Ekosystemy zwykle różnią się od siebie, bywają też bardzo podobne, ale nigdy identyczne. Od panujących w nich warunków zależy różnorodność genetyczna i gatunkowa. Dlatego ochrona przyrody powinna przede wszystkim uwzględniać zabezpieczenie ekosystemów.

R1WdlLSQu4jnJ1

Fotografia przedstawia krajobraz sawanny drzewiastej. W centrum wznosi się grube, wielkie, brązowe drzewo. Ma niewiele zielonych liści. Obok rosną liczne mniejsze, zielone drzewa i krzewy. Trawa jest częściowo zielona.

1. Lądowe ekosystemy świata

Różnorodność ekosystemowa to zróżnicowanie siedlisk naturalnych oraz ekosystemów w nich funkcjonujących. Głównym czynnikiem naturalnym, warunkującym globalną różnorodność ekosystemów lądowych, jest klimat. Zależy on m.in. od odległości od oceanów i mórz, ukształtowania terenu, wysokości n.p.m. Poszczególne strefy klimatyczne posiadają specyficzną szatę roślinną, która wraz z  warunkami abiotycznymi wpływa na to, jakie zespoły bakterii, protistów, grzybów i zwierząt je zamieszkują.

Zespoły ekosystemów o zbliżonych warunkach klimatycznych, podobnej strukturze przestrzennej oraz zbliżonej florze i faunie nazywane są biomamibiombiomami. Charakterystyczne dla określonej szerokości geograficznej biomy zalicza się do jednej kategorii, choć mogą różnić się wieloma gatunkami (np. gdy kontynenty długo pozostawały w izolacji). Przykładami takich biomów są lasy liściaste strefy umiarkowanej Ameryki Północnej i Południowej lub pustynie Australii i Afryki.

R49Zc6ouyACyp1

Ilustracja przestawia mapę świata. Kolorami według legendy z lewej zaznaczono na niej biomy, czyli strefy roślinności.

W zależności od warunków ekosystemy wykazują się zróżnicowaną produktywnościąproduktywnośćproduktywnością. Jest ona miarą szybkości wytwarzania materii organicznej (w kilogramach lub tonach) na określonej powierzchni (zwykle mIndeks górny 2² lub kmIndeks górny 2²) i w określonym czasie (zwykle rok).

R14adE3MgdVQm1

Ilustracja przedstawia osiem kolorowych kwadratów, od największego do najmniejszego. Wielkość kwadratu odnosi się do produktywności danego ekosystemu. Wielkość ta podana jest w kilogramach suchej masy, wytworzonych na powierzchni jednego metra kwadratowego w ciągu roku. Kwadraty są podpisane nazwami ekosystemów i zawierają białą sylwetkę rośliny, symbolizującej dany ekosystem.

2. Wilgotne lasy równikowe

Dla obszarów równikowych charakterystyczne są wilgotne lasy równikowe zwane także deszczowymi. Biom ten cechuje bardzo duża różnorodność biologiczna. Jest to głównie zasługą wysokich temperatur utrzymujących się przez cały rok na stałym poziomie ok. 25°C oraz częstych, obfitych opadów deszczu, których suma przekracza rocznie 2000 mm (sięga nawet 10 000 mm). Dzięki tym czynnikom okres wegetacji w lesie równikowym trwa cały rok, a jego produktywność jest duża – 1 m² powierzchni wytwarza 2‑4 kg suchej masy roślin w ciągu roku.

