R6ivMvaUmRsD31

Zdjęcie osób pracujących w call center.

1. Rodzaje usług

Gospodarka narodowagospodarka narodowaGospodarka narodowa to całokształt działalności gospodarczej prowadzonej na terenie danego kraju. W wyniku tej działalności powstają różnorodne dobra materialne i niematerialne. Dotychczas poznaliśmy bliżej dwa główne działy gospodarki narodowej – rolnictwo i przemysł – które wytwarzają dobra materialne, tzn. konkretne produkty. W przypadku usługusługiusług wynikiem ich świadczenia mogą być też dobra niematerialne, np. porada lekarska, przedstawienie w teatrze, nauka w szkole. Z tego względu dokonano ogólnego podziału usług na:

• usługi materialne – np. handel, transport i łączność, hotelarstwo i gastronomia, naprawy i drobne rzemiosło (szklarstwo, krawiectwo, stolarstwo itp.) oraz inne usługi świadczone bezpośrednio na rzecz konsumentów;

• usługi niematerialne – np. edukacja, ochrona zdrowia, opieka społeczna, działalność kulturalna, sportowa, administracyjna itp.

Do celów administracyjnych, podatkowych i statystycznych przyjęło się stosować szczegółowe klasyfikacje obejmujące wszystkie rodzaje prowadzonej działalności. Przykładem może być przedstawiona poniżej Polska Klasyfikacja Działalności PKD 2007. W tabeli podano tylko dwa pierwsze stopnie z sześciostopniowego podziału. Pełna klasyfikacja w załączniku.

Powyższa klasyfikacja pokazuje, jak bardzo rozbudowany i zróżnicowany jest dział usług w porównaniu z dwoma innymi działami. I nie jest to klasyfikacja zamknięta, gdyż dopuszcza się możliwość dodania kolejnych rodzajów usług (czy też przemysłu i rolnictwa), jeśli takowe się pojawią, np. w związku z rozwojem nowoczesnych technologii. Do niedawna nie istniały usługi typu tworzenie stron internetowych czy doładowania telefonów na kartę. Toteż i dziś nikt nie wie, jakie nowe usługi okażą się potrzebne za kilka czy kilkanaście lat.

2. Rozwój usług

Z wcześniejszych tematów zapewne pamiętasz, że usługi rozwijają się głównie w miastach, szczególnie w tych większych. Rozwój ten jest wzajemnie powiązany – rozwijają się usługi, a więc rozwija się i miasto. Dawniej wielkie znaczenie miał też przemysł, gdyż często to właśnie od niego zaczynało rozwijać się miasto. Niekiedy bywało odwrotnie, tzn. na bazie miejskiej siły roboczej rozwijał się przemysł. W obu przypadkach po pewnym czasie zaczynały rozwijać się usługi, które pozostawały i wciąż pozostają w silnych relacjach z miastem i przemysłem.

RybzMaRvL1ySZ1

Na ilustracji schemat wzajemnych powiązań w rozwoju przemysłu, miast i usług. Rozwój przemysłu, rozwój usług i rozwój miast są przedstawione jako wierzchołki trójkąta i połączone są strzałkami. Przy strzałkach dopisano czynniki: napływ siły roboczej, produkcja dla ludności – miejsca pracy; obsługa ludności – miejsca pracy; produkcja dla usług, produkcja dla przemysłu.

