W wilgotnych tropikalnych lasach równikowych spotyka się największą różnorodność roślin i zwierząt lądowych naszej planety. Ciągle odkrywane są nowe gatunki, a z pewnością wiele pozostaje nadal nieznanych. Mówi się, że w puszczy równikowej łatwiej jest spotkać sto różnych gatunków drzew niż sto drzew jednego gatunku.
Już wiesz
jaki klimat panuje w lesie równikowym;
że przez cały rok w lesie równikowym panują zbliżone warunki;
jakie są piętra lasu równikowego.
Nauczysz się
rozpoznawać przykładowe rośliny lasu równikowego;
wymieniać przystosowania roślin pnących do życia w lesie równikowym;
rozpoznawać wybrane gatunki zwierząt żyjących w lesie równikowym.
i0d4ooGRy9_d5e202
1. Rośliny lasów równikowych
Trudno nawet dokładnie podać liczbę gatunków roślin żyjących na Ziemi. Ocenia się jednak, że ponad połowa, a może nawet 2/3 spośród wszystkich gatunków roślin naszej planety występuje w wiecznie zielonych, wilgotnych lasach równikowych. Największe z nich to drzewa. W piętrze gęsto rosnących koron drzew napotkamy na przykład amerykańskie mahoniowce, których drewno należy do bardzo cennych ze względu na twardość, trwałość i piękny kolor. Wśród wysokich drzew lasu równikowego jest także wiele palm. W średnim piętrze rosną figowce dostarczające owoce jadalne, kakaowce, których nasiona mogą być stosowane do wyrobu kakao i czekolady oraz gatunki, których twarde i ciężkie drewno, zwane hebanem, jest stosowane do wyrobu mebli, śmigieł lotniczych lub wyrobów artystycznych. Niektóre rośliny zielne rozmiarami i kształtem przypominają drzewa, jak np. paprocie drzewiaste i bananowce.
Bardzo rozpowszechnione w lasach równikowych są rozmaite pnącza, które wspinają się po pniach drzew, aby ich najwyższe liście miały dostęp do światła. Niektóre z nich posiadają grube, zdrewniałe i długie na dziesiątki, a nawet setki metrów pędy. Nazywamy je lianami. Powszechnie występuje tu wiele gatunków filodendronów, które uprawiane w naszych mieszkaniach osiągają 1–2 metry wysokości, a w lesie równikowym nawet kilkadziesiąt metrów długości.
Na korze lub w rozgałęzieniach drzew rośnie wiele gatunków epifitówepifitepifitów, a wśród nich paprocie, mchy oraz pięknie kwitnące storczyki (orchidee). Do dna lasu dociera bardzo niewiele światła słonecznego, dlatego jest tu niewiele roślin.
R1E1ZDlTONYN71
Fotografia przedstawia wnętrze lasu równikowego. Rośnie tu wiele drzew o cienkich pniach i jasnozielonych liściach. Na ziemi i po pniach wiją się pędy bluszczu. W centrum szeroko rozłożona, trójkątna podstawa pnia potężnego puchowca pięciopręcikowego. Obok wielkiego pnia stoi człowiek w brązowym stroju i kapeluszu. Kobieta jest mniejsza niż jedna ze szczelin w pniu puchowca.
Puchowiec pięciopręcikowy – jedno z największych drzew lasów równikowych. Dorasta do 70 m wysokości (około 20 pięter).. Zwróć uwagę na płaskie korzenie wyrastające promieniście u podstawy pnia i mocujące drzewo w podłożu
R17ntAwv6Dcrw1
Fotografia druga prezentuje kwitnącego bananowca. Na środku fotografii widoczny kwiatostan osłonięty czerwonymi i białymi płatkami. W tle szerokie zielone liście bananowca.
Kwitnący banan. Wiele gatunków tego rodzaju jest uprawianych ze względu na smaczne owoce
Rbqh0VJQT0L2I1
Fotografia przedstawia podstawę szarego pnia drzewa. Jest gęsto obrośnięty pędami filodendrona. Filodendron ma owalne liście. Jego pęd jest mocno rozgałęziony i ściśle oplata pień drzewa.
Dwa gatunki filodendronów, oplatające pień drzewa przy dnie lasu
RGoaJbZxsoeIz1
Fotografia czwarta prezentuje białe i różowe kwiaty orchidei osadzone na pniu palmy. Podobne kwiaty rosną na polanie przed palmą.
W lasach tropikalnych żyją rośliny, które rosną na innych roślinach, ale nie pasożytują na nich. Pobierają wodę spływającą z powierzchni drzew, na których rosną, lub z powietrza za pomocą zwisających luźno korzeni
Polecenie 1
Dowiedz się, jakie produkty wyrabia się z roślin rosnących w lesie równikowym.
