Zdjęcie przedstawia brązowe skrzypce, ułożone na kartkach z nutami. Tytuł lekcji: Rozwój instrumentów i zespołów instrumentalnych na przestrzeni dziejów.
Zdjęcie przedstawia brązowe skrzypce, ułożone na kartkach z nutami. Tytuł lekcji: Rozwój instrumentów i zespołów instrumentalnych na przestrzeni dziejów.
Rozwój instrumentów i zespołów instrumentalnych na przestrzeni dziejów
Ważne daty
1685–1750 – lata życia Johanna Sebastiana Bacha
1732–1809 – lata życia Josepha Haydna
1932 – ukończenie największych na świecie organów w Convention Hall
1
Scenariusz dla nauczyciela
Ro1NAzdaxdrnA
Scenariusz zajęć do pobrania.
Scenariusz zajęć do pobrania.
m64dd5d474ef604c8_0000000000025
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
Muzyka w prehistorii. Uczeń:
opisuje instrumenty prehistoryczne.
Starożytność (Egipt, Grecja, Rzym i in.). Uczeń:
wymienia i klasyfikuje starożytne instrumenty muzyczne ((…) organy hydrauliczne (…));
Średniowiecze. Uczeń:
wymienia i klasyfikuje średniowieczne instrumenty muzyczne ((…) fidel (…);
wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów ((…) Johann Sebastian Bach, (…) François Couperin);
Klasycyzm. Uczeń:
wymienia i klasyfikuje instrumenty orkiestry symfonicznej, skład kwartetu smyczkowego i różnych zespołów kameralnych typowych dla epoki klasycyzmu;
wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Joseph Haydn (…));
Romantyzm. Uczeń:
wymienia i klasyfikuje instrumenty muzyczne charakterystyczne dla epoki romantyzmu: fortepian, (…); instrumenty smyczkowe (skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas), (…); (…);
charakteryzuje polską muzykę romantyczną i jej reprezentantów (Fryderyk Chopin, (…)).
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną.
Uczeń:
wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata itp.) i/lub pisemnej (np. esej, referat itp.) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.
Nauczysz się
opisywać budowę instrumentów;
stosować właściwą terminologię muzyczną;
przyporządkowywać dzieło do twórcy;
wskazywać różnice i podobieństwa między instrumentami dawnymi i współczesnymi.
Ewolucja instrumentów
Już w prehistorii człowiek wykorzystywał prowizoryczne instrumenty, idiofony zbudowane ze znalezionych materiałów, np. kamieni, kości, drewna. Wraz z rozwojem technologii powstawały coraz bardziej skomplikowane instrumenty, które obecnie podlegają klasyfikacji naukowej w zależności od źródła dźwięku, może nim być np. drgająca struna (chordofony), słup powietrza (aerofony), membrana (membranofony), blaszka, kawałki drewna (idiofony). W zależności od epoki wykorzystywano inne instrumenty, a także inny zespół wykonawczy, było to spowodowane różnorodnością styli i form muzycznych charakterystycznych dla poszczególnych kompozytorów i panujących standardów.
Jak powstały skrzypce?
Protoplastą skrzypiec, a także należących do tej samej rodziny: altówki, wiolonczeli i kontrabasu, jest średniowieczna fidel, która wykorzystywana była w kapelach ludowych. Na jej bazie powstały skrzypce barokowe, które budową przypominają dzisiejsze skrzypce. Zbudowane są one z kilku kawałków drewna, co odróżnia je od fideli, którą wykonywano z jednego kawałka. Instrument posiada cztery struny znajdujące się na mostku. Do wprowadzenia źródła dźwięku w drgania wykorzystywany jest smyczek (technika arco) lub palce (technika pizzicato).
RLY6K15JCAkbJ
Ilustracja przedstawia budowę skrzypiec.Na zdjęciu skrzypiec umieszczono punkty aktywne, po których wybraniu wyświetlają się nazwy poszczególnych elementów budowy skrzypiec. Pudło rezonansowe zbudowane jest z płyty górnej, płyty dolnej i boczków. Na łączeniu płyty górnej i boczków znajduje się żyłka. W płycie górnej wycięte są dwa otwory rezonansowe od swojego kształtu nazywane efami, ponieważ przypominają małą pisaną literkę f. Na pudle rezonansowym zamontowany jest podbródek, jest to miejsce, w którym skrzypek przytrzymuje skrzypce brodą. Skrzypce mają gryf wykonany z drewna, na wierzchu gryfu znajduje się wykonana z bardzo ciemnego drewna podstrunnica. Gryf zakończony jest główką. Między podstrunicą a główką znajduję się prożek. Główka składa się z komory kołkowej, 4 kołków i ślimaka. U dołu struny przymocowane są do strunnika. Na strunniku znajdują się 4 mikrostroiki.
