biegun północny igły magnetycznej (i ogólnie magnesów) przyjęło się wskazywać ten z jej końców, który wskazuje geograficzną północ. Jest on przyciągany przez biegun magnetyczny Ziemi. Wynika z tego, że na północnej półkuli Ziemi znajduje się południowy biegun jej pola magnetycznego i odwrotnie: na południowej półkuli znajduje się północny biegun pola magnetycznego Ziemi. Bieguny magnetyczne nie leżą dokładnie po przeciwnych stronachbibliography_iwHdFNhtTE_d874t491, a ponadto cały czas przesuwają się po jej powierzchni z prędkością około 15 km na rok.

iwHdFNhtTE_1435795239106_0

1.4. Oddziaływania sprężyste

Niektóre ciała, takie jak sprężyna, guma lub elastyczna, cienka gałąź, można tak odkształcić, aby po ustaniu działania siły zewnętrznej powróciły one do swojego pierwotnego kształtu. Takie odkształcenie nazywamy sprężystym.

siła sprężystości
siła sprężystości

– siła dążąca do przywrócenia pierwotnego kształtu lub objętości ciału, które uległo odkształceniu.

R1Ez89UnkvKav1
Strzała wyrzucana jest dzięki sprężystości łuku

Wyjaśnienie, skąd biorą się siły sprężystości, poznasz w toku dalszej nauki. Tu napiszemy tylko, że podczas odkształcania ciała zmieniają się odległości między jego cząsteczkami. Jeżeli siła powodująca odkształcenie przestanie działać, to odległości między cząsteczkami wracają do poprzednich wartości, a ciało – do poprzedniego kształtu.

Łucznik naciąga cięciwę w celu odkształcenia łuku. Kiedy wraca on do pierwotnego kształtu, wyrzuca strzałę, która leci czasami nawet na kilkusetmetrową odległość.

Oddziaływania, które powodują, że odkształcone, ale nie trwale zdeformowane ciało wraca do swojego pierwotnego kształtu, nazywamyoddziaływaniami sprężystymioddziaływania sprężysteoddziaływaniami sprężystymi.

Ćwiczenie 5
Ri5MNNlxNVnnQ1
zadanie interaktywne
iwHdFNhtTE_d5e457

2. Wzajemność oddziaływań

Oddziaływania występujące w przyrodzie są wzajemne, tzn. gdy jedno ciało działa na drugie, to drugie działa na pierwsze. Aby się o tym przekonać, przeprowadźmy doświadczenie.

Doświadczenie 2

Wykazać, że oddziaływania magnetyczne są oddziaływaniami wzajemnymi.

Co będzie potrzebne
  • miednica wypełniona wodą;

  • dwa niewielkie prostokątne magnesy;

  • dwa styropianowe prostopadłościany o niewielkich rozmiarach, zdolne do utrzymania magnesów na powierzchni wody.

Instrukcja

Umieść dwie styropianowe łódeczki obok siebie w miednicy wykonanej z tworzywa sztucznego i napełnionej wodą. Połóż magnes na pierwszym kawałku styropianu. Gdy ustanie ruch wody, połóż magnes na drugim styropianie. Powtórz doświadczenie, ale najpierw zmień wzajemne ustawienie biegunów magnesów umieszczonych na dwóch różnych kawałkach styropianu.

Podsumowanie

W każdym z przypadków zaobserwowaliśmy zmianę położenia pływających styropianów. Świadczy to o tym, że oddziaływanie magnesów było wzajemne. Pierwszy magnes działał siłą magnetyczną na drugi, a drugi – na pierwszy. Potwierdza to hipotezę, że oddziaływania magnetyczne są wzajemne.

R7PtnEtCskSpB1
Załącznik z dokumentem do pobrania.

Kolejne przykłady wzajemności oddziaływań pokazuje poniższy film.

RiEgrghZtBLel1
Film na temat wzajemności oddziaływań. Dwaj młodzi mężczyźni stoją przodem do kamery, trzymając przed sobą deski. Gdy mowa o sznurze, jeden z nich demonstruje do kamery zwój linki o długości ok. 10 m. Jeden z mężczyzn kładzie deskorolkę na podłodze stawia na niej stopę i lekko, bez wysiłku przesuwa deskę w tę i z powrotem, a następnie się drugą nogą i odjeżdża bez widocznej straty prędkości. W kolejnej scenie mężczyźni stają obiema nogami na deskorolkach, naprzeciwko siebie, w odległości równej długości sznura (~10 m). Jeden z nich trzyma sznur w rękach, a drugi opasuje się sznurem i wiąże nią węzeł ratowniczy. Jeden z nich ciągnie równomiernie linę. Obie deskorolki jadą ku sobie i spotykają się na środku. Obaj mężczyźni wracają na swoje miejsca i tym razem drugi z nich ma linę w rękach, a pierwszy opasuje się liną i wiąże nią węzeł ratowniczy. Kolejny raz obaj wracają na swoje miejsca i na hasło „start” obaj zaczynają ciągnąć linę. Deskorolki podobnie jak poprzednio zbliżają się do siebie. W następnej scenie obaj mężczyźni stoją na deskorolkach blisko siebie, w rękach trzymają długi, prosty drąg. Jeden odpycha drugiego, przekładając dłonie na drągu. Obie deskorolki odjeżdżają od siebie. Po chwili role odwracają się. Podobnie jak poprzednio, mężczyźni trzymają długi, prosty drąg, ale tym razem obaj odpychają się, przekładając dłonie na drągu. Obie deskorolki odjeżdżają od siebie.
Zapamiętaj!