Ciekawostka
Na powierzchni jednego hektara (100 x 100 m) lasu równikowego rośnie 200–400 gatunków drzew, podczas gdy w lasach Polski zaledwie kilka, a maksymalnie 20 gatunków.
Ważne!
Lasy równikowe zajmują obecnie powierzchnię około 6–7% powierzchni lądów, czyli mniej niż 2% powierzchni kuli ziemskiej, a są miejscem do życia ponad połowy wszystkich znanych gatunków roślin, grzybów i zwierząt.
i0d4ooGRy9_d5e261
2. Zwierzęta lasów równikowych
Zwierzęta lasów równikowych są bardzo zróżnicowane. W dodatku większość z nich reprezentowana jest przez więcej gatunków niż gdziekolwiek indziej. Żyją tu przede wszystkim bezkręgowce. Wśród tysięcy ich gatunków spotyka się motyle, które osiągają nawet 25 cm rozpiętości skrzydeł. Żyją tu także liczne pająki, w tym duże ptaszniki mierzące nieraz do 30 cm. Lasy równikowe są też doskonałym miejscem do życia dla wielu kręgowców. Charakterystyczne dla tego regionu są liczne gatunki małp żyjących w koronach drzew. Występują tu duże drapieżne koty – jaguar w Ameryce Południowej, lampart w Afryce i tygrys w Azji. W Afryce występują małpy człekokształtne: szympansy, orangutany i goryle, a w Azji orangutany. Żyje tu 75% wszystkich znanych gatunków ptaków. Ich przedstawiciele to na przykład papugi, tukany czy kolibry. Na drzewach i brzegach rzek żyje wiele płazów, często barwnych, a same rzeki roją się od ryb. W rzekach żyją też krokodyle i węże, osiągające nierzadko duże rozmiary.
RAlFyz92N1Vpz1
Fotografia pierwsza prezentuje motyla o czarnych skrzydłach z zielonymi plamkami, siedzącego na liściu. Motyl siedzi z rozłożonymi skrzydłami. Głowa znajduje się u góry zdjęcia. Na niej widoczne duże oczy oraz długie czułki.
Motyl malachitowy z Amazonii. Rozpiętość jego skrzydeł dochodzi do 10 cm
RpitEEHCAQyJo1
Fotografia przedstawia pająka ptasznika. Pająk ma owalne ciało wsparte na ośmiu odnóżach. Ciało jest brązowe, pokryte włoskami. Pająk stoi na piasku.
Pająk ptasznik żyje w dziuplach, szczelinach skalnych lub norach. Pajęczynę wykorzystuje do budowy gniazda. Aktywnie poluje, wbrew nazwie głównie na bezkręgowce. Jego jad może być groźny dla człowieka
R1PXybvPCPrkC1
Fotografia przedstawia bokiem kameleona, siedzącego na wąskiej gałęzi. Zwierzę palcami obejmuje łodyżkę. Całe ciało pokryte jest drobnymi łuskami. Ciało jest jasnozielone z żółtymi plamami. Z prawej strony widać długi, ślimakowato zwinięty ogon. Na głowie widoczne duże wyłupiaste oko, za nim trójkątne wyrostki.
Kameleon może zmienić barwę ciała, ale wbrew pozorom zależy to głównie od jego nastroju i temperatury otoczenia. Ten gad poluje na owady za pomocą lepkiego języka. Ma zrośnięte palce i chwytny ogon, co pomaga mu w przemieszczaniu się. Każde oko porusza się niezależnie od drugiego
RdxP77eWF3vwp1
Fotografia czwarta prezentuje ptaka – kazuara, stojącego na ziemi. Kazuar nie ma skrzydeł, jest okryty czarnymi piórami, ma niebieską szyję oraz hełmiastą narośl na głowie.
Kazuar to nielotny ptak z wysp Nowej Gwinei. Może osiągać wysokość i wagę dorosłego człowieka. Aktywnie broni swojego terytorium, nawet przed ludźmi
R1EKLmRZiLXBH1
Fotografia przedstawia lamparta stojącego wśród trawy. Jest żółty w czarne cętki. Lampart stoi bokiem, z głową zwróconą w prawo. Przy pysku widać długie, białe wąsy. Z lewej strony zwisa długi, wąski ogon.
Lampart plamisty (pantera) poluje w nocy, w dzień często drzemie na gałęzi drzewa. Jest bardzo zwinny i szybki, umie też pływać. Poluje m.in. na młode antylopy, małpy, gryzonie i gady. Może występować w odmianie czarnej
R18pmCAkfP3Ls1
Fotografia lemurka myszatego siedzącego na pniu. Lemurek ma duże oczy, długi ogon i jasnobrązowe umaszczenie.