Ilustracja przedstawia budowę skrzypiec.Na zdjęciu skrzypiec umieszczono punkty aktywne, po których wybraniu wyświetlają się nazwy poszczególnych elementów budowy skrzypiec. Pudło rezonansowe zbudowane jest z płyty górnej, płyty dolnej i boczków. Na łączeniu płyty górnej i boczków znajduje się żyłka. W płycie górnej wycięte są dwa otwory rezonansowe od swojego kształtu nazywane efami, ponieważ przypominają małą pisaną literkę f. Na pudle rezonansowym zamontowany jest podbródek, jest to miejsce, w którym skrzypek przytrzymuje skrzypce brodą. Skrzypce mają gryf wykonany z drewna, na wierzchu gryfu znajduje się wykonana z bardzo ciemnego drewna podstrunnica. Gryf zakończony jest główką. Między podstrunicą a główką znajduję się prożek. Główka składa się z komory kołkowej, 4 kołków i ślimaka. U dołu struny przymocowane są do strunnika. Na strunniku znajdują się 4 mikrostroiki.
Budowa skrzypiec, online-skills, CC BY 3.0
R5stSFzz6Bvvs
Ilustracja interaktywna przedstawia polichromię ukazującą wędrownego grajka. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk skrzypiec Wykonanie: Jakub Haufa. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia polichromię ukazującą wędrownego grajka. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk skrzypiec Wykonanie: Jakub Haufa. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Autor nieznany, Polichromia przedstawiająca wędrownego grajka, 1530, Kościół Świętej Trójcy w Grębinie, cyfrowa.pbp.sieradz.pl, domena publiczna (ilustracja); Jakub Haufa, dźwięk skrzypiec, youtube/IMITpolska, CC BY 3.0
W baroku silnie rozwinęła się muzyka instrumentalna, a wraz z nią aparat wykonawczy. Powstała orkiestra, której bazą były instrumenty strunowe. W klasycyzmie powstał kwartet smyczkowy, składający się z pierwszych i drugich skrzypiec, altówki i wiolonczeli; często był wykorzystywany w muzyce kameralnej, którą rozpowszechnił Joseph Haydn, tworzący trzon brzmieniowy orkiestry na takie właśnie instrumentarium.
RKuIMpoi83vaL
Ilustracja przedstawia obraz „Kwartet smyczkowy Josepha Haydna” nieznanego autorstwa z przed 1790 roku. Joseph Haydn prowadzi próbę kwartetu smyczkowego. Na pierwszym planie widzimy czterech mężczyzn grających na instrumentach smyczkowych. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Joseph Haydn, Kwartet smyczkowy g-moll op.74 nr 3, część IV Allegro con brio, 1793. Wykonanie: COLLEGIUM MUSICUM SANCTAE CAECILIAE. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Ilustracja przedstawia obraz „Kwartet smyczkowy Josepha Haydna” nieznanego autorstwa z przed 1790 roku. Joseph Haydn prowadzi próbę kwartetu smyczkowego. Na pierwszym planie widzimy czterech mężczyzn grających na instrumentach smyczkowych. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Joseph Haydn, Kwartet smyczkowy g-moll op.74 nr 3, część IV Allegro con brio, 1793. Wykonanie: COLLEGIUM MUSICUM SANCTAE CAECILIAE. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
autor nieznany, „Józef Haydn grający z kwartetem”, Państwowe Muzeum, Wiedeń, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Joseph Haydn, Kwartet smyczkowy g-moll op.74 nr 3, część IV Allegro con brio, youtube/Paweł Rybkowski, CC BY 3.0
Polecenie 1
Na podstawie nagrania dźwiękowego i ilustracji porównaj fidel i skrzypce; wskaż różnice i podobieństwa w brzmieniu instrumentów.
RhRCHkH3wVgYG
Ilustracja interaktywna przedstawia fidel. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Fidel. Wykonanie: Barry Hall. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia fidel. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Fidel. Wykonanie: Barry Hall. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Fidel, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Dźwiek fideli, youtube/pafrodites, CC BY 3.0
RSx0FyBdyewTt
Ilustracja interaktywna przedstawia skrzypce jest to muzyczny instrument strunowy z grupy smyczkowych. Pudło skrzypiec składa się z dwóch lekko wypukłych płyt, płyty łączą ze sobą boczki. Płyty mają boczne wycięcia w kształcie litery C. Na wierzchniej płycie umieszczone są otwory rezonansowe w kształcie litery f, zwane również efami. Do pudła rezonansowego przymocowana jest szyjka, na niej znajduje się bezprogowa podstrunnica, a całość kończy komora kołkowa z główką zwykle w charakterystycznym kształcie ślimaka. Cztery struny są podparte na podstawku. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Skrzypce. Wykonanie: Jakub Haufa. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia skrzypce jest to muzyczny instrument strunowy z grupy smyczkowych. Pudło skrzypiec składa się z dwóch lekko wypukłych płyt, płyty łączą ze sobą boczki. Płyty mają boczne wycięcia w kształcie litery C. Na wierzchniej płycie umieszczone są otwory rezonansowe w kształcie litery f, zwane również efami. Do pudła rezonansowego przymocowana jest szyjka, na niej znajduje się bezprogowa podstrunnica, a całość kończy komora kołkowa z główką zwykle w charakterystycznym kształcie ślimaka. Cztery struny są podparte na podstawku. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Skrzypce. Wykonanie: Jakub Haufa. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Skrzypce, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Jakub Haufa, dźwięk skrzypiec, youtube/IMITpolska, CC BY 3.0
RxpC9lTK3yQ1g
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Powstanie i rozwój instrumentów klawiszowych
Pierwowzorem organów, tak popularnego do dzisiaj instrumentu klawiszowego były powstałe w antycznym Rzymie organy hydrauliczne. Docierające do poszczególnych piszczałek ciśnienie powietrza było w nich regulowane przy użyciu zbiornika wody. W IV wieku zamieniono hydrauliczny mechanizm na skórzane miechy. Początkowo klawiatura organowa była bardzo ciężka, na skutek czego technika gry diametralnie różniła się do znanej obecnie – do naciskania poszczególnych klawiszy wykorzystywano całe dłonie. Dopiero gdy instrument ten został stosowany w liturgii, stopniowo ulegał przekształceniom i udoskonaleniom. Wraz z kolejnymi epokami budowane były instrumenty o coraz większych możliwościach technicznych i ilości piszczałek. Największe obecnie organy, znajdujące się w Convencion Hall w Atliantic City (USA), powstały w 1932 roku, posiadają 336 głosów (około 34 tysiące piszczałek), siedem manuałów (klawiatur) ręcznych i pedałową, a ich waga szacowana jest na 150 ton.