Wszystkie oddziaływania są wzajemne.

Ćwiczenie 6
R1I8xVzNd9HcC1
zadanie interaktywne
iwHdFNhtTE_d5e556

3. Skutki oddziaływań

Każde oddziaływanie niesie pewien określony skutek. Pole magnetyczne Ziemi powoduje, że igła kompasu się obraca, kopnięcie piłki wprawia ją w ruch, a powiew wiatru sprawia, że gałąź drzewa się ugina. Czasami te skutki są bardziej widoczne, a czasami – mniej. Skutki oddziaływań dzielimy na dwie grupy: skutki statyczneskutki statyczneskutki statyczneskutki dynamiczneskutki dynamiczneskutki dynamiczne.

Jednym z najczęściej spotykanych skutków oddziaływań jest zmiana kształtu lub objętości ciała, np. wygięcie linijki, rozciągnięcie sprężyny, złamanie patyczka, zgniecenie kulki plasteliny albo puszki po napoju. Skutki polegające na odkształceniu ciała nazywamy skutkami statycznymi.

R1ddRIJucUBjM1
Film na temat statycznych skutków oddziaływań. Widok ciał leżących na stole: sprężyna spiralna, pasek gumy modelarskiej, sprężyna płaska lub plastikowa linijka, gumka do ścierania. Demonstrator rozciągaja sprężynę, gumę, wyginające blaszkę sprężyny płaskiej. Gdy zaprzestaje, ciała wracają do pierwotnych kształtów. Widok ciał leżących na stole: plastelina, suchy patyk, kreda, blaszka miedziana. Demonstrator odkształca plastelinę, łamie patyk, następnie laskę kredy. Gdy zaprzestaje, ciała nie wracają do pierwotnych kształtów (kamera wyraźnie to pokazuje). Widać metalowy pręt wkręcony w imadło. Demonstrator chwyta wystający koniec pręta i z trudem go odgina. Pręt pozostaje zgięty.

Gdy pod wpływem jakiegoś oddziaływania ruch ciała ulega zmianie, mamy wówczas do czynienia ze skutkiem dynamicznym. Tak więc przyspieszanie, hamowanie, wprawianie w ruch, zmiana kierunku ruchu, to skutki dynamiczne, podobnie jak rzucenie kamienia, obrót karuzeli lub skok w dal.

Skąd wiemy, że któreś z oddziaływań w ogóle wystąpiło?

Zapamiętaj!

Kiedy obserwujemy zjawiska, nie widzimy samych oddziaływań, lecz ich skutki.

Kiedy obserwujemy Księżyc, nie możemy dostrzec sił grawitacji wiążących go z Ziemią, tak samo jak nie dostrzegamy sił magnetycznych, które powodują, że igła magnetyczna umieszczona w pobliżu przewodnika z prądem się obraca. Obserwujemy jedynie skutki wzajemnych oddziaływań: obecność Księżyca i obrót igły.

Polecenie 2

Podaj po trzy przykłady skutków oddziaływań dynamicznych i statycznych.

Te same oddziaływania mogą prowadzić do różnych skutków. Kiedy stoimy na twardej podłodze, nie obserwujemy jej odkształcenia. Odnosimy wrażenie, że nic szczególnego się nie dzieje. Gdy jednak staniemy na miękkim materacu, natychmiast zauważymy, że uległ on odkształceniu pod wpływem naszego ciężaru. Obserwowany skutek tego samego działania jest znacznie bardziej widoczny! Czy oddziałujemy na podłogę inaczej niż na materac?

R13V4QJTc0IFd1
Nagranie wideo na temat różnych skutków tych samych oddziaływań. Widok na podpory, różnej grubości deski, na które nakładany jest odważnik o wadze 1 kg oraz zakres jego oddziaływania. Następnie prezentowany jest piłkarz grający w piłkę. Prezentacja oddziaływania nogi na piłkę oraz piłki na nogę. Następnie widoczna sytuacja kopnięcia w duży głaz. Ponownie widoczny piłkarz z gipsem na nodze. Animacja ogromnej kuli ziemskiej i małego odważnika.

Zarówno na podłogę, jak i na  materac oddziałujemy w ten sam sposób, ale z różnym skutkiem. Podłoga jest twarda i się nie odkształca – w przeciwieństwie do miękkiego materaca.