W lasach deszczowych występują głównie szerokolistne, wiecznie zielone drzewa. Rosną one bardzo szybko i w stałym tempie przez cały rok. Las tropikalny ma wyraźną strukturę warstwową, która formuje się pod wpływem czynnika ograniczającego, jakim jest światło. Najwyższą warstwę lasu tworzą bardzo wysokie drzewa, dorastające do 45‑60 m wysokości. Gdzieniegdzie wyrastają ponad dach lasu – zwartą warstwę utworzoną przez korony trochę niższych drzew, dorastających do 25‑30 m wysokości. Jest ona praktycznie nieprzepuszczalna dla promieni słonecznych, dlatego w niższych piętrach lasu zaznacza się wyraźna konkurencja roślin o światło. Niższe drzewa i wysokie byliny, jak bananowce i bambusy, rosną tylko w miejscach, gdzie w dachu lasu występują luki. Ze względu na cienką warstwę gleby oraz podmokłe podłoże wiele drzew wytwarza korzenie przyporowe i podporowe. W wyniku konkurencji o światło powstały liczne gatunki pnączy i lian, które pną się po pniach drzew, często zacieniając i doprowadzając do śmierci swoje podpory. Inne rośliny, jak epifity (np. storczyki), aby uzyskać dostęp do światła, osiedlają się na drzewach. Najczęściej rosną w ich koronach, w kątach gałęzi, gdzie gromadzi się martwa materia organiczna oraz woda, z której mogą korzystać. Wilgoć z powietrza pobierają za pomocą specjalnych korzeni powietrznych. Na nierównościach kory, w kątach liści i na ich powierzchni tworzą się niewielkie ekosystemy złożone z glonów i mchów, w których żyją liczne saprobionty i małe drapieżniki.

R1cyabAtluynd1

Ilustracja przedstawia las deszczowy w podziale na warstwy. Od góry są to olbrzymie drzewa o grubych, brązowych pniach. Z ich gałęzi zwisają liany, pnącza są także na korze drzew. Niżej jest warstwa drzew wysokich o cienkich pniach. Pod nimi znajdują się rośliny warstwy pośredniej. Najniżej jest gęsta warstwa krzewów i zarośli.

R3c65xfnDH2OJ1

Ilustracja przedstawia zwierzęta lasów deszczowych w podziale na trzy grupy na różowym tle. Podział przedstawiono różnicując kolory tła, od góry najciemniejsze. Z lewej podpisy: na zielono roślinożercy, na niebiesko małe drapieżniki, na brązowo duże drapieżniki. Na każdym poziomie znajdują się podpisane wizerunki zwierząt z tej grupy.

RdQ8Q8YJeDTWq1

Ilustracja przedstawia odcięty fragment pnia w pozycji leżącej. Na nim w detrytusie rosną rośliny naczyniowe oraz glony, mchy i porosty. Na pniu i obok ukazano zwierzęta, żyjące w koronach drzew, na przykład małpę kapucynkę.

REmXMnI5Jruti1

Fotografia przedstawia w zbliżeniu pień drzewa, opleciony grubymi, jasno brązowymi lianami. Wyżej znajdują się liście.

RvttVwjoSowfn1

Fotografia przedstawia ukośny gruby konar, z którego w górę rosną dwa duże i kilka mniejszych konarów. Na ukośnym konarze rosną trzy różowe rośliny, zwane epifitami. Wokół znajdują się różne liście.

R1B47My918qHO1

Fotografia przedstawia dół pnia drzewa, z odchodzącymi od niego promieniście spłaszczonymi częściami. Są to korzenie szkarpowe, podpierające drzewo.

Na dnie lasu panuje półmrok, przez co runo leśne jest słabo rozwinięte. Tworzą je głównie paprotniki i grzyby. Ze względu na szybki rozkład materii organicznej, nie występuje warstwa ściółki. Jej brak sprawia, że intensywne opady deszczu wymywają z gleby substancje podnoszące żyzność, przez co jest ona uboga.

Zwierzęta zamieszkują wszystkie piętra lasów deszczowych, choć w koronach jest ich najwięcej. Panuje tu ogromne bogactwo organizmów zmiennocieplnych, zwłaszcza bezkręgowców (chrząszczy, mrówek, motyli, pająków), a także gadów (np. węży i jaszczurek) oraz płazów (które ze względu na wysoką oraz względnie stałą wilgotność i temperaturę mają tu optymalne warunki rozwoju). Lasy równikowe to również ogromne bogactwo ptaków (np. papug, rajskich ptaków i kolibrów) oraz ssaków (np. małp, dużych kotów, nietoperzy, gryzoni, kopytnych).