R2Z18QkZCPCOv
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie kontuara organów w Convencion Hall, Atlantic City. Jako jedyne organy na świecie mają aż 7 manuałów 9kwiatur). Ponadto posiadają 336 głosów, 1236 manubriów (dźwigni służących do włączania lub wyłączania poszczególnych głosów), zaś waga instrumentu oceniana jest na 150 ton. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Johann Sebastian Bach, Toccata i fuga d-moll BWV 565, 1831, wykonano na organach w Convencion Hall. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się religijnym, hymnicznym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie kontuara organów w Convencion Hall, Atlantic City. Jako jedyne organy na świecie mają aż 7 manuałów 9kwiatur). Ponadto posiadają 336 głosów, 1236 manubriów (dźwigni służących do włączania lub wyłączania poszczególnych głosów), zaś waga instrumentu oceniana jest na 150 ton. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Johann Sebastian Bach, Toccata i fuga d-moll BWV 565, 1831, wykonano na organach w Convencion Hall. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się religijnym, hymnicznym charakterem.
Kontuar organów w Convencion Hall, Atlantic City, USA., staticflickr.com, CC BY 3.0 (ilustracja); Johann Sebastian Bach, Toccata i fuga d-moll BWV 565, 1831, youtube/Karlfalcon, CC BY3.0
Instrumentem podobnym do organów pod względem techniki gry jest powstały w XV w. klawesyn. Jest to chordofonChordofonchordofon, którego struny wprawiane są w ruch za pomocą tzw. piórek, poruszanych przez mechanizm skoczków, reagujących na naciśnięcie poszczególnych klawiszy. Klawesyn nie pozwalał na granie dynamiczne, wszystkie dźwięki były więc jednorodne pod względem głośności. Wykorzystywano go głównie w barokowym basso continuoBasso continuobasso continuo, a także jako solowy instrument w koncercie klawesynowym. W zależności od wielkości przyjmował różne nazwy, np. mały gabinetowy klawesyn nazywano szpinetem.
Ryw3G1PvGIvhL
Ilustracja interaktywna przedstawia klawesyn należący do Filharmonii Lubelskiej, kopia instrumentu z XVIII wieku. Klawesyn ze zdjęcia wyglądem przypomina mały fortepian. Instrument jest ozdobiony grafiką w kwiaty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Skala instrumentu obejmowała dźwięki od F kontra do f trzykreślnego. 2. Klawesyn posiadał od jednego do dwóch manuałów (klawiatury). 3. Uderzony klawisz wprawia w ruch skoczek, na którym przymocowane było tzw. piórko lub kolec, wprawiające struny w ruch. Gdy klawisz się podnosił, dźwięk został przerwany poprzez tłumienie struny. Przez ograniczenia techniczne wynikające z zastosowania sztywnych piórek, na klawesynie nie było możliwości gry dynamicznej. Bartłomiej Bulicz (fot.), Skoczek klawesynu. Widoczne piórko szarpiące strunę, W klawesynie, podobnie jak w innych instrumentach szarpanych, ważną rolę odgrywało pudło rezonansowe, dzięki któremu dźwięk był mocniejszy, 5. Klawesyny często ozdabiane były intarsją (łączono różne gatunki drewna, czasem podbarwianego w ornamenty i wzory) 6. Skrzydło klawesynu służyło do akustycznego skierowania dźwięku w odpowiednią stronę.7. W droższych klawesynach stosowano registry, które muzyk mógł przestawiać w trakcie gry, przesuwając je kolanem (gdy znajdowały się pod klawiaturą), nogą (gdy występowały w formie pedałów) lub ręką (gdy znajdowały się nad klawiaturą).
