Stawonogi
Ich „miasta”, budowane na powierzchni lub pod powierzchnią ziemi, mogą mieć kilkaset tysięcy mieszkańców. Uprawiają grzyby i hodują mszyce. O kim mowa? Tak, o mrówkach. Należą one do grupy zwierząt zwanych stawonogami. Należy do nich więcej gatunków niż do wszystkich innych grup organizmów razem wziętych!
jakie są podstawowe funkcje życiowe organizmów;
jakie są najważniejsze cechy budowy zewnętrznej wybranych grup organizmów.
wyjaśniać, jakie są charakterystyczne cechy stawonogów;
dzielić stawonogi na skorupiaki, owady i pajęczaki na podstawie wyglądu;
opisywać znaczenie stawonogów.
1. Charakterystyka stawonogów
Stawonogi są zwierzętami, które opanowały wszystkie środowiska. Spotyka się je zarówno w wodzie, w powietrzu, jak i na lądzie oraz w glebie. Cechą szczególną stawonogów jest budowa odnóży podzielonych na człony, które są połączone stawami. Część odnóży jest przystosowana do poruszania się, a inne służą na przykład do zdobywania i rozdrabniania pokarmu. Odnóżami są też umieszczone na głowie czułki. Stawonogi można podzielić na skorupiaki (np. raki, kraby, stonogi), pajęczaki (np. pająki, kleszcze, skorpiony) i owady (np. pszczoły, mrówki, chrząszcze).
Skorupiaki zasiedlają wszystkie środowiska wodne, choć stonogi spotykamy w wilgotnych miejscach na lądzie. Ciało tych zwierząt podzielone jest na głowotułówgłowotułów i odwłokodwłok. Na głowotułowiu znajdują się czułki, oczy i kilka par odnóży krocznych.
Pajęczaki z reguły żyją na lądzie, jedynie nieliczne żyją w wodzie (przy czym oddychają powietrzem). Ciała pajęczaków składają się z głowotułowia i odwłoka. Wyposażone są w kilka par oczu, narządy gębowe i cztery pary odnóży krocznych. Pająki to grupa pajęczaków posiadająca kądziołki przędne, dzięki którym produkują jedwabne pajęczyny o różnym zastosowaniu. Część pajęczaków jest jadowita, w tym skorpiony i prawie wszystkie pająki.
Owady żyją w środowisku lądowym. Ciała owadów składają się z głowy, tułowia i odwłoka. Na ich głowie znajdują się czułki, oczy i aparat gębowy. Tułów zaopatrzony jest w trzy pary odnóży krocznych i najczęściej dwie pary skrzydeł. Niektóre owady, np. komary, mają jedną parę skrzydeł, inne, np. wszy lub pchły, są bezskrzydłe.
Artropleury były największymi znanymi bezkręgowcami lądowymi, osiągały długość do 260 cm. Pod pancerzem od strony brzusznej posiadały kilkadziesiąt par odnóży krocznych. Stawonogi te żyły w tropikalnych, wilgotnych zaroślach 345–294 milionów lat temu. Tak ogromne rozmiary zwierzęta te zawdzięczały temu, że w tamtych czasach atmosfera zawierała więcej tlenu niż obecnie.
![Rysunek przedstawiający wymarłe zwierzę z grupy pierścienic – artropleurę. Po lewej stronie widać zwierzę od góry. Jest ustawione pionowo. Widać ciało podzielone w poprzek na liczne segmenty. Spod każdego segmentu wystaje para odnóży. Na prawo od zwierzęcia znajduje się szara sylwetka dorosłego człowieka w celu porównania wielkości. Na prawo od sylwetki człowieka znajduje się artropleura widoczna od spodu. Widać, że z każdego segmentu wyrasta po jednej parze odnóży oraz skrzela przypominające wyglądem pióra. Z prawej strony ilustracji widać przednią część ciała zwierzęcia. Znajdują się na niej długie wyrostki oraz czarne plamki, są to oczy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R17Z38vyLHDFi/5/6W1j4ZJ9SunloLLBbhbFcdlSuTshpK2Y.jpg)
Niektóre gatunki stawonogów posiadają narządy wytwarzające jad. Ich użądlenia mogą być bolesne, a nawet niebezpieczne dla życia człowieka.
![Fotografia szerszenia. Zwierzę ma głowę skierowaną w górę i na prawo. Głowa oraz czułki są brązowe. Ciało tuż za głową jest szare, potem czarne, czerwone, a największa część ciała jest żółta w czarne pasy. Skrzydła są przezroczyste z czarnymi żyłkami.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R27Qoe5ev44cG/5/fkhyjOkbmhgmEVgMyzhCuwvQQ8RpWKAG.jpg)
Roztocze to bardzo liczna grupa mikroskopijnych pajęczaków. Część z nich, tzw. roztocze kurzu domowego, żywią się obumarłym naskórkiem zwierząt i ludzi, który gromadzi się w naszych siedzibach. Nagromadzenie ich odchodów stwarza niebezpieczeństwo dla osób cierpiących na alergię. Dlatego należy regularnie sprzątać i wietrzyć mieszkania.