3. Sawanny

Ze względu na występowanie krótkiej pory deszczowej (roczna suma opadów wynosi 200‑500 mm) oraz długiej pory suchej ekosystemy obszarów podrównikowych są zdecydowanie uboższe od równikowych. Występujący przez większą część roku deficyt wody pozwala na kształtowanie się ekosystemów zdominowanych przez roślinność trawiastą. Rosną tu także niskie krzewy lub drzewa, np. akacje i baobaby, które pojawiają się w dużym rozproszeniu. Rzadkość drzew na sawanniesawannasawannie jest efektem konkurencji o wodę. Roślinność tej formacjiformacja roślinnaformacjiprodukuje bardzo dużą ilość biomasy, dlatego można tu spotkać duże zwierzęta roślinożerne, np. zebry, bawoły, antylopy, żyrafy, nosorożce, słonie, kangury, a ponadto liczne owady, gryzonie, małpy i strusie, wśród drapieżników natomiast lwy, lamparty, szakale i hieny. W porze suchej na sawannach często występują pożary. Są one jednym z czynników kształtujących roślinność tego biomu.

Podczas trwającej nawet 5 miesięcy pory suchej drzewa i krzewy tracą liście, a nadziemne części traw usychają. Resztki wody niezbędnej do przetrwania niektóre rośliny (sukulentysukulentysukulenty) gromadzą w organach spichrzowych, inne tworzą długie i rozbudowane systemy korzeniowe. Zwierzęta roślinożerne podejmują wędrówki na bardzo duże odległości w poszukiwaniu wody i pożywienia. Za nimi podążają także drapieżniki. Pora deszczowa przynosi obfite opady, które powodują rozkwit życia na sawannie. Odrastają zielone części roślin, powracają zwierzęta. Jest to okres rozrodu wszystkich organizmów zamieszkujących sawannę.

Rt6cZd9d7vMWB1

Schemat przedstawia zależności pokarmowe na sawannie w postaci trzech pasów w różnym kolorze. Po lewej znajdują się opisy kolejnych poziomów troficznych: od dołu producenci, roślinożercy, mięsożercy. W kółeczkach przedstawiono wizerunki roślin i zwierząt z danego poziomu. Są one połączone strzałkami, wskazującymi co jest czyim pokarmem.

R1ahlu9otkanG1

Ilustracja przedstawia zwierzęta, stojące z obu stron schematycznego drzewa w szarym kolorze. Zwierzęta mają różną wielkość, dlatego mogą wykorzystywać inne partie rośliny.

R1MbBpC3zfNQ51

Fotografia przedstawia stada zwierząt kopytnych. Są one liczne, duże, ciemno ubarwione i mają zakrzywione do góry rogi. Jedne z nich stoją, inne leżą na suchym, trawiastym terenie.

R15UGbyZ7sVng1

Fotografia przedstawia krajobraz sawanny ze zrudziałą trawą. Za trawiastą równiną wznoszą się góry. W oddali rosną parasolowate drzewa i inne zarośla. Na trawie pasą się zwierzęta kopytne.

R1WdlLSQu4jnJ1

Fotografia przedstawia krajobraz sawanny drzewiastej. W centrum wznosi się grube, wielkie, brązowe drzewo. Ma niewiele zielonych liści. Obok rosną liczne mniejsze, zielone drzewa i krzewy. Trawa jest częściowo zielona.

