Ryby
Mówi się, że ktoś „czuje się jak ryba w wodzie”, kiedy świetnie sobie radzi. Dlaczego? Jeśli oglądasz programy przyrodnicze, to wiesz, że ryby doskonale pływają. Potrafią zatrzymać się lub długo czatować, by nagle ruszyć z miejsca z dużą prędkością. Niektóre ryby pływają z większą prędkością niż prędkość osiągana podczas biegu przez większość zwierząt lądowych!
jak można podzielić organizmy żyjące na Ziemi.
jakie są podstawowe funkcje życiowe organizmów;
że można rozpoznać wybrane zwierzęta na podstawie ich budowy zewnętrznej;
wskazywać przystosowania ryb do życia w wodzie;
rozpoznawać wybrane gatunki ryb żyjących w Polsce oraz Morzu Bałtyckim;
podawać przykłady gatunków ryb morskich żyjących w Bałtyku
.
1. Charakterystyka ryb
Ryby są kręgowcami przystosowanymi do życia w wodzie. Pływają w wodzie za pomocą płetwpłetw i odpowiednich ruchów ciała. Organem napędowym u ryb jest ogonogon zakończony płetwą ogonową, zaś pozostałe płetwy służą do utrzymania właściwego kierunku ruchu i odpowiedniej pozycji. Skóra ryb jest pokryta łuskamiłuskami i licznymi gruczołamigruczołami wytwarzającymi śluz, co pozwala zmniejszyć tarcie podczas poruszania się w wodzie. Wiele gatunków ryb ma wewnątrz ciała pęcherz pławnypęcherz pławny. To błoniasty worek, wypełniony gazem. Dzięki niemu ryba potrafi utrzymać się na dowolnej głębokości.
Ryby oddychają skrzelami pobierając tlen rozpuszczony w wodzie. Przez otwarty pysk kierują wodę do skrzel. W skrzelach, które są mocno ukrwione, tlen z wody przenika do krwi. Ryby mają narządy zmysłów: wzroku, słuchu i specyficzny narząd czuciowy, zwany linią boczną, który rejestruje ruchy wody.
Wśród ryb występują dwie płcie, często znacznie różniące się rozmiarami i wyglądem. W okresie tarłatarła samice składają do wody jaja, zwane ikrą. Niektóre ryby składają nawet tysiące jajeczek, z których wylęgają się młode, zwane narybkiem. Dorosłego wieku dożywają tylko nieliczne ryby, gdyż większość zostaje pożarta przez inne zwierzęta.
Najszybszą rybą świata jest miecznik, który potrafi osiągnąć prędkość nawet ponad 100 km/h. Dla porównania – najszybsze okręty podwodne pływają o połowę wolniej. Miecznik ma wydłużoną górną szczękę. Pomaga mu to w polowaniu – szybkimi ruchami miecza ogłusza inne ryby, które potem zjada.
Mięso większości ryb morskich zawiera liczne substancje niezbędne dla zdrowia człowieka, w tym duże ilości witamin A i D. W celu utrzymania dobrego stanu zdrowia i odpowiedniej sylwetki dobrze jest zrezygnować z części zjadanego mięsa zwierząt lądowych i zastąpić je rybami.
2. Różnorodność ryb
Dotychczas na świecie opisano ponad 40 tysięcy gatunków ryb, a przypuszczalnie wiele dalszych nadal czeka na odkrycie. W wodach śródlądowych Polski i w przybrzeżnych wodach Morza Bałtyckiego stwierdzono dotychczas około 120 gatunków ryb. Niektóre gatunki są mniej znane, ponieważ są nieliczne albo nie są poławiane. Inne znamy dobrze – z powodu ich walorów smakowych.
Do najlepiej znanych gatunków ryb słodkowodnych żyjących w polskich wodach zaliczamy: karpie, karasie i pstrągi. Wśród ryb morskich najczęściej wymienia się śledzie, szproty, dorsze i makrele oraz płastugi (flądry i stornie). Dobrze znane są także niektóre ryby sprowadzane do Polski z odległych rzek, mórz i oceanów w dwóch celach: jako rybki akwariowe oraz ryby poławiane w celach spożywczych. Wśród pierwszej grupy znane są: mieczyki pochodzące z Ameryki Środkowej, skalary z dorzecza Amazonki oraz złote rybki z Chin. Do ryb sprowadzanych do nas w celach spożywczych należy zaliczyć na przykład tuńczyki (głównie z wód tropikalnych), morszczuki (z Atlantyku) i mintaje (z północnego Pacyfiku).
Ryby zwane płastugami mają spłaszczone ciało. Wydaje się, że pływają na brzuchu, lecz w rzeczywistości leżą one na jednym z boków. Bok skierowany ku górze jest ciemniejszy od drugiego, również po jego stronie znajdują się oczy płastugi.
