Poniższy materiał stanowi uzupełnienie treści zawartych w materiale: https://zpe.gov.pl/a/reakcje-chemiczne–podsumowanie/DGhCPAiVD

Czy jesteśmy w stanie określić, z ilu substancji zbudowany jest świat? Jak się zapewne domyślasz, jest to niemal niewykonalne zadanie. Substancje to związki chemiczne i pierwiastki chemiczne, które łączą się ze sobą w różnych stosunkach. Związki chemiczne powstają w reakcjach chemicznych oraz im ulegają, tworząc kolejne nowe związki chemiczne. Każdą reakcję chemiczną jesteśmy w stanie zapisać za pomocą równań reakcji chemicznych, uniwersalnych na całym świecie. Dzięki temu chemicy z różnych krajów mogą porozumiewać się ze sobą bez słów.

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • różnice pomiędzy substancjami prostymi i substancjami złożonymi;

  • symbole pierwiastków chemicznych;

  • sposoby tworzenia wzorów związków chemicznych;

  • różnice pomiędzy pierwiastkami a związkami chemicznymi.

Nauczysz się
  • odróżniać zjawisko fizyczne od reakcji chemicznej;

  • wskazywać substraty i produkty w reakcjach chemicznych;

  • wyróżniać typy reakcji chemicznych;

  • podawać przykłady różnych reakcji chemicznych.

Czy pamiętasz różnicę pomiędzy zjawiskiem fizycznym a reakcją chemiczną? Przypomnijmy sobie, że zjawiska fizycznezjawisko fizycznezjawiska fizyczne to przemiany, podczas których zmieniają się wyłącznie właściwości fizyczne substancji. W tych procesach nie powstają żadne nowe pierwiastki i związki chemiczne. Natomiast reakcje chemicznerównanie reakcji chemicznejreakcje chemiczne to przemiany, w wyniku których powstają nowe substancje o odmiennych właściwościach fizycznych i chemicznych.

Polecenie 1

Podczas rozpuszczania soli kuchennej w wodzie, otrzymujemy bezbarwny roztwór. Czy proces ten jest reakcją chemiczną czy zjawiskiem fizycznym? Wybierz prawidłową odpowiedź.

R1MyspDCoeNER
Sól kuchenna
Źródło: moritz320, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Podczas rozpuszczania soli kuchennej w wodzie, otrzymujemy bezbarwny roztwór. Czy proces ten jest reakcją chemiczną czy zjawiskiem fizycznym? Wybierz prawidłową odpowiedź.

RPZYMtihuWM2J
Rozpuszczanie soli kuchennej w wodzie jest reakcją chemiczną/zjawiskiem fizycznym.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2

Podczas wprowadzania sodu do wody, można zaobserwować intensywnie wydzielający się gaz, który może ulegać zapaleniu. Powstaje wówczas klarowny, bezbarwny roztwór. Czy proces ten jest reakcją chemiczną, czy zjawiskiem fizycznym? Wybierz prawidłową odpowiedź.

R14tn1X7FoRiV
Schemat doświadczenia.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podczas wprowadzania sodu do wody, można zaobserwować intensywnie wydzielający się gaz, który może ulegać zapaleniu. Powstaje wówczas klarowny, bezbarwny roztwór. Czy proces ten jest reakcją chemiczną, czy zjawiskiem fizycznym? Wybierz prawidłową odpowiedź.

R1RAS1YMpvAI8
Przemiana ta jest reakcją chemiczną/zjawiskiem fizycznym.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Substancje, które ulegają przemianom chemicznych to substratysubstratysubstraty, a te które powstają w ich wyniku to produktyproduktyprodukty. Czasami również nadaje się wspólną nazwę substratom i produktom. Nazywa się je reagentamireagentyreagentami.

Schematycznie równanie reakcji chemicznej możemy zapisać następująco:

R9bSk6w8KHKTI
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Równanie reakcji spalania węgla do tlenku węgla(IV):

RwE1O94wHOMQY
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Reakcje chemiczne dzielimy na trzy główne typy. Są to reakcje syntezyreakcja syntezyreakcje syntezy, reakcje analizyreakcja analizyreakcje analizy oraz reakcje wymianyreakcja wymianyreakcje wymiany.

Reakcja syntezyreakcja syntezyReakcja syntezy to przemiana chemiczna, w wyniku której z co najmniej dwóch substratów powstaje jeden produkt.