Ilustracja interaktywna przedstawia klawesyn należący do Filharmonii Lubelskiej, kopia instrumentu z XVIII wieku. Klawesyn ze zdjęcia wyglądem przypomina mały fortepian. Instrument jest ozdobiony grafiką w kwiaty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Skala instrumentu obejmowała dźwięki od F kontra do f trzykreślnego. 2. Klawesyn posiadał od jednego do dwóch manuałów (klawiatury). 3. Uderzony klawisz wprawia w ruch skoczek, na którym przymocowane było tzw. piórko lub kolec, wprawiające struny w ruch. Gdy klawisz się podnosił, dźwięk został przerwany poprzez tłumienie struny. Przez ograniczenia techniczne wynikające z zastosowania sztywnych piórek, na klawesynie nie było możliwości gry dynamicznej. Bartłomiej Bulicz (fot.), Skoczek klawesynu. Widoczne piórko szarpiące strunę, W klawesynie, podobnie jak w innych instrumentach szarpanych, ważną rolę odgrywało pudło rezonansowe, dzięki któremu dźwięk był mocniejszy, 5. Klawesyny często ozdabiane były intarsją (łączono różne gatunki drewna, czasem podbarwianego w ornamenty i wzory) 6. Skrzydło klawesynu służyło do akustycznego skierowania dźwięku w odpowiednią stronę.7. W droższych klawesynach stosowano registry, które muzyk mógł przestawiać w trakcie gry, przesuwając je kolanem (gdy znajdowały się pod klawiaturą), nogą (gdy występowały w formie pedałów) lub ręką (gdy znajdowały się nad klawiaturą).
Klawesyn należący do Filharmonii Lubelskiej, kopia instrumentu z XVIII wieku, filharmonialubelska.pl, CC BY 3.0
ReJB12JnVzHP0
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie muzyka grającego na klawicyterium. Obraz jest czarno-biały. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. François Couperin, L'art de toucher le clavecin, Preludium 5 A-dur, 1716. Wykonanie: Robert Schröter. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie muzyka grającego na klawicyterium. Obraz jest czarno-biały. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. François Couperin, L'art de toucher le clavecin, Preludium 5 A-dur, 1716. Wykonanie: Robert Schröter. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Muzyk grający na klawicyterium, 1723, fineartamerica.com, CC BY 3.0(ilustracja); François Couperin, L'art de toucher le clavecin, Preludium 5 A-dur, 1716, wikimedia.org, CC BY 3.0
Włoski konstruktor Bartolomeo Cristofori, na bazie klawesynu stworzył ok. 1700 roku nowy instrument – fortepiano, który był pierwowzorem dzisiejszego fortepianu. Sama nazwa odnosi się do muzycznych określeń forte (głośno) i piano (cicho), ponieważ fortepian zyskał w stosunku do klawesynu techniczną możliwość gry dynamicznej. Zmienił się także mechanizm piórek, które zostały zamienione na filcowe młoteczki. Z czasem udoskonalony został o pedały: piano (zmienia barwę instrumentu), forte (unosi tłumiki, umożliwiając trwanie dźwięku aż do zatrzymania drgań struny). Droższe modele posiadały także sostenuto (zatrzymuje tłumiki wyłącznie poszczególnych strun). Początkowo rama wykonana była z drewna, jednak w XX wieku zastąpił je metal, dzięki czemu brzmienie zostało uwydatnione. Fortepian szybko zyskał popularność i prawie całkowicie wyparł klawesyn. W klasycyzmie, romantyzmie oraz współcześnie wykorzystywany jest jako instrument solowy w koncertach fortepianowych, a także do akompaniamentu.
R5hbRgF25aXxa
Zdjęcie przedstawia fortepiano firmy Paul McNulty z 1805 roku. Instrument jest koloru brązowego.
Fortepiano firmy Paul McNulty z 1805 roku, wikimedia.org,
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z ilustracjami i wysłuchaj nagrania. Porównaj wygląd i dźwięk klawesynu i fortepianu, wskaż różnice i podobieństwa pomiędzy instrumentami.