4. Pustynie i półpustynie

Dla strefy klimatów zwrotnikowych i podzwrotnikowych charakterystyczna jest obecność pustyńpustyniapustyń i półpustyń. Wiąże się ona z panującym tu suchym lub skrajnie suchym klimatem ze znikomą liczbą opadów nieprzekraczającą 200 mm w ciągu roku (w skrajnych przypadkach do kilku mm). Rozwój roślinności uniemożliwia także niska wilgotność powietrza i silne nasłonecznienie oraz prawie całkowity brak wody lub tylko epizodyczne jej występowanie po opadach. Dla wielu pustyń charakterystyczne są duże dobowe wahania temperatur – w dzień temperatura wzrasta nawet do 50°C, a w nocy spada poniżej 0°C.

Występuje tu niewiele gatunków. Rośliny wykazują 3 strategie przetrwania:

• magazynowanie wody w liściach, łodygach lub korzeniach, co jest cechą sukulentów (kaktusy, opuncje, agawy, wilczomlecze);

• w przypadku sklerofitówsklerofitysklerofitów ograniczenie powierzchni transpiracji, wytwarzanie kolczastych pędów chroniących liście przed roślinożercami oraz zrzucanie liści w okresie suszy;

• spędzanie okresu suszy pod ziemią w postaci nasion lub organów przetrwalnikowych, jak dzieje się to w przypadku roślin efemerycznychrośliny efemeryczneroślin efemerycznych, np. róży jerychońskiej czy suchych i ostrych trawy, które bujnie rozwijają się w krótkim okresie zwiększonej wilgotności (okres wegetacji trwa kilka tygodni).

Rośliny pustyń, z wyjątkiem efemerycznych, rosną bardzo powoli i zawsze w dużym oddaleniu od siebie. Gdyby rosły gęściej, dla wszystkich nie wystarczyłoby wody.

Fauna pustyń jest uboga. Do tak trudnych warunków przystosowały się jedynie nieliczne, skrajnie ciepłolubne gatunki, np. skorpiony, węże, jaszczurki, lisy pustynne, wielbłądy, niektóre owady i ptaki. Zwierzęta są aktywne zwykle nocą, w czasie dnia pozostają w norach.

RzauIesI63Xjt1

Fotografia przedstawia pustynię Saharę. Krajobraz składa się z piaszczystych wydm i skał w tle. Spod zwałów pisku wystają mniejsze okruchy skalne. Po krawędzi wydmy idzie człowiek, bardzo mały w porównaniu z otoczeniem.

RbZ5zfEamexLf1

Fotografia przedstawia półpustynię w Arizonie. Na pierwszym planie kępy suchych, pożółkłych roślin. W tle łańcuch górski. W oddali bielejący pas zabudowy.

R7tL0g4uK8qFu1

Oaza w Omanie

R1VMx3lUwxW541

Ilustracja przedstawia organizmy z różnych poziomów troficznych na tle liliowych pasów. Każdy poziom jest z lewej podpisany i opisany. Od wizerunków roślin w okręgach na poziomie producentów kreski prowadzą do zwierząt na wyższych poziomach. W ten sposób przedstawiono sieć pokarmową pustyni i półpustyni.

R1X3MGBasaAGp1

Fotografia przedstawia niewielkie rudo – białe zwierzę o ciemnych oczach i dużych uszach. To fenek, mieszkaniec pustyni. Uszy służą mu do odprowadzania nadmiaru ciepła z organizmu.

R1ILtVeOp82P21

Fotografia przedstawia kępę roślin o szaro zielonych liściach, rosnących na piasku. Między liśćmi wystają brązowe kwiatostany. To endemit welwiczia przedziwna, z pustyń Namibii i Angoli.