X+Y  XY

substraty: X, Y

produkty: XY

Przykłady reakcji syntezy:

R1A5ggji29vIe
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Reakcja analizyreakcja analizyReakcja analizy to przemiana chemiczna, w wyniku której z jednego substratu powstają co najmniej dwa produkty. Reakcje te inaczej nazywane są reakcjami rozkładureakcja analizyreakcjami rozkładu.

XY  X+Y

substrat: XY

produkty: X, Y

Rozkład termiczny nie zmienia wartościowości pierwiastków w produktach, ponieważ są one takie same, jakie te pierwiastki miały w substracie. Reakcje rozkładu bardzo często zachodzą pod wpływem podwyższonej temperatury. Zaznacza się to jako literę T nad strzałką, a reakcję nazywa się rozkładem termicznym.

Przykłady reakcji analizy:

R1ZYfxMWYUU3j
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Reakcja wymianyreakcja wymianyReakcja wymiany to przemiana chemiczna, w wyniku której z dwóch substratów powstają dwa produkty.

Podstawowym typem reakcji wymiany jest reakcja wymiany pojedynczejreakcja wymiany pojedynczejreakcja wymiany pojedynczej, w wyniku której z jednego pierwiastka i związku chemicznego powstaje inny pierwiastek i związek chemiczny.

X+YZ  XZ+Y

substraty: X, YZ

produkty: XZ, Y

Przykłady reakcji wymiany pojedynczej:

RooJ3LFlR39sw
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Innym typem reakcji wymiany jest reakcja wymiany podwójnejreakcja wymiany podwójnejreakcja wymiany podwójnej, w wyniku której z dwóch związków chemicznych powstają dwa inne związki chemiczne.

XY+ZW  XW+YZ

substraty: XY, ZW

produkty: XW, YZ

Przykłady reakcji wymiany podwójnej:

RZMcpl7l6FynV
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑lime

Jak dobrze znasz typy reakcji chemicznych?

1
R1B5k1kV44LgE
Ćwiczenie alternatywne jest przedstawione w trybie dostępności.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1UK5tHJlLBvY
Ćwiczenie 1
Wybierz typ reakcji chemicznej opisanej równaniem: C u, plus, S T powyżej, strzałka w prawo, C u S
R41FWGYK31zUB
Ćwiczenie 2
Wybierz typ reakcji chemicznej opisanej równaniem: B a, plus, dwa H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O, strzałka w prawo, B a nawias, O H, zamknięcie nawiasu, indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, plus, H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego
RzgUap2YYAkGn
Ćwiczenie 3
Wybierz typ reakcji chemicznej opisanej równaniem: dwa F e nawias, O H, zamknięcie nawiasu, indeks dolny, trzy, koniec indeksu dolnego, T powyżej, strzałka w prawo, F e indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O indeks dolny, trzy, koniec indeksu dolnego, plus, trzy H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O
Polecenie 3
ReHzKEZEYp98x
Uzupełnij poniższy tekst wybierając prawidłowe słowo. Substancje, które ulegają przemianom chemicznych to substraty/ produkty a te, które powstają w ich wyniku to substraty/ produkty.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 4
R1Q8NVzAAXeyl
Który z poniższych schematów odpowiada reakcji syntezy, a który reakcji analizy? Dopasuj schemat do danego typu reakcji.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 5
RGxUpFpQ7CPtk
Spośród reakcji wymiany najczęściej wymieniamy dwa typy: reakcje wymiany pojedynczej i reakcje wymiany podwójnej. Czym różnią się oba typy? Dopasuj definicję do danego typu reakcji wymiany.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

produkty
produkty

substancje, które powstają w wyniku przemian chemicznych

reagenty
reagenty

wszystkie substancje, które biorą udział w przemianach chemicznych

reakcja analizy
reakcja analizy

przemiana chemiczna w wyniku, której z jednego substratu powstają co najmniej dwa produkty; reakcje te inaczej nazywane są reakcjami rozkładu, np. rozkład termiczny węglanu wapnia do tlenku wapnia i tlenku węgla(IV)

reakcja chemiczna
reakcja chemiczna

przemiana, w wyniku których powstają nowe substancje o odmiennych właściwościach fizycznych i chemicznych