RAafOLKmiWOTA
Ilustracja interaktywna przedstawia Fortepian Calisia. Płyta rezonansowa wykonana jest z drewna świerkowego, posiadającego równoległe gęste usłojenie o przetarciu promienistym, co gwarantuje idealną pełnię dźwięku. Stały zakres dźwiękowy, zawierający 88 dźwięków, połączony w 7 i 1/4 oktawy, od najniższego dźwięku basowego A2 subkontra do c5 pięciokreślnego, tzn. wysokiego, dyszkantowego dźwięku bliskiego granicy słuchu słyszalności ucha ludzkiego. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Fryderyk Chopin, Sonata h-moll Opus 58 No 3, część 4 Presto non tanto, 1844. Wykonanie: Rafał Blechacz. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia Fortepian Calisia. Płyta rezonansowa wykonana jest z drewna świerkowego, posiadającego równoległe gęste usłojenie o przetarciu promienistym, co gwarantuje idealną pełnię dźwięku. Stały zakres dźwiękowy, zawierający 88 dźwięków, połączony w 7 i 1/4 oktawy, od najniższego dźwięku basowego A2 subkontra do c5 pięciokreślnego, tzn. wysokiego, dyszkantowego dźwięku bliskiego granicy słuchu słyszalności ucha ludzkiego. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Fryderyk Chopin, Sonata h-moll Opus 58 No 3, część 4 Presto non tanto, 1844. Wykonanie: Rafał Blechacz. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Fortepian Calisia, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0 (ilustracja); Fryderyk Chopin, Sonata h-moll Op. 58 No 3, część 4 Presto non tanto, 1844, youtube/Marcelo72, CC BY 3.0
R1eG2goDn0IVA
Ilustracja interaktywna przedstawia klawesyn flamandzki jest to instrument strunowy szarpany, wyposażony w klawiaturę, zaliczany do rodziny cytr. W instrumencie tym struny zostają wzbudzone poprzez mechanizm skoczków zaopatrzonych w tzw. "piórka", wykonane z dutki piór ptasich, twardej skóry lub współcześnie z tworzyw sztucznych. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Johann Sebastian Bach, Suita francuska No. 5 G-dur BWV 816, Gigue, 1722. Wykonanie: Luc Beauséjour. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia klawesyn flamandzki jest to instrument strunowy szarpany, wyposażony w klawiaturę, zaliczany do rodziny cytr. W instrumencie tym struny zostają wzbudzone poprzez mechanizm skoczków zaopatrzonych w tzw. "piórka", wykonane z dutki piór ptasich, twardej skóry lub współcześnie z tworzyw sztucznych. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Johann Sebastian Bach, Suita francuska No. 5 G-dur BWV 816, Gigue, 1722. Wykonanie: Luc Beauséjour. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.
klawesyn flamandzki, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0 (ilustracja); Johann Sebastian Bach, Suita francuska No. 5 G-dur BWV 816, Gigue, 1722, klawesyn, youtube/Luc Beauséjour, CC BY 3.0
RCfRCcFShK0tl
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Rozwój zespołów instrumentalnych
Wspólne muzykowanie korzeniami sięga tradycji ludowych. W średniowieczu muzykanci uświetniali grą ważne dla wiejskiej społeczności wydarzenia oraz pełnili funkcje rozrywkową. Wraz z rozwojem muzyki instrumentalnej i dopuszczeniem jej do liturgii kościoła rzymskiego powstawały coraz bardziej profesjonalne zespoły. W renesansie wykształcił się twór, który można traktować jako zalążek orkiestry. Liczba wykonawców w zespole stale rosła z następowaniem kolejnych epok, a największy rozmiar orkiestra zyskała w romantyzmie za sprawą Richarda Wagnera i jego twórczości operowej.
RxENzW6pSwS62
Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię Ryszarda Wagnera. Niemiecki kompozytor z poważnym wyrazem twarzy. Ubrany w białą koszulę i czarną marynarkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Cwał Walkirii z opery Walkiria WWV 86B, Ryszarda Wagnera. Wykonawca: Birgit Nilsson. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię Ryszarda Wagnera. Niemiecki kompozytor z poważnym wyrazem twarzy. Ubrany w białą koszulę i czarną marynarkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Cwał Walkirii z opery Walkiria WWV 86B, Ryszarda Wagnera. Wykonawca: Birgit Nilsson. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Franz Hanfstaengl (fot.), fotografia Ryszarda Wagnera, 1871, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Richard Wagner, opera „Walkiria” WWV 86B, „Cwał Walkirii”, 1870, youtube/lpdzw, CC BY 3.0
Jeżeli mowa była o Wagnerze, to należy wspomnieć także o Gustavie Mahlerze (1860‑1911), który jest autorem VIII Symfonii znanej też jako „Symfonią Tysiąca”. Nazwa ta wzięła się od liczby wykonawców. Podczas prapremiery, która odbyła się 12 września 1910 roku w Monachium obsada wykonawcza liczyła 171 instrumentalistów oraz 858 śpiewaków.
RDL9cW1aR0eFq
Zdjęcie ukazuje ponad tysiąc muzyków wraz z Leopoldem Stokowskim przed premierą ósmej symfonii Mahlera. Fotografia jest czarno-biała.
Ponad 1000. muzyków wraz z Leopoldem Stokowskim przed premierą VIII symfonii Mahlera, 1916 Filadelfia, Stany Zjednoczone, philly.com, CC BY 3.0
Powstawały także małe zespoły, złożone od trzech do maksymalnie dziewięciu wykonawców. Początkowo służyły one na dworach królewskich i grały w specjalnie przygotowanych pokojach muzycznych. Tak powstała muzyka kameralna, której nazwa wzięła się od włoskiego da camera (komnata). Ważną postacią w rozwoju kameralistyki był Joseph Haydn, który stworzył kwartet smyczkowy – nową formę muzyczną i typ zespołu o tej samej nazwie, składający się z pierwszych i drugich skrzypiec, altówki i wiolonczeli. Na jego podstawie powstały potem zespoły złożone z innych instrumentów, np. kwartet fortepianowy, kwintet fortepianowy, kwintet smyczkowy.