5. Zarośla twardolistne i wiecznie zielone lasy

W strefie klimatów podzwrotnikowych opady są bardziej obfite niż w strefie zwrotnikowej i przez cały rok panuje temperatura dodatnia. Lata są suche i gorące, a zimy ciepłe i wilgotne. Dzięki temu występują tu zarośla twardolistnezarośla twardolistnezarośla twardolistne i wiecznie zielone lasywiecznie zielone lasywiecznie zielone lasy, niezrzucające liści na zimę. Tworzy je głównie roślinność o grubych i skórzastych liściach, których budowa ogranicza utratę wody. Wśród roślinności tego biomu do najważniejszych gatunków należą: drzewa oliwkowe, mirty, oleandry, jałowce, wawrzyny (drzewa laurowe), pistacje, pinie, cedry, dęby korkowe i drzewa cytrusowe. Zwierzętami charakterystycznymi są: kozice, daniele, muflony, króliki i koziorożce. W ekosystemach tych występują bardzo licznie ptaki, zwłaszcza wróblowate i kuraki. Ze względu na ciepły klimat jest tu także wiele gadów. Z bezkręgowców najliczniejsze są ślimaki (przystosowały się do znoszenia okresów suszy w lecie poprzez zapadanie w sen letni – estywację), owady oraz pajęczaki (przede wszystkim pająki i skorpiony).

R1DenEf93lqQC1

Fotografia przedstawia kępy roślin na nadmorskim brzegu. Z lewej rośliny wyschnięte, z prawej o zielonych, kolczastych liściach i żółtych kwiatostanach. To roślinność śródziemnomorska na Korsyce.

6. Lasy liściaste strefy umiarkowanej

Strefa klimatów umiarkowanych cechuje się mnogością biomów. W klimacie umiarkowanym ciepłym, większość ekosystemów stanowią lasy liściaste i mieszane, które zrzucają liście na zimę. Spotyka się tu także bory iglaste, torfowiska i wilgotne łąki. Dla tej strefy charakterystyczne są niewielkie opady (ok. 500‑600 mm rocznie, rozłożone równomiernie w ciągu roku) oraz występowanie 4 pór roku. Niskie temperatury mogą się utrzymywać ok. 2‑3 miesięcy. Jednak najważniejszy czynnik kształtujący roślinność tych biomów to dostępność wody. Lasy strefy umiarkowanej porastają tereny zasobne w wodę, której ilość (w stanie płynnym) jest znacznie ograniczona zimą. Aby przetrwać warunki niedostatku wody, jesienią drzewa zrzucają liście.

R1TrhbORNH7sQ1

Fotografia przedstawia wnętrze lasu liściastego strefy umiarkowanej wczesną wiosną. Drzewa dopiero pokrywają się delikatnie zielonymi liśćmi. Runo jest suche.

7. Stepy

W klimacie umiarkowanym ciepłym w głębi kontynentów występują biomy zwane stepamistepstepami. Ze względu na stosunkowo małą ilość opadów (250‑400 mm rocznie) na stepach panuje ciągły niedostatek wody, przez co dominuje w nich roślinność trawiasta z dużą domieszką roślin zielnych. Zwykle tworzą one zbitą darń. Dorastają maksymalnie do 2 m wysokości. Rozwojowi roślinności nie sprzyjają także bardzo duże wahania temperatur, zarówno roczne, jak i dobowe. Lata są suche i gorące, a zimy charakteryzują się bardzo niską temperaturą i obfitymi opadami śniegu. Taki klimat uniemożliwia rozwój drzew. Trawy potrafią znieść takie warunki, ponieważ okres suszy i zimy spędzają w postaci kłączy lub podziemnych pąków, a ich korzenie są zdolne do gromadzenia wody.

Okres wegetacji jest bardzo krótki. Bujny rozwój oraz kwitnienie traw i roślin zielnych następuje w czasie wzmożonych opadów deszczu.

Obfitość pokarmu oraz brak kryjówek to czynniki kształtujące faunę ssaków. Spośród roślinożernych dominują gryzonie (chomiki, pieski preriowe, susły) oraz żyjące w stadach ssaki kopytne (osły, konie Przewalskiego, bizony). Nie ma tu dużych drapieżników. Zamiast nich występują wilki, rysie, lisy i kojoty. Spotyka się tu także liczne ptaki (drapieżne – orły, sokoły, myszołowy, sępy, a także biegające po ziemi kuraki – przepiórki, kuropatwy, cietrzewie, dropie) oraz gady (zwłaszcza jaszczurki i węże). Gleby stepów tworzą grubą pokrywę i są bardzo żyzne, ponieważ deszcze nie wymywają substancji odżywczych z warstwy próchniczej do niższych pokładów gleby.

