1. Charakterystyka stawonogów

Stawonogi są zwierzętami, które opanowały wszystkie środowiska. Spotyka się je zarówno w wodzie, w powietrzu, jak i na lądzie oraz w glebie. Cechą szczególną stawonogów jest budowa odnóży podzielonych na człony, które są połączone stawami. Część odnóży jest przystosowana do poruszania się, a inne służą na przykład do zdobywania i rozdrabniania pokarmu. Odnóżami są też umieszczone na głowie czułki. Stawonogi można podzielić na skorupiaki (np. raki, kraby, stonogi), pajęczaki (np. pająki, kleszcze, skorpiony) i owady (np. pszczoły, mrówki, chrząszcze).

Skorupiaki zasiedlają wszystkie środowiska wodne, choć stonogi spotykamy w wilgotnych miejscach na lądzie. Ciało tych zwierząt podzielone jest na głowotułówgłowotułówgłowotułów i odwłokodwłokodwłok. Na głowotułowiu znajdują się czułki, oczy i kilka par odnóży krocznych.
Pajęczaki z reguły żyją na lądzie, jedynie nieliczne żyją w wodzie (przy czym oddychają powietrzem). Ciała pajęczaków składają się z głowotułowia i odwłoka. Wyposażone są w kilka par oczu, narządy gębowe i cztery pary odnóży krocznych. Pająki to grupa pajęczaków posiadająca kądziołki przędne, dzięki którym produkują jedwabne pajęczyny o różnym zastosowaniu. Część pajęczaków jest jadowita, w tym skorpiony i prawie wszystkie pająki.

Owady żyją w środowisku lądowym. Ciała owadów składają się z głowy, tułowia i odwłoka. Na ich głowie znajdują się czułki, oczy i aparat gębowy. Tułów zaopatrzony jest w trzy pary odnóży krocznych i najczęściej dwie pary skrzydeł. Niektóre owady, np. komary, mają jedną parę skrzydeł, inne, np. wszy lub pchły, są bezskrzydłe.

R1Jutj6r0X9s61

Fotografia raka. Zwierzę pokryte szarobrązowym pancerzem. Porusza się na czterech parach kończyn. Głowa zwierzęcia jest skierowana w prawą stronę zdjęcia. Na przedzie widać czułki. Tylną część ciała stanowi odwłok podzielony na segmenty. Jego koniec ma postać płaskiej, szerokiej pletwy.

RFQ82jtCPbcLD1

Fotografia pająka ptasznika. Zwierzę jest czarne, pokryte szczecinkami. Porusza się na czterech parach długich odnóży. Przednia część ciałą jest po prawej stronie zdjęcia. Z przodu ciała znajdują się dwie pary odnóży służących do chwytania pokarmu.

RirTu0SsLDOMH1

Fotografia konika polnego. Zwierzę jest skierowane w prawą stronę zdjęcia. Jest szarozielone, tylko tyla część jest różowa. Na głowie znajdują się duże oczy oraz para długich czułek. Owad ma dlugie przezroczyste skrzydła ułożone wzdłuż ciała. Opiera się na trzech parach odnóży. Pierwsze dwie pary są krótkie. Tylne odnóżna są bardzo długie i wyciągnięte w tył.

R2aiXvgXbFLxT1

Fotografia biedronki zrywającej się do lotu. Zwierzę jest skierowane w prawą stronę zdjęcia, siedzi na krawędzi liścia. Ciało jest czarne, z białymi plamami w przedniej części. Skrzydła są rozpostarte. Przednie skrzydła są twarde i mają kształt ćwierci kuli. Są czerwone w dużymi czarnymi plamami. Tylne skrzydła są przezroczyste i dwukrotnie dłuższe od przednich.