RWS3lKwS3MeOF
Ilustracja interaktywna przedstawia portret Josepha Haydna. Austriacki kompozytor z peruką na głowie. Ubrany w białą koszulę z żabotem oraz czarną marynarkę. Haydn trzyma w ręce książkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Kwartet smyczkowy d-moll Opus 76 No. 2, Allegro, autorstwa Josepha Haydna. Wykonawca: Cleveland String Quartet. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia portret Josepha Haydna. Austriacki kompozytor z peruką na głowie. Ubrany w białą koszulę z żabotem oraz czarną marynarkę. Haydn trzyma w ręce książkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Kwartet smyczkowy d-moll Opus 76 No. 2, Allegro, autorstwa Josepha Haydna. Wykonawca: Cleveland String Quartet. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Thomas Hardy, portret Josepha Haydna, 1791, Royal College of Music, Museum of Instruments, wikimedia.org, CC BY 3.0 (ilustracja); Joseph Haydn, „Kwartet smyczkowy d‑moll Op.76 No.2”, Allegro, 1796‑1797, youtube/Bartje Bartmans, CC BY 3.0
Zadania
R1KZS2EzzRtMv
Ćwiczenie 2
Uzupełnij informacje o instrumencie. 1)Nazwa instrumentu. 2) Nazwisko konstruktora. 3) Rok zbudowania.
Uzupełnij informacje o instrumencie. 1)Nazwa instrumentu. 2) Nazwisko konstruktora. 3) Rok zbudowania.
Uzupełnij informacje o instrumencie.
Nazwa instrumentu: ....................
Konstruktor (imię i nazwisko): ..........................................
Rok zbudowania: około ............ roku
R1AIEjmg4yZna
Ćwiczenie 3
Wybierz prawdziwe zdania. Możliwe odpowiedzi: 1. Pierwsze instrumenty muzyczne znane były już w prehistorii., 2. Fidel była protoplastą fortepianu., 3. Kwartet smyczkowy jest grupą instrumentalistów powstałą w renesansie., 4. Pierwszymi instrumentami muzycznymi były idiofony stworzone z kawałków kamieni, drewna, kości.
R1bqUHE58Q4VA
Ćwiczenie 4
Wskaż, które cechy skrzypiec są prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Posiadają 4 struny., 2. Posiadają 5 strun., 3. Zbudowane są z kilku kawałków drewna., 4. Zbudowane są z jednego kawałka drewna., 5. Do gry wykorzystuje się smyczek.
Zaznacz, które cechy skrzypiec są prawdziwe.
Posiadają 4 struny.
Posiadają 5 strun.
Zbudowane są z kilku kawałków drewna.
Zbudowane są z jednego kawałka drewna.
Do gry wykorzystuje się smyczek.
R1PFtYQuZ79nl
Ćwiczenie 5
Wskaż miejsce, w którym znajdują się największe organy na świecie. Możliwe odpowiedzi: 1. Convention Hall, Atlanic City, USA, 2. Archikatedra pod wezwaniem Jana Chrzciciela, Wrocław, Polska, 3. Katedra Notre Dame, Paryż, Francja, 4. Opactwo Westminster, Londyn, Wielka Brytania
Zaznacz miejsce, w którym znajdują się największe organy na świecie.
Convention Hall, Atlanic City, USA
Archikatedra pod wezwaniem Jana Chrzciciela, Wrocław, Polska
Katedra Notre Dame, Paryż, Francja
Opactwo Westminster, Londyn, Wielka Brytania
Ćwiczenie 6
Opisz budowę skrzypiec.
Opisz budowę skrzypiec.
Opisz budowę skrzypiec.
Rb3kwRSgm1peL
Utwór do zadania. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Utwór do zadania. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Utwór do zadania. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
RKswrcjUeRoke
Rozpoznaj instrument , który usłyszysz nagraniu dźwiękowym. Tu uzupełnij
Rozpoznaj instrument , który usłyszysz nagraniu dźwiękowym. Tu uzupełnij
Rozpoznaj rodzaj zespołu, który usłyszysz na nagraniu.
..................................
R1A5429Ksqo3h
Ćwiczenie 7
Wymień różnice i podobieństwa między instrumentami dawnymi i współczesnymi.
Wymień różnice i podobieństwa między instrumentami dawnymi i współczesnymi.
Zaznacz imię i nazwisko kompozytora utworu.
Johann Sebastian Bach
Joseph Haydn
Fryderyk Chopin
François Couperin
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
R1XVUjEPmUqFn
Ćwiczenie 8
Poniższym grupom instrumentów przyporządkuj źródło wydobywania dźwięku. Chordofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna Aerofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna Idiofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna Membranofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna
Poniższym grupom instrumentów przyporządkuj źródło wydobywania dźwięku. Chordofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna Aerofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna Idiofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna Membranofony Możliwe odpowiedzi: 1. Drgająca membrana, 2. Drgające ciało stałe, 3. Drgający słup powietrza, 4. Drgająca struna
Poniższym grupom instrumentów przyporządkuj źródło wydobywania dźwięku.
Drgająca membrana, Drgająca struna, Drgający słup powietrza, Drgające ciało stałe
Chordofony
Aerofony
Idiofony
Membranofony
Ćwiczenie 9
Opisz grupę instrumentów nazywaną współcześnie elektrofonami. Scharakteryzuj ją, wymieniając cechy, podając źródło dźwięku oraz przykłady instrumentów wchodzących w jej skład.