RCUxgs5q9JUfF1

Ilustracja przedstawia gęsto rosnące rośliny o różnej wysokości i kształcie. Mają kwiaty żółte i różowe. Między nimi rośnie trawa. W glebie ukazano ich splątane korzenie. Rośliny tworzą zbitą darń.

R1J2ZyWbEpgpW1

Ilustracja przedstawia poziomy troficzne stepu w postaci czterech opisanych pasów. U dołu pas producentów na tle pożółkłej trawy. Powyżej na szarych pasach kolejnych poziomów znajdują się podpisane wizerunki zwierząt.

R1RRERVv1hbmp1

Fotografia przedstawia niewielkie zwierzę, tchórza czarnołapego. Ma brązowy tułów i kosmaty ogon. Przez jego pysk w poprzek na wysokości oczu biegnie ciemny pas. Ciemne są także jego łapy i wnętrze uszu.

R1XgGimccabl31

Ilustracja przedstawia przekrój pionowy przez trawiasty teren. W ziemi znajdują się ciemno zaznaczone tunele i komory. W jednej na czarno zaznaczono gniazdo. To nora chomika.

RUcPLM2LxVBzw1

Fotografia przedstawia rozległą trawiastą równinę. W oddali nieliczne kępy zarośli. To step na Syberii.

REbJk2UYMCYBQ1

Fotografia przedstawia stojącego bokiem dużego ssaka kopytnego. Jest pokryty g estym, brązowym futrem. W okolicy głowy po prawej futro jest bardzo ciemne i kędzierzawe. Na głowie sterczą krótkie, zagięte do góry rogi. To bizon, największy ssak prerii.

8. Tajga

Dla klimatu umiarkowanego chłodnego charakterystyczną strefą roślinną jest tajgatajgatajga. Tworzą ją lasy iglaste o niewielkiej różnorodności gatunkowej. Długie okresy mroźnych zim oraz niska roczna suma opadów (400‑600 mm) nie sprzyjają wegetacji. Lato trwa tu stosunkowo krótko (3‑5 miesięcy), a średnia temperatura w tym okresie nie przekracza 20°C. Gleby tajgi są ubogie i kwaśne, rosną na nich głównie sosny, świerki, jodły, modrzewie. W niewielkiej liczbie występują brzozy, topole, wierzby i olchy. Nie mogą tu rosnąć drzewa o rozbudowanych systemach korzeniowych, ponieważ pod cienką pokrywą gleby znajduje się nieprzydatna dla tych roślin warstwa wiecznej zmarzliny.

Wzrost drzew wspierany jest przez grzyby, które dostarczają im substancji mineralnych, w zamian pobierając od nich węglowodany. Ze względu na niewielką ilość opadów drzewa rosną bardzo wolno, ale za to są wysokie i smukłe. Swoją odporność na charakterystyczne dla tej strefy klimatycznej silne wiatry, zawdzięczają występowaniu w dużym zagęszczeniu. Mają zwarte korony, co znacznie utrudnia przedostawanie się promieni świetlnych do niższych warstw lasu. Ogranicza to rozwój rosnących tam drzew i krzewów. Runo leśne tworzą nieliczne gatunki wrzosów, turzyc, mchów i porostów, a glebę pokrywa gruba warstwa opadłych igieł i liści. Często spotyka się tu także torfowiska. Powstają one, ponieważ niskie temperatury udaremniają pełny rozkład materii organicznej, dzięki czemu gromadzą się złoża torfu. Latem w lasach nie brakuje pokarmu, dlatego licznie występują wtedy zwierzęta (zwłaszcza migrujące), dla których tajga staje się miejscem odpoczynku, a często także rozrodu. Wśród nich dominują: gryzonie, łosie, jelenie, sarny, niedźwiedzie brunatne, wilki, rysie, lisy, borsuki, gronostaje oraz liczne ptaki (np. głuszce, orły). Duże ilości butwiejącego drewna umożliwiają także rozwój wielu gatunkom owadów, zwłaszcza żyjącym pod korą.