W Polsce usługi w szybkim tempie zaczęły rozwijać się dopiero po przełomowym 1989 roku. Dzięki przejściu na gospodarkę wolnorynkową praktycznie z dnia na dzień dla każdego Polaka otworzyły się możliwości prowadzenia niemal dowolnej działalności usługowej. Na początku lat 90. XX wieku nastąpił lawinowy rozwój drobnej przedsiębiorczości prywatnej, z której później często powstawały wielkie firmy handlowe, transportowe czy telekomunikacyjne. Jednocześnie polski rynek usług stał się atrakcyjny dla inwestorów zagranicznych. Pojawiły się więc międzynarodowe banki, zagraniczne sieci hipermarketów, obce firmy przewozowe, salony światowych marek samochodowych, elektronicznych czy odzieżowych.
Doszło też do prywatyzacji niektórych państwowych banków, ubezpieczycieli czy przewoźników (np. PKP, PKS), która jednak nie zawsze przynosiła oczekiwane efekty. W niełatwej sytuacji znalazła się ta część państwowych usług, która nie podlegała prywatyzacji – administracja publiczna, służba zdrowia, edukacja, kultura. Zatrudnienie tutaj spadło, ponieważ państwo, działające już w gospodarce rynkowej, musiało ograniczać wydatki z budżetu, by na przykład nie dopuścić do galopującej inflacjiinflacjainflacji. Cała sfera budżetowa stanowiła dziedzictwo epoki minionej, w której praca była na ogół źle zorganizowana, mocno zbiurokratyzowana, a często wręcz absurdalna. Zmiany polegały głównie na restrukturyzacji – reorganizacji i redukcji zatrudnienia – lub po prostu na likwidacji wielu urzędów. Dopiero po kilkunastu latach przekształceń poprawa w dziale usług publicznych stała się zauważalna – polepszyły się warunki pracy urzędników, zwiększyła dostępność urzędów dla obywateli, a także poprawiła się jakość obsługi.

Przypomnienie z lekcji 2.4. Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia w PolsceivDw86Y3462.4. Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia w Polsce

Stopień rozwoju usług mówi o poziomie życia społeczeństwa i jego zamożności.
W krajach bogatych ludzie pragną wygodnego życia i bez wahania wydają pieniądze na przeróżne usługi, które często nie są u nas jeszcze powszechne, jak np. strzyżenie domowego trawnika czy wyprowadzanie psów na spacer. W Europie Zachodniej w usługach zatrudnionych jest ponad 70% pracujących, podczas gdy w Polsce nie osiągnęliśmy jeszcze 60%. Ale odsetek ten stale rośnie i prawdopodobnie w ciągu kilkunastu lat zbliżymy się do średniej unijnej.

RbRzPtMchzZ801

Na ilustracji cztery wykresy kołowe.

	1990	2003	2009	2015
rolnictwo	30,40%	18,20%	13,40%	11,60%
przemysł	34,00%	28,60%	31,00%	30,30%
usługi	35,60%	53,20%	55,60%	57,90%

R15YL1WPxz0gW1

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa. W obrębie każdego województwa na wykresie kołowym przedstawiono strukturę zatrudnienia ludności Polski według głównych działów gospodarki narodowej. Średnio dla Polski: usługi – 57,8 procent, przemysł – 30,5 procent, rolnictwo – 12 procent. Dane te podobnie układają się w poszczególnych województwach – usługi wszędzie dominują: od 50 procent w województwie świętokrzyskim do ponad 66 procent w województwie mazowieckim. Rolnictwo od ponad 2 procent w województwie śląskim do ponad 26 w województwie lubelskim. Przemysł od prawie 22 procent w województwie lubelskim do prawie 40 procent w województwie śląskim. Dane te podano również w formie tabeli obok mapy.

Z gospodarczego i geograficznego punktu widzenia wyróżnić w Polsce można kilka branż usługowych o największym znaczeniu:

• handel – detaliczny i hurtowy, w tym zagraniczny;

• komunikacjakomunikacjakomunikacja – transport i łączność (telekomunikacja);

• edukacja – przedszkolna, szkolna, akademicka;

• administracja państwowa – urzędy centralne i lokalne, a także służby mundurowe;

• służba zdrowia – przychodnie, szpitale, sanatoria, pogotowie ratunkowe;

• turystyka – m.in. infrastruktura pobytowa (hotele, gastronomia);

• finanse – m.in. bankowość i ubezpieczenia.

W ostatnich latach bardzo intensywnie rozwijają się technologie nowoczesne (Hi‑Tech), co pociąga za sobą szeroką ekspansję usług telekomunikacyjnych i informatycznych. Skutkuje to wzrostem zatrudnienia w tych branżach, a jednocześnie zmniejszeniem zatrudnienia w innych, np. w handlu, który na coraz większą skalę rozwija się w Internecie i nie wymaga tak dużej obsługi personalnej, jak handel tradycyjny.
Na przeciwległym biegunie rozwoju znajduje się drobne rzemiosło, które niegdyś w pierwszej kolejności kojarzone było z usługami, np. krawiectwo, szewstwo, zegarmistrzostwo. Działalność ta niemal zupełnie zanikła, ponieważ koszty skorzystania z tych usług często są znacznie wyższe niż zakup nowego produktu.
Diagramy poniżej pokazują też wzrost zatrudnienia w edukacji i służbie zdrowia, co spowodowane jest rozwojem tych branż głównie w sektorze prywatnym.