Zapamiętaj!

Skutki takich samych oddziaływań mogą być różne, ponieważ zależą od właściwości ciał.

Polecenie 3

Podaj przykład oddziaływania wywołującego trzy różne skutki.

iwHdFNhtTE_d5e633

Podsumowanie

Podsumowanie

Nazwa oddziaływania

Źródła oddziaływania

Skutki oddziaływania

Przykłady zjawisk

grawitacyjne

wszystkie ciała

przyciąganie ciał

spadanie jabłka, utrzymywanie się Księżyca na orbicie wokół Ziemi

elektryczne

ciała mające ładunek elektryczny

przyciąganie lub odpychanie ciał obdarzonych ładunkiem elektrycznym

odpychanie się czesanych włosów, przyciąganie drobnych kawałków papieru przez potarty bursztyn

magnetyczne

magnesy, Ziemia, przewody, w których płynie prąd elektryczny, namagnesowane ciała zawierające żelazo

przyciąganie lub odpychanie się magnesów i namagnesowanych ciał, przyciąganie ciał zawierających żelazo

wskazywanie kierunków geograficznych przez igłę kompasu, działanie elektromagnesów

Praca domowa
Polecenie 4.1

Wymień trzy skutki poszczególnych oddziaływań: elektrycznego, magnetycznego, grawitacyjnego i sprężystego.

Polecenie 4.2

Wymień skutki statyczne i dynamiczne zderzenia samochodu ze ścianą.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

  • Trzecia zasada dynamiki Newtona – wzajemne oddziaływanie ciał;

  • Pole magnetyczne wokół magnesu;

  • Pole magnetyczne wokół Ziemi;

  • Zasada działania kompasu;

  • Ładunek elementarny;

  • Ładunki elektryczne i ich oddziaływanie;

  • Elektryzowanie ciał przez tarcie i dotyk.

iwHdFNhtTE_d5e665

Zadania podsumowujące

Ćwiczenie 7
R15qvVYBChQ3e1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 8
R1Wky6ZgJ6SKY1
zadanie interaktywne
iwHdFNhtTE_d5e746

Słowniczek

elektromagnes
elektromagnes

– zwojnica z rdzeniem ferromagnetycznym, który magnesuje się pod wpływem prądu elektrycznego przepływającego przez jej uzwojenie.

oddziaływania bezpośrednie
oddziaływania bezpośrednie

– oddziaływania występujące wtedy, gdy ciała stykają się ze sobą.

oddziaływania elektryczne
oddziaływania elektryczne

– oddziaływania (przyciągające lub odpychające), jakie wzajemnie wywierają na siebie naelektryzowane ciała.

oddziaływania grawitacyjne
oddziaływania grawitacyjne

– oddziaływania przyciągające, jakie wzajemnie wywierają na siebie wszystkie ciała – im większa masa poszczególnych ciał, tym silniejsze oddziaływanie.

oddziaływania magnetyczne
oddziaływania magnetyczne

– przyciąganie lub odpychanie się ciał mających właściwości magnetyczne (magnesy lub elektromagnesy).

oddziaływania na odległość
oddziaływania na odległość

– oddziaływania występujące wtedy, gdy ciała oddziałujące na siebie dzieli pewna odległość.

oddziaływania powszechne
oddziaływania powszechne

– oddziaływania występujące w całym Wszechświecie.

oddziaływania sprężyste
oddziaływania sprężyste

– oddziaływania, które powodują, że odkształcone, ale nie trwale zdeformowane ciało wraca do swojego pierwotnego kształtu.

satelita telekomunikacyjny
satelita telekomunikacyjny

– urządzenie telekomunikacyjne; sztuczny satelita Ziemi, który pośredniczy w przekazywaniu transmisji radiowych i telewizyjnych między dwoma miejscami na kuli ziemskiej. Wykorzystywany jest np. gdy bezpośredni przekaz nie jest możliwy z powodu krzywizny Ziemi.

siła elektryczna
siła elektryczna

– siła, jaką działają na siebie dwa naelektryzowane ciała.

siła grawitacji
siła grawitacji

– siła, jaką jedno ciało o określonej masie działa na drugie ciało mające masę.

skutki statyczne
skutki statyczne

– skutki oddziaływań związane ze zmianą kształtu ciała.

skutki dynamiczne
skutki dynamiczne

– skutki oddziaływań związane ze zmianą ruchu ciała.

wszechświat
wszechświat

– wszystko, co fizycznie istnieje: cała przestrzeń, czas, wszystkie formy materii i energii oraz prawa fizyki i stałe fizyczne określające ich zachowanie. Słowo „wszechświat” może być też używane w innym znaczeniu – jako synonim wyrazów „kosmos” (w rozumieniu filozofii), „świat” czy „natura”. W naukach ścisłych słowa „wszechświat” i „kosmos” są równoważne.