R1Ka9dOlKNhuo1

Fotografia przedstawia łagodnie pofalowany krajobraz kanadyjskiej tajgi w ujęciu z góry. Po prawej i w głębi znajduje się jezioro. Gdzieniegdzie wystają skały. Na prawie całym terenie gęsto rosną drzewa iglaste.

Rmp5Txq8lJNxX1

Ilustracja przedstawia poziomy troficzne tajgi w postaci czterech pasów. U dołu na tle lasu napisy, oznaczające producentów. Wyżej na kolejnych poziomach podpisane wizerunki zwierząt.

R74KMQsSMIpkj1

Fotografia lotnicza przedstawia ciemnozielone, rude, żółte i niebieski plamy. To krajobraz torfowiska w tajdze.

9. Tundra i pustynie lodowe

W klimacie okołobiegunowym subpolarnym występuje biom zwany tundrątundratundrą. Tundrę tworzą ekosystemy bezleśne. Przez zdecydowaną większość roku panuje tu ujemna temperatura (średnio od -16 do -26°C, okresowo spadająca nawet poniżej -50°C) oraz mała intensywność światła podczas krótkiego, trwającego ok. 50 dni, chłodnego lata. Z tego powodu ziemia pokryta jest wieczną zmarzliną. W trakcie lata, kiedy temperatura wzrasta maksymalnie do 15°C, nieznacznie rozmarza tylko jej powierzchniowa warstwa.

Mogą tu występować jedynie nieliczne karłowate drzewa (wierzby arktyczne i brzozy karłowate), niewielkie krzewy, krzewinki, mchy i porosty, niektóre trawy. Podobnie jak w przypadku tajgi, rozkład materii organicznej jest utrudniony przez niską temperaturę, przez co gromadzą się tu złoża torfu. Dodatkowo przez większą część roku wieją silne i mroźne wiatry, które ograniczają występowanie roślin i zwierząt. Wśród ssaków dominują renifery, woły piżmowe, zające bielaki, lemingi, lisy i niedźwiedzie polarne, a ptaki reprezentują głównie pardwy i sowy śnieżne.

R1OEBz4pYKk3G1

Fotografia przedstawia w dolnej części rude, brązowe i żółte niskie krzewinki na skałach. W górnej części znajduje się zbiornik wodny z pływającymi białymi kawałkami lodu.

RggySV16AloG91

Ilustracja przedstawia poziomy troficzne tundry w postaci trzech pasów. U dołu krajobraz tundry z napisami, oznaczającymi producentów. Wyżej na kolejnych poziomach podpisane wizerunki konsumentów. Od leminga po prawej zielone strzałki do sowy śnieżnej i lisa polarnego.

W strefie klimatu okołobiegunowego polarnego występują pustynie lodowepustynia lodowapustynie lodowe. Skrajnie ujemne temperatury, silne wiatry i obecność wiecznej zmarzliny sprawiają, że nie ma tu roślin, a do nielicznych zwierząt należą: foki, pingwiny, mewy, albatrosy. Żywią się one głównie pokarmem zwierzęcym występującym w morzach, czyli rybami i krylem.

RWkkiGKuz2WhL1

Fotografia w odcieniach bieli i błękitu przedstawia krajobraz lodowej pustyni na Antarktydzie. Na pierwszym planie płaszczyzna wody. Gdzieniegdzie leżą fragmenty lodu.

10. Obszary górskie

Odrębnym typem biomu są obszary wysokogórskie. Poszczególne piętra gór przypominają szatą roślinną zespoły ekosystemów znajdujące się w zimnych strefach klimatycznych. Przykładem może być piętro alpejskie gór zwane często tundrą alpejską.