R17Z38vyLHDFi1

Rysunek przedstawiający wymarłe zwierzę z grupy pierścienic – artropleurę. Po lewej stronie widać zwierzę od góry. Jest ustawione pionowo. Widać ciało podzielone w poprzek na liczne segmenty. Spod każdego segmentu wystaje para odnóży. Na prawo od zwierzęcia znajduje się szara sylwetka dorosłego człowieka w celu porównania wielkości. Na prawo od sylwetki człowieka znajduje się artropleura widoczna od spodu. Widać, że z każdego segmentu wyrasta po jednej parze odnóży oraz skrzela przypominające wyglądem pióra. Z prawej strony ilustracji widać przednią część ciała zwierzęcia. Znajdują się na niej długie wyrostki oraz czarne plamki, są to oczy.

R27Qoe5ev44cG1

Fotografia szerszenia. Zwierzę ma głowę skierowaną w górę i na prawo. Głowa oraz czułki są brązowe. Ciało tuż za głową jest szare, potem czarne, czerwone, a największa część ciała jest żółta w czarne pasy. Skrzydła są przezroczyste z czarnymi żyłkami.

2. Znaczenie owadów

Stawonogi mają ogromne znaczenie w przyrodzie. Zarówno w morzach, jak i na lądzie stanowią one ważny składnik każdego środowiska. Są pokarmem wielu zwierząt, same też żywią się innymi organizmami. Mają też ogromne znaczenie w procesie rozkładu martwej materii organicznej. Oczyszczają w ten sposób powierzchnię ziemi z padliny i butwiejących roślin.

Na szczególną uwagę zasługują owady. Ogromna liczba owadów powoduje, że są one najważniejszym konsumentem roślin. Roślinożerne owady zjadają liście, łodygi, kwiaty, owoce, nasiona lub korzenie. Same natomiast stają się podstawowym pokarmem dla wielu gatunków pająków, drapieżnych owadów i licznych kręgowców.

Owady odgrywają ogromną rolę jako zapylacze. Większość gatunków roślin kwiatowych jest zapylana przez owady – dotyczy to również licznych gatunków uprawianych przez człowieka. Korzyści z zapylania kwiatów przez pszczoły są znacznie większe niż wartość uzyskiwanego przy okazji miodu, wosku i innych produktów pochodzących od pszczół. Niektóre owady, np. mrówki, zbierają nasiona, którymi się żywią. Część z nich gubią, przyczyniając się do ich rozsiewania.

RSTP6iyxYdN211

Fotografia przedstawia pszczołę siedząca na kwiecie. Zwierzę siedzi ustawione głową w prawo. Ciało jest ciemnożółte, pokryte gęstymi, krótkimi szczeninkami. Na głowie znajdują się duże brązowe oczy. Owad siedzi na odnóżach ciemnobrązowych, podzielonych na człony połączone stawami.

R6CFDFB52An2e1

Fotografia dwóch mrówek. Mrówki stoją ustawione głowami do siebie. Ciała owadów są czarne. Głowa jest duża, tułów krótki, ale długi, za nim znajduje się odwłok, większy od głowy. Mrówki opierają się na cienkich odnóżach.

Innym przykładem wykorzystania owadów jest hodowla jedwabników. Ich larwy wytwarzają kokony zbudowane z jednej, cieniutkiej i mocnej nitki – surowca do produkcji jedwabiu.

R1GfqlCrVUUPJ1

Fotografia larwy jedwabnika siedzącej na liściu. Ciało larwy jest jasnoszare, podzielone na szerokie segmenty. Tylny brzeg każdego segmentu jest żółty. Poniżej larwy znajduje się jedwabna kula, w której skryta jest inna larwa.

Podsumowanie

• Stawonogi są najliczniejszą w gatunki i w osobniki grupą zwierząt.

• Stawonogi można podzielić na skorupiaki, pajęczaki i owady.

• Skorupiaki mają dwie pary czułek i różną liczbę odnóży krocznych. Pajęczaki nie mają czułek i posiadają cztery pary odnóży krocznych, zaś owady mają jedną parę czułek i trzy pary odnóży krocznych.

• Stawonogi zjadają rośliny i zwierzęta. Same też są podstawowym pokarmem dla wielu gatunków organizmów.

• Większość gatunków roślin kwiatowych wymaga udziału owadów w procesie zapylenia.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Czy wszędzie żyje się tak samo?
Różnorodność zwierząt
Procesy życiowe zwierząt

Słowniczek

Zadania