R2EOTZI9wM95K
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Słownik pojęć
Aerofon
Aerofon
instrument dęty.
Basso continuo
Basso continuo
w barokowych utworach instrumentalnych lub instrumentalno‑wokalnych: najniższy basowy głos.
Chordofon
Chordofon
instrument strunowy.
Idiofon
Idiofon
instrument perkusyjny, w którym źródłem dźwięku jest ciało stałe o naturalnej sprężystości.
Membranofon
Membranofon
instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest drgająca membrana.
Źródło: sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
RSpaiKcS1dI8L
Ilustracja interaktywna przedstawia polichromię ukazującą wędrownego grajka. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk skrzypiec Wykonanie: Jakub Haufa. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia polichromię ukazującą wędrownego grajka. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Dźwięk skrzypiec Wykonanie: Jakub Haufa. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Autor nieznany, Polichromia przedstawiająca wędrownego grajka, 1530, Kościół Świętej Trójcy w Grębinie, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Jakub Haufa, dźwięk skrzypiec, youtube/IMITpolska, CC BY 3.0
RhRCHkH3wVgYG
Ilustracja interaktywna przedstawia fidel. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Fidel. Wykonanie: Barry Hall. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia fidel. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Fidel. Wykonanie: Barry Hall. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Fidel, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Dźwiek fideli, youtube/pafrodites, CC BY 3.0
RSx0FyBdyewTt
Ilustracja interaktywna przedstawia skrzypce jest to muzyczny instrument strunowy z grupy smyczkowych. Pudło skrzypiec składa się z dwóch lekko wypukłych płyt, płyty łączą ze sobą boczki. Płyty mają boczne wycięcia w kształcie litery C. Na wierzchniej płycie umieszczone są otwory rezonansowe w kształcie litery f, zwane również efami. Do pudła rezonansowego przymocowana jest szyjka, na niej znajduje się bezprogowa podstrunnica, a całość kończy komora kołkowa z główką zwykle w charakterystycznym kształcie ślimaka. Cztery struny są podparte na podstawku. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Skrzypce. Wykonanie: Jakub Haufa. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia skrzypce jest to muzyczny instrument strunowy z grupy smyczkowych. Pudło skrzypiec składa się z dwóch lekko wypukłych płyt, płyty łączą ze sobą boczki. Płyty mają boczne wycięcia w kształcie litery C. Na wierzchniej płycie umieszczone są otwory rezonansowe w kształcie litery f, zwane również efami. Do pudła rezonansowego przymocowana jest szyjka, na niej znajduje się bezprogowa podstrunnica, a całość kończy komora kołkowa z główką zwykle w charakterystycznym kształcie ślimaka. Cztery struny są podparte na podstawku. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Skrzypce. Wykonanie: Jakub Haufa. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Skrzypce, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Jakub Haufa, dźwięk skrzypiec, youtube/IMITpolska, CC BY 3.0
R2Z18QkZCPCOv
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie kontuara organów w Convencion Hall, Atlantic City. Jako jedyne organy na świecie mają aż 7 manuałów 9kwiatur). Ponadto posiadają 336 głosów, 1236 manubriów (dźwigni służących do włączania lub wyłączania poszczególnych głosów), zaś waga instrumentu oceniana jest na 150 ton. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Johann Sebastian Bach, Toccata i fuga d-moll BWV 565, 1831, wykonano na organach w Convencion Hall. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się religijnym, hymnicznym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie kontuara organów w Convencion Hall, Atlantic City. Jako jedyne organy na świecie mają aż 7 manuałów 9kwiatur). Ponadto posiadają 336 głosów, 1236 manubriów (dźwigni służących do włączania lub wyłączania poszczególnych głosów), zaś waga instrumentu oceniana jest na 150 ton. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Johann Sebastian Bach, Toccata i fuga d-moll BWV 565, 1831, wykonano na organach w Convencion Hall. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się religijnym, hymnicznym charakterem.