R5vpugREY1phw1

Na ilustracji dwa wykresy kołowe przedstawiające branżową strukturę zatrudnienia w polskich usługach. Pierwszy wykres dla roku 2005: handel 25,9%; transport 8,7%; łączność 2,5%; edukacja 14,4%; administracja państwowa 12,0%; służba zdrowa 9,5%; turystyka 4,1%; finanse 4,1%; pozostałe usługi 18,6%. Pierwszy wykres dla roku 2015: handel 21,8%; transport 9,2%; łączność 3,5%; edukacja 18,9%; administracja państwowa 11,6%; służba zdrowa 11,5%; turystyka 2,3%; finanse 5,0%; pozostałe usługi 18,2%.

3. Największe firmy usługowe w Polsce

Firmy usługowe działają na nieco innych zasadach niż firmy przemysłowe. Podstawowym zadaniem usług jest jak najszybsze, jak najłatwiejsze dotarcie do klienta. A klientem tym najczęściej jest zwykły człowiek. Toteż większość firm usługowych działa poprzez sieć swoich oddziałów rozmieszczonych w wielu miejscach. Dla klienta nie ma znaczenia, gdzie znajduje się główna siedziba banku, hipermarketu czy przewoźnika. Klient potrzebuje skorzystać z usług, które świadczone są w każdym oddziale i najlepiej jakby ten oddział znajdował się jak najbliżej. A główne siedziby dużych firm usługowych często znajdują się w Warszawie – ze względów komunikacyjnych, biznesowych, marketingowych, prestiżowych i innych.

Wśród firm handlowych wyraźnie dominują sieci dyskontów i hipermarketów. Od kilku lat na czele listy największych firm handlowych znajduje się Jeronimo Martins Polska, do której należą najpopularniejsze wśród Polaków sklepy „Biedronka”. Nie brakuje też innych dobrze nam znanych sklepów – odczytaj ich nazwy z tabeli poniżej.

Wśród firm zajmujących się łącznością prym wiodą operatorzy telefonii komórkowej. Jest to jak najbardziej zrozumiałe, ponieważ od końca lat 90. XX wieku trwa intensywny rozwój rynku telefonów mobilnych, które są stale ulepszane i posiadają coraz więcej nowych możliwości. Toczy się niemal drapieżna walka między operatorami o pozyskanie jak największej liczby klientów. Firmy prześcigają się w oferowaniu coraz to nowych taryf, abonamentów czy promocji. Ta walka operatorów wynika stąd, że do zdobycia jest bardzo duży rynek – ponad 30 mln. A już dziś w Polsce aktywnych jest ponad 50 mln telefonów komórkowych. Oznacza to, że statystycznie każdy Polak ma przynajmniej jeden telefon.
W Polsce jest aktualnie czterech dużych operatorów telefonii komórkowej: Orange, Polkomtel (sieć Plus), Polska Telefonia Cyfrowa (T‑Mobile) i P4 (Play).

Ciekawostka

Dzięki nowoczesnym technologiom komunikacji – Internet, telefonia komórkowa – na świecie rozwinęła się tzw. telepraca, czyli praca na odległość. W domu można wykonywać na przykład tłumaczenia, ekspertyzy czy inne opracowania i następnie wysyłać je Internetem do zleceniodawcy.
Dzięki telefonii cyfrowej działać mogą tzw. call center, czyli telefoniczne biura obsługi klienta. Największym na świecie skupiskiem call center są Indie, dokąd swoje główne biura obsługi przeniosły tak renomowane firmy, jak IBM czy Microsoft. Stało się tak ze względu na tanią siłę roboczą oraz powszechną znajomość języka angielskiego w Indiach, które są dawną kolonią brytyjską.

R6ivMvaUmRsD31

Zdjęcie osób pracujących w call center.