Niektóre ryby żyją w różnych okresach życia w wodzie słodkiej i słonej. Na przykład łososie żyją w morzu, ale na tarło płyną w górę niektórych rzek. Łosoś wylęga się z ikry złożonej na dnie zimnych strumieni. Pierwsze dwa lub trzy lata życia młode łososie spędzają w rzekach, a potem płyną do morza, gdzie rosną i dojrzewają przez następnych kilka lat. Dorosłe łososie odszukują rzekę, w której dorastały i wracają do jej górnego biegu na tarło. Po złożeniu ikry giną.
Węgorz przebywa w ciągu swojego życia zarówno w morzach, jak i w wodach powierzchniowych. Larwy węgorzy wylęgają się w Morzu Sargassowym po śmierci ich rodziców. Rosną i wędrują wraz z prądem oceanicznym w kierunku ujść rzecznych. Po 2‑3 latach wpływają do rzek i jezior, gdzie spędzają następne kilka do kilkunastu lat. Dopiero wtedy podejmują wędrówkę w kierunku przeciwnym. Płyną wraz z biegiem rzek do morza, potem do Oceanu Atlantyckiego i dalej do Morza Sargassowego, aby złożyć ikrę i zginąć.
Przed około 360 milionami lat w morzach żyły ryby pancerne. Posiadały one na głowie grube płyty kostne tworzące potężny pancerz. Jedną z największych ryb pancernych był dunkleosteus. Osiągał masę prawie 4 ton i długość ciała do 10 m. Dunkleosteusy nie miały zębów, a ich rolę spełniały ostre krawędzie kości szczękowych.
Nadmierne połowy najchętniej kupowanych gatunków ryb przybierają taką skalę, że rybom grozi wyginięcie. Konieczne stało się wprowadzenie okresów ochronnych, minimalnych rozmiarów łowionych ryb oraz dopuszczalnych limitów połowu.
Podsumowanie
Ryby są kręgowcami przystosowanymi do życia w wodzie.
Przystosowania ryb do życia w wodzie to m.in. skrzela, płetwy i opływowy kształt ciała.
Wśród ryb wyróżnia się gatunki słodkowodne i morskie; niektóre potrafią funkcjonować naprzemiennie w obu tych środowiskach.
Poszukaj informacji o dwóch gatunkach ryb polskich wód śródlądowych i dwóch gatunkach ryb bałtyckich, które są chronione. Zwróć uwagę na to, w jakim środowisku żyją – czy potrzebują wody czystej, czy tolerują zanieczyszczoną. Wskaż przyczyny, dla których są chronione.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Czy wszędzie żyje się tak samo?
Różnorodność zwierząt
Procesy życiowe zwierząt
Stawonogi
Słowniczek
struktury zbudowane z komórek, które wydzielają różne substancje; wytworami gruczołów są na przykład śluz u ryb i pot u ludzi
forma rozrodu; młody organizm rozwija się w jaju, z którego wylęga się jeszcze w ciele samicy
cienkie kostne płytki w skórze, które pełnią funkcję ochronną i ułatwiają poruszanie się w wodzie
część ciała występująca o większości kręgowców, której szkieletem jest końcowy odcinek kręgosłupa; u ryb stanowi główny narząd ruchu
narząd we wnętrzu ciała wielu ryb mający postać worka napełnianego w razie potrzeby gazem; umożliwia zmianę głębokości zanurzenia
narząd występujący u zwierząt wodnych służący do poruszania się, zmiany kierunku ruchu lub zachowania wybranej pozycji
okres godowy ryb, kiedy ryby łączą się w pary i składają jaja (ikrę)
Zadania
Połącz w pary nazwy elementów budowy zewnętrznej ryby z opisami ich funkcji.
ogon, płetwy piersiowe, opływowy kształt ciała, łuski i śluz
| utrzymanie pozycji ciała | |
| napędza ruch ryby | |
| gładka powierzchnia zmniejsza tarcie | |
| ułatwia poruszanie się |
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących wędrówek ryb.
| Prawda | Fałsz | |
| Węgorze i łososie na czas tarła płyną do Morza Sargassowego. | □ | □ |
| Węgorze i łososie potrafią żyć w wodach słodkich i słonych. | □ | □ |
| Zapory na rzekach utrudniają rozmnażanie łososi. | □ | □ |
| Łososie i węgorze są hodowane w Polsce. | □ | □ |
Wskaż nazwę narządu służącego rybom do oddychania.
- skrzela
- płuca
- tchawki
- oskrzela
- płucotchawki
Wskaż nazwę narządu wewnętrznego ryby, który pomaga jej przy zmianie głębokości zanurzenia.
- pęcherz pławny
- skrzela
- szkielet chrzęstny
- linia boczna
- szkielet kostny
- jelito
Wskaż nazwy gatunków ryb występujących w wodach śródlądowych Polski.
- karp
- pstrąg
- karaś
- dorsz
- rekin
- śledź
- makrela
- tuńczyk
- flądra
Wskaż nazwy gatunków ryb występujących w Morzu Bałtyckim.
- śledź
- dorsz
- stornia
- skalar
- orka
- morszczuk
- mieczyk
- delfin
- mintaj