Rozkazuj, proś, życz sobie
W podanym przepisie „Jak być Indianinem?” zamień czasowniki w bezokoliczniku na 2. os. lp. trybu rozkazującego.
Napad na dyliżans
Napadając na dyliżans, zawsze (ścigać) .............. go, zachowując odpowiednią odległość, a w najgorszym razie (galopować) .............. po obu jego stronach, tak żeby stanowić jak najlepszy cel. W żadnym razie (nie wyprzedzać) ............................ dyliżansu. (ściągać) .................. w tym celu wodze mustangom, które są, jak wiadomo, znacznie szybsze od koni pociągowych. Nigdy (nie blokować) .................... dyliżansowi drogi dużą grupą, musiałby bowiem natychmiast się zatrzymać.
Napad na samotną farmę lub obwarowany wozami obóz
Nigdy (nie napadać) ...................... nocą, kiedy koloniści niczego się nie spodziewają. (trzymać się) ........................ zasady, że Indianin dokonuje napadu wyłącznie w świetle dnia. (nie szczędzić) .......................... gardła i (ujawniać) ................ głosem kojota swoją pozycję. Kiedy jakiś biały wyda okrzyk kojota, natychmiast (podnieść) ................ głowę, żeby stanowiła dogodny cel. [...]
Inne przypadki
W razie ataku na wioskę indiańską (opuszczać) .................. w popłochu namioty, a następnie (biegać) ............ we wszystkie strony, próbując dotrzeć do broni, którą poprzednio umieściło się w trudno dostępnych miejscach. Kiedy przejeżdża pociąg, (upewnić się) ........................, czy jest w nim łowca indiańskich skalpów, a następnie (pędzić) ............ konno obok wagonów, wymachując strzelbami i wydając powitalne okrzyki.
/Na podstawie: Umberto Eco, Zapiski na pudełku od zapałek/
Na podstawie: Umberto Eco, 'Zapiski na pudełku od zapałek', Warszawa 1993.
3. os. lp. - 1. nie trać, 2. nie miejcie, 3. niech nie wiercą, 4. niech nie spuszcza, 5. nie zasypujmy nosa na kwintę
1. os. lm. - 1. nie trać, 2. nie miejcie, 3. niech nie wiercą, 4. niech nie spuszcza, 5. nie zasypujmy gruszek w popiele
2. os. lm. - 1. nie trać, 2. nie miejcie, 3. niech nie wiercą, 4. niech nie spuszcza, 5. nie zasypujmy węża w kieszeni
3. os. lm. - 1. nie trać, 2. nie miejcie, 3. niech nie wiercą, 4. niech nie spuszcza, 5. nie zasypujmy dziury w brzuchu
Podane czasowniki wpisz w odpowiednie miejsca. Objaśnij znaczenia powstałych związków wyrazowych.
niech nie wiercą, nie miejcie, niech nie spuszcza, nie zasypujmy, nie trać
2. os. lp. - .................................... głowy
3. os. lp. - .................................... nosa na kwintę
1. os. lm. - .................................... gruszek w popiele
2. os. lm. - .................................... węża w kieszeni
3. os. lm. - .................................... dziury w brzuchu
Objaśnij znaczenia powstałych w poprzednim ćwiczeniu związków wyrazowych.
Z poniższego fragmentu pochodzącego ze słownika języka polskiego wypisz te wyrazy, które występują w 2. os. lp. trybu rozkazującego.
chodzić ndk VIa, chodzę, chodzisz, chodź, chodził
oświetlić dk VIa, ~lę, ~lisz, oświetl, ~lił, ~lony
wziąć dk 10c, wezmę, weźmiesz, weź, wziął, wzięła, wzięli, wzięty, wziąwszy
jeździć ndk VIc, jeżdżę, jeździsz, jeźdź, jeździł
ssać ndk IX, ssę, ssiesz, ssij, ssał, ssany
zdjąć dk Xc, zdejmę, zdejmiesz, zdejmij, zdjął, zdjęła, zdjęli, zdjęty, zdjąwszy
Zaproponuj prośby i rozkazy, w których użyjesz trzech wybranych przez ciebie czasowników w trybie rozkazującym z poprzedniego ćwiczenia. Zapisz je tutaj lub w zeszycie. Zastanów się i powiedz, co świadczy o tym, że dane wypowiedzenie jest prośbą, a nie rozkazem.
Utwórz poprawne formy trybu rozkazującego od podanych czasowników i wpisz je do diagramu, a dowiesz się, jak inaczej można nazwać tryb rozkazujący.
- zwrócić 2. os. lp.
- pożyczyć 2. os. lm.
- włączyć 1. os. lm.
- kupić 1. os. lm.
- wstać 2. os. lp.
- jechać 1. os. lm.
- ciągnąć 2. os. lp.
- ponieść 2. os. lp.
- czekać 2. os. lm.
| 1 | |||||||||||||||
| 2 | |||||||||||||||
| 3 | |||||||||||||||
| 4 | |||||||||||||||
| 5 | |||||||||||||||
| 6 | |||||||||||||||
| 7 | |||||||||||||||
| 8 | |||||||||||||||
| 9 |
Znajdź trzy reklamy, w których użyto czasowników w trybie rozkazującym. Zastanów się, dlaczego zastosowano właśnie taką formę. Porozmawiaj w klasie na temat funkcji trybu rozkazującego w reklamie. Sformułuj z kolegami i koleżankami wspólny wniosek. Zapisz go poniżej.
Zaproponuj hasło reklamowe, w którym wykorzystasz czasowniki w trybie rozkazującym. Zapisz je poniżej.
Tworzenie trybu rozkazującego czasami bywa trudne. Poniżej wypisane zostały przykłady trudniejszych form rozkaźnika:
rozumieć - rozumiej (nie: rozum);
umieć - umiej;
karać - karz (nie: karaj), karzcie;
wziąć - weź.
Ułóż zdania w trybie rozkazującym z trzema wybranymi wyrazami: rozumiej, umiej, karz, karzcie, weź.
Wyrażając prośbę, pamiętaj o użyciu form grzecznościowych, np.:
Proszę, podejdź bliżej.
Mam prośbę, pomóż mi rozwiązać to zadanie.
Wyjaśnij znaczenie związków frazeologicznych: rusz głową; nie rzucaj słów na wiatr; nie wtykaj nosa w nie swoje sprawy; weź się w garść; łącz przyjemne z pożytecznym; wypisz, wymaluj; nie pleć, co ci ślina na język przyniesie; (komuś) w to graj. Ułóż z nimi zdania.