2. Znaczenie owadów
Stawonogi mają ogromne znaczenie w przyrodzie. Zarówno w morzach, jak i na lądzie stanowią one ważny składnik każdego środowiska. Są pokarmem wielu zwierząt, same też żywią się innymi organizmami. Mają też ogromne znaczenie w procesie rozkładu martwej materii organicznej. Oczyszczają w ten sposób powierzchnię ziemi z padliny i butwiejących roślin.
Na szczególną uwagę zasługują owady. Ogromna liczba owadów powoduje, że są one najważniejszym konsumentem roślin. Roślinożerne owady zjadają liście, łodygi, kwiaty, owoce, nasiona lub korzenie. Same natomiast stają się podstawowym pokarmem dla wielu gatunków pająków, drapieżnych owadów i licznych kręgowców.
Owady odgrywają ogromną rolę jako zapylacze. Większość gatunków roślin kwiatowych jest zapylana przez owady – dotyczy to również licznych gatunków uprawianych przez człowieka. Korzyści z zapylania kwiatów przez pszczoły są znacznie większe niż wartość uzyskiwanego przy okazji miodu, wosku i innych produktów pochodzących od pszczół. Niektóre owady, np. mrówki, zbierają nasiona, którymi się żywią. Część z nich gubią, przyczyniając się do ich rozsiewania.
Innym przykładem wykorzystania owadów jest hodowla jedwabników. Ich larwy wytwarzają kokony zbudowane z jednej, cieniutkiej i mocnej nitki – surowca do produkcji jedwabiu.
![Fotografia larwy jedwabnika siedzącej na liściu. Ciało larwy jest jasnoszare, podzielone na szerokie segmenty. Tylny brzeg każdego segmentu jest żółty. Poniżej larwy znajduje się jedwabna kula, w której skryta jest inna larwa.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1GfqlCrVUUPJ/6/1y4A3xFRfTNyG8FzETkROot3TRHyhvJ6.png)
Korzystając z dostępnych źródeł informacji, np. z Internetu, dowiedz się, jakie jeszcze korzyści przynoszą ludziom owady.
Podsumowanie
Stawonogi są najliczniejszą w gatunki i w osobniki grupą zwierząt.
Stawonogi można podzielić na skorupiaki, pajęczaki i owady.
Skorupiaki mają dwie pary czułek i różną liczbę odnóży krocznych. Pajęczaki nie mają czułek i posiadają cztery pary odnóży krocznych, zaś owady mają jedną parę czułek i trzy pary odnóży krocznych.
Stawonogi zjadają rośliny i zwierzęta. Same też są podstawowym pokarmem dla wielu gatunków organizmów.
Większość gatunków roślin kwiatowych wymaga udziału owadów w procesie zapylenia.
Dowiedz się i napisz, jakie znaczenie dla ludzi mają pszczeli miód, wosk i gromadzony przez pszczoły pyłek kwiatowy.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Czy wszędzie żyje się tak samo?
Różnorodność zwierząt
Procesy życiowe zwierząt
Słowniczek
przednia część ciała skorupiaków i pajęczaków powstała przez zrośnięcie się głowy i tułowia
tylna część ciała stawonogów, zawierająca większość narządów
Zadania
Ile odnóży krocznych mają pająki?
- 8
- 2
- 4
- 6
- 7
- 10
Jakie korzyści dają człowiekowi pszczoły?
- zapylanie roślin uprawnych
- miód
- wosk
- kit pszczeli (propolis)
- ochrona przed osami
- jedwab
Ile odnóży krocznych mają owady?
- 6
- 2
- 4
- 8
- 10
- 5
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących znaczenia owadów w przyrodzie.
Prawda | Fałsz | |
Wszystkie owady żywią się roślinami. | □ | □ |
Owady są pokarmem dla wielu innych zwierząt. | □ | □ |
Owady zapylają wiele roślin kwiatowych. | □ | □ |
Wszystkie owady są szkodnikami. | □ | □ |
Wskaż nazwy grup zwierząt, które należą do stawonogów.
- skorupiaki
- pajęczaki
- owady
- ssaki
- ptaki
- gady
- płazy
- ryby
- mięczaki
Wskaż, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe.
Prawda | Fałsz | |
Stawonogi spotyka się wyłącznie w wodzie. | □ | □ |
Wszystkie owady mają skrzydła. | □ | □ |
Z jaj stawonogów wylęgają się larwy. | □ | □ |