reakcja syntezy
reakcja syntezy

przemiana chemiczna w wyniku, której z co najmniej dwóch substratów powstaje jeden produkt, np. spalanie węgla w tlenie do tlenku węgla(IV)

reakcja wymiany
reakcja wymiany

przemiana chemiczna, podczas której z co najmniej dwóch substratów powstają co najmniej dwa produkty

reakcja wymiany pojedynczej
reakcja wymiany pojedynczej

przemiana, podczas której dwa substraty (pierwiastek i związek chemiczny) przekształcają się w co najmniej dwa produkty (nową substancję prostą i złożoną), np. reakcja cynku (pierwiastek) z kwasem siarkowym(VI) (związek chemiczny)

reakcja wymiany podwójnej
reakcja wymiany podwójnej

przemiana, podczas której dwie substancje złożone (związki chemiczne) przekształcają się w dwie nowe substancje złożone (związki chemiczne), np. reakcja wodorotlenku sodu z kwasem chlorowodorowym

równanie reakcji chemicznej
równanie reakcji chemicznej

zapis przedstawiający przebieg reakcji chemicznej za pomocą symboli i wzorów chemicznych

substraty
substraty

substancje, które ulegają przemianom chemicznych

zjawisko fizyczne
zjawisko fizyczne

przemiana, podczas której zmieniają się właściwości fizyczne substancji; w tym procesie nie powstają żadne nowe pierwiastki i związki chemiczne

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:
R1bN3fW1kNKsb1
Ćwiczenie 1
Dopasuj definicję do danego typu reakcji. reakcja analizy Możliwe odpowiedzi: 1. przemiana chemiczna w wyniku, której z jednego substratu powstają co najmniej dwa produkty. Reakcje te inaczej nazywane są reakcjami rozkładu, 2. przemiana chemiczna, podczas której z co najmniej dwóch substratów powstają co najmniej dwa produkty, 3. przemiana chemiczna w wyniku, której z co najmniej dwóch substratów powstaje jeden produkt reakcja syntezy Możliwe odpowiedzi: 1. przemiana chemiczna w wyniku, której z jednego substratu powstają co najmniej dwa produkty. Reakcje te inaczej nazywane są reakcjami rozkładu, 2. przemiana chemiczna, podczas której z co najmniej dwóch substratów powstają co najmniej dwa produkty, 3. przemiana chemiczna w wyniku, której z co najmniej dwóch substratów powstaje jeden produkt reakcja wymiany Możliwe odpowiedzi: 1. przemiana chemiczna w wyniku, której z jednego substratu powstają co najmniej dwa produkty. Reakcje te inaczej nazywane są reakcjami rozkładu, 2. przemiana chemiczna, podczas której z co najmniej dwóch substratów powstają co najmniej dwa produkty, 3. przemiana chemiczna w wyniku, której z co najmniej dwóch substratów powstaje jeden produkt
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rk7Q9pzW7Gpny1
Ćwiczenie 2
Które z poniższych przemian należą do reakcji chemicznych? Wybierz i zaznacz prawidłowe odpowiedzi. Możliwe odpowiedzi: 1. spalenie kartki papieru, 2. złamanie rysika w ołówku, 3. przecięcie kartki papieru, 4. czyszczenie kabiny prysznicowej za pomocą octu
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R9YIz2BGMadrR1
Ćwiczenie 3
Poniżej przedstawiono równania pewnych reakcji chemicznych. Dopasuj je do odpowiedniego typu (reakcje syntezy lub reakcje analizy). Reakcje syntezy: Możliwe odpowiedzi: 1. Cu(OH) indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, T powyżej, strzałka w prawo, CuO+H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O, 2. 2K+S → K indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, S, 3. N indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, +3H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, T, p powyżej, strzałka w prawo, 2NH indeks dolny, trzy, koniec indeksu dolnego, 4. 2Ca+O indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, → 2CaO, 5. 2Ag indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O T powyżej, strzałka w prawo, 4Ag+O indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego Reakcje analizy: Możliwe odpowiedzi: 1. Cu(OH) indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, T powyżej, strzałka w prawo, CuO+H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O, 2. 2K+S → K indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, S, 3. N indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, +3H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, T, p powyżej, strzałka w prawo, 2NH indeks dolny, trzy, koniec indeksu dolnego, 4. 2Ca+O indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, → 2CaO, 5. 2Ag indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O T powyżej, strzałka w prawo, 4Ag+O indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RRaKdDjXBaole1
Ćwiczenie 4
Które z poniższych równań reakcji przedstawia reakcję wymiany pojedynczej a które wymiany podwójnej? Reakcje wymiany pojedynczej: Możliwe odpowiedzi: 1. Mg+2H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O T powyżej, strzałka, Mg(OH) indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, +H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, 2. 2NaOH+H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, S O indeks dolny, cztery, koniec indeksu dolnego, → NaSO indeks dolny, cztery, koniec indeksu dolnego, +2H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O, 3. P b O indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, +C, strzałka, CO+PbO, 4. Na+2HCl → NaCl+H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, 5. Mg(OH) indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, + 2HCl, strzałka, M g C l indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, +2H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O Reakcje wymiany podwójnej: Możliwe odpowiedzi: 1. Mg+2H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O T powyżej, strzałka, Mg(OH) indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, +H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, 2. 2NaOH+H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, S O indeks dolny, cztery, koniec indeksu dolnego, → NaSO indeks dolny, cztery, koniec indeksu dolnego, +2H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O, 3. P b O indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, +C, strzałka, CO+PbO, 4. Na+2HCl → NaCl+H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, 5. Mg(OH) indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, + 2HCl, strzałka, M g C l indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, +2H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RRyOJwMFOy2zF2
Ćwiczenie 5
Dostępne opcje do wyboru: S, O indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, F e S, A l indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, S indeks dolny, trzy, koniec indeksu dolnego, A l indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O indeks dolny, trzy, koniec indeksu dolnego, F e, H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, C O indeks dolny, trzy, koniec indeksu dolnego, C O, H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O, F e O. Polecenie: W poniższych równaniach reakcji brakuje jednego substratu i jednego produktu. Dopasuj reagent do odpowiedniego równania reakcji. cztery N H indeks dolny, trzy, koniec indeksu dolnego, +5 luka do uzupełnienia strzałka w prawo, cztery N O +6 H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O
B i indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O indeks dolny, trzy, koniec indeksu dolnego, +3 C → 2 B i +3 luka do uzupełnienia
luka do uzupełnienia +2 H C l, strzałka w prawo, F e C l indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, plus, H indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, O
dwa A l, plus, trzy S, strzałka w prawo luka do uzupełnienia
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
31
Ćwiczenie 6