Główne firmy finansowe to banki oraz towarzystwa emerytalne i ubezpieczeniowe, a także spółdzielcze kasy oszczędnościowo‑kredytowe.
Od wielu lat naszym największym bankiem jest Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski SA. Większościowym udziałowcem w tej spółce wciąż pozostaje Skarb Państwa i tak prawdopodobnie pozostanie ze względu na bezpieczeństwo ekonomiczne kraju. Pozostałe banki są znacznie mniejsze, mimo iż wiele z nich łączyło się z innymi bankami bądź je wchłaniało. Do Polski napłynęło dużo kapitału zagranicznego, za który w dużej części sprywatyzowano liczne państwowe banki. Pojawiają się głosy, że tego kapitału zagranicznego w naszych bankach jest za dużo, bo one właściwie nie są już polskie. Jednak banki, podobnie jak wszystkie inne firmy, działają w gospodarce wolnorynkowej i może je kupić każdy, kogo na to stać. Z całkowitej prywatyzacji wyłączony został jedynie bank PKO BP, choć pojawiają się głosy by i jego sprzedać w prywatne ręce. Na straży ogólnokrajowych finansów stoi całkowicie państwowy i niekomercyjny Narodowy Bank Polski.
Pod koniec lat 90. XX wieku chciano sprywatyzować Państwowy Zakład Ubezpieczeń – największą naszą firmę ubezpieczeniową. Nie udało się to jednak, choć proces prywatyzacji był mocno zaawansowany. Ujawniono wiele nieprawidłowości, a Skarb Państwa ostatecznie musiał wypłacić niedoszłym inwestorom znaczne odszkodowania.
Dzisiaj państwo polskie posiada nieco ponad 30% udziałów zarówno w PZU, jak i PKO BP, a reszta została podzielona na wielu mniejszych akcjonariuszy, w tym osoby fizyczne.

Podsumowanie

• Usługi dzielą się na materialne (np. handel, transport, komunikacja, hotelarstwo, gastronomia, naprawy) i niematerialne (np. edukacja, ochrona zdrowia, opieka społeczna, kultura, administracja).

• Usługi rozwijają się wraz z rozwojem miast, a często także w powiązaniu z przemysłem.

• W Polsce największy rozwój usług nastąpił w latach 90. XX wieku po przejściu na gospodarkę wolnorynkową i uzyskaniu swobody działalności gospodarczej.

• Wzrost zatrudnienia w usługach wynikał też z upadku zakładów przemysłowych i konieczności znalezienia innego zatrudnienia przez ludzi tracących pracę.

• W państwach wysokorozwiniętych zatrudnienie w usługach przekracza 70%. W Polsce nie osiągnęło jeszcze 60%, ale systematycznie wzrasta.

• Kapitał zagraniczny w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju naszych usług, a zwłaszcza handlu, bankowości i komunikacji.

• W wyniku intensywnego rozwoju usług pojawiła się konkurencja na ich rynku, a to oznaczało poprawę ich dostępności i jakości.

• Większość wielkich firm usługowych działa poprzez dużą liczbę oddziałów lokalnych, które mają być łatwo i szybko dostępne dla każdego klienta.

• Największe firmy usługowe w Polsce to m.in. banki (np. PKO BP, Pekao SA, ING, Bank Zachodni WBK), sieci handlu wielkopowierzchniowego (Biedronka, Tesco, Lidl, Auchan, Carrefour), ubezpieczyciele (PZU, Avia, Allianz, Axa, Generali, Warta), operatorzy telefonii komórkowej (Orange, Plus, T‑Mobile, Play).

• Obecnie rozwijają się przede wszystkim usługi związane z nowoczesnymi technologiami – telekomunikacja, handel internetowy, bankowość elektroniczna. Zanikają usługi rzemieślnicze i naprawy (z wyjątkiem samochodów).

• Dzięki możliwości szybkiego przesyłania informacji w różnych kierunkach Internet i telefonia komórkowa przyspieszyły procesy globalizacji, a także wywarły wpływ na przemiany społeczne i kulturowe – rozwinęły się m.in. portale społecznościowe, przez które kontaktuje się coraz więcej ludzi z całego świata.

Zobacz także

Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia w PolsceivDw86Y346Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia w Polsce
Zróżnicowanie poziomu urbanizacji w Polsceid9vC5qEWwZróżnicowanie poziomu urbanizacji w Polsce

Słowniczek

Zadania