Kontuar organów w Convencion Hall, Atlantic City, USA., staticflickr.com, CC BY 3.0 (ilustracja); Johann Sebastian Bach, Toccata i fuga d-moll BWV 565, 1831, youtube/Karlfalcon, CC BY3.0
ReJB12JnVzHP0
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie muzyka grającego na klawicyterium. Obraz jest czarno-biały. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. François Couperin, L'art de toucher le clavecin, Preludium 5 A-dur, 1716. Wykonanie: Robert Schröter. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia zdjęcie muzyka grającego na klawicyterium. Obraz jest czarno-biały. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. François Couperin, L'art de toucher le clavecin, Preludium 5 A-dur, 1716. Wykonanie: Robert Schröter. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Muzyk grający na klawicyterium, 1723, fineartamerica.com, CC BY 3.0(ilustracja); François Couperin, L'art de toucher le clavecin, Preludium 5 A-dur, 1716, wikimedia.org, CC BY 3.0
RAafOLKmiWOTA
Ilustracja interaktywna przedstawia Fortepian Calisia. Płyta rezonansowa wykonana jest z drewna świerkowego, posiadającego równoległe gęste usłojenie o przetarciu promienistym, co gwarantuje idealną pełnię dźwięku. Stały zakres dźwiękowy, zawierający 88 dźwięków, połączony w 7 i 1/4 oktawy, od najniższego dźwięku basowego A2 subkontra do c5 pięciokreślnego, tzn. wysokiego, dyszkantowego dźwięku bliskiego granicy słuchu słyszalności ucha ludzkiego. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Fryderyk Chopin, Sonata h-moll Opus 58 No 3, część 4 Presto non tanto, 1844. Wykonanie: Rafał Blechacz. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia Fortepian Calisia. Płyta rezonansowa wykonana jest z drewna świerkowego, posiadającego równoległe gęste usłojenie o przetarciu promienistym, co gwarantuje idealną pełnię dźwięku. Stały zakres dźwiękowy, zawierający 88 dźwięków, połączony w 7 i 1/4 oktawy, od najniższego dźwięku basowego A2 subkontra do c5 pięciokreślnego, tzn. wysokiego, dyszkantowego dźwięku bliskiego granicy słuchu słyszalności ucha ludzkiego. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Fryderyk Chopin, Sonata h-moll Opus 58 No 3, część 4 Presto non tanto, 1844. Wykonanie: Rafał Blechacz. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Fortepian Calisia, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0 (ilustracja); Fryderyk Chopin, Sonata h-moll Op. 58 No 3, część 4 Presto non tanto, 1844, youtube/Marcelo72, CC BY 3.0
R1eG2goDn0IVA
Ilustracja interaktywna przedstawia klawesyn flamandzki jest to instrument strunowy szarpany, wyposażony w klawiaturę, zaliczany do rodziny cytr. W instrumencie tym struny zostają wzbudzone poprzez mechanizm skoczków zaopatrzonych w tzw. "piórka", wykonane z dutki piór ptasich, twardej skóry lub współcześnie z tworzyw sztucznych. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Johann Sebastian Bach, Suita francuska No. 5 G-dur BWV 816, Gigue, 1722. Wykonanie: Luc Beauséjour. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia klawesyn flamandzki jest to instrument strunowy szarpany, wyposażony w klawiaturę, zaliczany do rodziny cytr. W instrumencie tym struny zostają wzbudzone poprzez mechanizm skoczków zaopatrzonych w tzw. "piórka", wykonane z dutki piór ptasich, twardej skóry lub współcześnie z tworzyw sztucznych. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Johann Sebastian Bach, Suita francuska No. 5 G-dur BWV 816, Gigue, 1722. Wykonanie: Luc Beauséjour. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.
klawesyn flamandzki, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0 (ilustracja); Johann Sebastian Bach, Suita francuska No. 5 G-dur BWV 816, Gigue, 1722, klawesyn, youtube/Luc Beauséjour, CC BY 3.0
RxENzW6pSwS62
Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię Ryszarda Wagnera. Niemiecki kompozytor z poważnym wyrazem twarzy. Ubrany w białą koszulę i czarną marynarkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Cwał Walkirii z opery Walkiria WWV 86B, Ryszarda Wagnera. Wykonawca: Birgit Nilsson. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię Ryszarda Wagnera. Niemiecki kompozytor z poważnym wyrazem twarzy. Ubrany w białą koszulę i czarną marynarkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Cwał Walkirii z opery Walkiria WWV 86B, Ryszarda Wagnera. Wykonawca: Birgit Nilsson. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Franz Hanfstaengl (fot.), fotografia Ryszarda Wagnera, 1871, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Richard Wagner, opera „Walkiria” WWV 86B, „Cwał Walkirii”, 1870, youtube/lpdzw, CC BY 3.0
RWS3lKwS3MeOF
Ilustracja interaktywna przedstawia portret Josepha Haydna. Austriacki kompozytor z peruką na głowie. Ubrany w białą koszulę z żabotem oraz czarną marynarkę. Haydn trzyma w ręce książkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Kwartet smyczkowy d-moll Opus 76 No. 2, Allegro, autorstwa Josepha Haydna. Wykonawca: Cleveland String Quartet. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Ilustracja interaktywna przedstawia portret Josepha Haydna. Austriacki kompozytor z peruką na głowie. Ubrany w białą koszulę z żabotem oraz czarną marynarkę. Haydn trzyma w ręce książkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Kwartet smyczkowy d-moll Opus 76 No. 2, Allegro, autorstwa Josepha Haydna. Wykonawca: Cleveland String Quartet. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Thomas Hardy, portret Josepha Haydna, 1791, Royal College of Music, Museum of Instruments, wikimedia.org, CC BY 3.0 (ilustracja); Joseph Haydn, „Kwartet smyczkowy d‑moll Op.76 No.2”, Allegro, 1796‑1797, youtube/Bartje Bartmans, CC BY 3.0
Bibliografia
Mieczysław Drobner, Instrumentoznawstwo i akustyka, PWM Warszawa 1960.
Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki, PWM Warszawa 1989.