W polskich Tatrach o występowaniu różnych pięter roślinności decydują przede wszystkim temperatura (spada ona średnio o 0,6°C na każde 100 m wysokości), roczna suma opadów i nasilenie wiatru. Czynniki te zmieniają się wraz z wysokością n.p.m. Najwyższym piętrem roślinności jest piętro turniowepiętro turniowepiętro turniowe. Skaliste turnie pozbawione są prawie całkowicie gleby. Dodatkowo przez ok. 290 dni w roku zalega tu gruba pokrywa śnieżna, a na wysokości ponad 2 300 m n.p.m. śnieg występuje stale. Większość roślin nie potrafi się zakorzenić w skałach. Porastają je tylko mchy i porosty. Nieliczne trawy i rośliny zielne chronią się przed silnym wiatrem i mrozami w szczelinach między skałami, gdzie znajduje się cienka warstewka gleby. Ich liście pokryte są gęstymi włoskami, które zabezpieczają je przed przemarznięciem.

Poniżej pietra turni leży piętro halnepiętro halnepiętro halne zwane także piętrem alpejskim. Roślinność tego piętra jest uboga. Jej osiedlanie utrudniają bardzo słabo wykształcone gleby, silne wiatry i niskie temperatury (średnia roczna temperatura wynosi od 0°C do -2°C). Rozwój roślin ogranicza także długo zalegający śnieg. Występują tu łąki wysokogórskie, tzw. hale.

Pod piętrem alpejskim znajduje się piętro kosodrzewinypiętro kosodrzewinypiętro kosodrzewiny. Średnia roczna temperatura waha się tu w granicach od 0°C do +2°C. Gleby są słabo rozwinięte, ale grubsze niż w piętrze alpejskim, dlatego kosodrzewina może tworzyć zwarte, gęste zarośla. Wiotkie, rozłożyste gałęzie tej sosny opierają się silnym wiatrom, nie pękają też pod ciężarem leżącego na nich śniegu.

Pod piętrem kosodrzewiny znajduje się piętro regla górnegopiętro regla górnegopiętro regla górnego. Panują tu niskie temperatury (średnio 2‑4°C w skali roku), a gleby są płytkie i zakwaszone, co sprawia, że formują się lasy iglaste z dominacją świerku oraz domieszką sosny limby, jodły i modrzewia. Piętro regla dolnegopiętro regla dolnegoPiętro regla dolnego położone poniżej piętra regla górnego, formuje się na żyznych glebach brunatnych. Cechuje się klimatem chłodnym. Średnie roczne temperatury są tu nieco wyższe niż w piętrze regla górnego – wynoszą 4‑6°C. W takich warunkach rozwijają się lasy mieszane bukowo‑jodłowe, a w wyższych partiach lasy iglaste z dominacją świerka i jodły.

Rm8rUDydmFxga1

Ilustracja przedstawia w formie piramidy poziome piętra roślinności w Tatrach. Każde piętro ma inny kolor. Po lewej podano wysokość i nazwę piętra. Po prawej na kolejnych poziomach znajdują się podpisane czarne sylwetki zamieszkujących je organizmów.

Podsumowanie

• Głównym czynnikiem naturalnym, który warunkuje różnorodność ekosystemową w skali globalnej jest klimat.

• Biomy to zespoły ekosystemów o zbliżonych warunkach klimatycznych, podobnej strukturze przestrzennej oraz florze i faunie.

• Wyróżnia się 9 głównych biomów: lasy deszczowe, sawanny, pustynie i półpustynie, zarośla twardolistne, stepy, lasy liściaste i mieszane, tajga, tundra, obszary wysokogórskie.

• Największą bioróżnorodnością wśród ekosystemów lądowych cechuje się biom wilgotnych lasów tropikalnych.

Słowniczek

Zadania