Poniżej przedstawiono schemat pewnego doświadczenia chemicznego.

RvXvWcYe63RBo
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1OtQt2otLVFP
Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania. Reakcja ta to reakcja analizy/syntezy/wymiany.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RyiU5uy7gooHX
Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je pod zadaniem.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przeprowadzono pewne doświadczenie chemiczne, które polega na umieszczeniu w probówce azotanuV ołowiuII i zatkaniu jej korkiem z rurką odprowadzającą umieszczoną w drugiej probówce. Następnie zawartość pierwszej probówki podgrzano.

R1eVSFXZi5Hh7
W czasie przebiegu doświadczenia zachodzi reakcja, której produktami są tlenek ołowiu(II) oraz tlenek siarki(VI). Do jakiego typu należy ta reakcja? Możliwe odpowiedzi: 1. Reakcja syntezy, 2. Reakcja analizy, 3. Reakcja wymiany
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
31
Ćwiczenie 7

The equation of a certain chemical reaction is shown below. What type of reaction does this belong to?

HCl+NaOH  NaCl+H2O
RipXRFFQPJXN3
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rm1W9c4lLc2pG
Możliwe odpowiedzi: 1. Single displacement, 2. Decomposition, 3. Synthesis, 4. Double displacement
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Glossary
3
Ćwiczenie 8

The equation of a certain chemical reaction is shown below. What type of reaction does this belong to?

S+O2  SO2
R11vPQcT3frKW
Możliwe odpowiedzi: 1. Single displacement, 2. Decomposition, 3. Synthesis, 4. Double displacement
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
</span lang='en'>Glossary

Bibliografia

Kulawik J., Kulawik T., Litwin M.; Podręcznik do chemii dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Warszawa 2020.

Łasiński D., Sporny Ł., Strutyńska D., Wróblewski P., Podręcznik dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Mac Edukacja 2020.

bg‑gray3

Notatnik

R1S9AvsVuFLRC
Miejsce na Twoje notatki: (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.