Lemurek myszaty z Madagaskaru. To jeden z najmniejszych ssaków naczelnych. Śpi za dnia w dziuplach lub w gniazdach, zbudowanych z suchych liści i gałęzi. Na ziemię schodzi tylko w pogoni za owadami. Zdobycz łapie zwinnie chwytnymi, przednimi kończynami. Potrafi szybko biegać i wykonywać skoki do trzech metrów
R14yBwLOOaZpv1
Fotografia siódma prezentuje lwiatkę złotogłową. Małpiatkę niewielkich rozmiarów z długą grzywą na głowie. Grzywa jest pomarańxzowa, reszta ciała ciemnobrązowa. Ogon długi, zakończony pędzelkiem pomarańczowych włosów.
Lwiatka złotogłowa, Brazylia. Te wszystkożerne małpy żyją na wysokości 3–10 metrów. Mają małą głowę, duże kły i bardzo długi ogon. Pary łączą się na całe życie. Młodymi opiekują się obydwoje rodzice
Rqzp0hNTJ2xIm1
Fotografia nosacza. Małpa ma głowę o dużym nosie w kształcie ogórka. Ciało pokryte jasnobrązowymi włosami, jedynie głowa jest ruda.
Nosacz z wyspy Borneo, Indonezja. Nosy pomagają samcom w wydawaniu dźwięków. Młode pozostają pod opieką matki przez rok. Grupy nigdy nie śpią dwa razy pod rząd w tym samym miejscu. Małpy tego gatunku świetnie pływają i potrafią nurkować na głębokość 20 m
R18NZgvFjcTer1
Ilustracja przedstawia głowę duka wspaniałego. Twarz duka jest blada, nieowłosiona. Dookoła twarzy rosną białe długie włosy, a na głowie czarne.
Duk wspaniały, Półwysep Indochiński. Duki żyją w dość licznych grupach. Ich zachowania społeczne są bardzo rozbudowane i ciekawe. Wydają wiele dźwięków, przybierają też różne pozy, które są zaliczane do „mowy ciała”. Na gry towarzyskie składają się: wspinaczka, skoki, bieganie, zwisanie i kołysanie, ciągnięcie, wkładanie przedmiotów do ust, zapasy siłowe i pogoń za partnerem
RcDRUuKshMOB71
Fotografia prezentuje głowę szympansa zwyczajnego należącego do rodziny człowiekowatych. Twarz szympansa dookoła oczu i na policzkach jest czarna, wysunięta do przodu szczęka i żuchwa są szare i okryte siwymi włosami. Nos mały. Nad oczodołami duże wały nadoczodołowe. Po bokach głowy widoczne duże czarne małżowiny uszne. Głowa i ciało okryte czarnymi włosami.
Szympans zwyczajny. Szympansy żyją w grupach. Porozumiewają się za pomocą języka, złożonego z co najmniej 30 dźwięków. Potrafią też nauczyć się ponad 300 słów w języku migowym i symboli, które pozwalają im komunikować się z człowiekiem. Robią proste narzędzia i posługują się nimi; stosują lecznicze rośliny; uczą się nawzajem
R1A31CP0LGhsg1
Fotografia grupy piranii. Pirania to ryba o ciele owalnym z boku, silnie spłaszczonym bocznie. Ubarwienie szaroniebieskie z srebrzystymi plamkami. Od spodu rdzawo-pomarańczowe. Płetwy niewielkie. Szczęki są silne, wyposażone w drobne zęby.
Pirania ma przeciętnie do 35 cm długości i masę do 3 kg. Ofiary – najczęściej inne ryby – atakuje gromadnie i zjada żywcem, wyrywając kawałki ciała. Zapach krwi prowokuje je do ataku na większe kręgowce, nawet człowieka
Polecenie 2
Wskaż przystosowania u dwóch wybranych gatunków zwierząt lasu równikowego do panujących tam warunków.
Ciekawostka
W lesie równikowym ze względu na obfite opady płynie wiele rzek. Osiągają one często ogromne rozmiary – np. Amazonka w środkowym biegu mierzy aż 20 km szerokości.
i0d4ooGRy9_d5e321
Podsumowanie
Każde piętro roślinne lasu równikowego składa się z roślin przystosowanych do panujących tam warunków.
Charakterystycznym elementem lasów równikowych są pnącza i epifity.
Lasy równikowe to środowisko o największej różnorodności zwierząt na świecie.
Wycinanie lasów równikowych jest poważnym zagrożeniem dla Ziemi.
Praca domowa
Polecenie 3.1
Wykonaj plakat formatu A3, na którym zaprezentujesz różnorodność gatunków wybranego obszaru wilgotnych lasów równikowych. Przedstaw go w klasie.
