Rzeki, jeziora, stawy…
Gdyby wszystkie wody świata przedstawić jako sześcienne akwarium o boku 1 m (w którym mieści się 1000 l wody), to tylko 30 l stanowiłaby woda słodka. Jest jej bardzo niewiele, ale ma dla nas niewyobrażalnie wielkie znaczenie.
w jakiej postaci występuje woda w przyrodzie,
co to jest rzeka i w jaki sposób kształtuje krajobraz.
Nazwiesz zbiorniki śródlądowe wody powierzchniowej.
Przedstawisz rolę naturalnych zbiorników wodnych w przyrodzie.
Wyjaśnisz znaczenie sztucznych zbiorników wodnych i kanałów w gospodarce.
1. Wody powierzchniowe
Wody powierzchniowe to wody występujące na powierzchni Ziemi. W Polsce wody te są zgromadzone przede wszystkim w rzekach, jeziorach, stawach, mokradłach, torfowiskach oraz wody uwięzione w lodowcach. Wszystkie nasze wody powierzchniowe są słodkie.
JezioroJezioro to naturalny, śródlądowy zbiornik wodnyzbiornik wodny. Część jego dna jest pozbawiona roślinności, gdyż nie dociera tam światło. Zbiorniki mniejsze i płytsze od jezior, których całe dno porośnięte jest roślinnością, nazywamy stawamistawami. Jeziora i stawy muszą mieć zapewniony dopływ wody, w przeciwnym razie parowanie z ich powierzchni może doprowadzić do wyschnięcia.
Przed tysiącami lat na terenie Polski znajdował się olbrzymi lodowiec. Kiedy ustąpił, pochodząca z roztopionego lodu woda wypełniła zagłębienia w ziemi. Tak powstały jeziora polodowcowe
Jeziora przybrzeżne to dawne zatoki odcięte przez narastającą mierzeję
Jeziora zakolowe to nic innego jak rozległe starorzecza, które powstały przez odcięcie zakola rzeki
Jeziora stopniowo zarastają roślinnością, a na ich dnie gromadzą się osady. Dlatego większość z nich po kilku tysiącach lat zanika. Mogą także zanikać ze względu na:
zasypywanie ich utworami naniesionymi przez rzekę,
wysychania (zmiany klimatu),
działalność człowieka.
MokradłaMokradła tworzą się w miejscach, do których napływa woda pochodząca z opadów lub rzek, a jej nadmiar nie odpływa. Na terenie Polski przeważają mokradła niewielkie, chociaż w niektórych miejscach, np. na północnym wschodzie Polski, zajmują duże powierzchnie. Teren mokradeł jest grząski i przez to trudno dostępny dla człowieka. Odgrywa jednak ogromną rolę w przyrodzie – stanowi bowiem środowisko życia wielu roślin i zwierząt.
Na moczarach występuje roślinność wodolubna (hydrofilna), a na bagnach roślinność przystosowana do bardzo wilgotnych warunków (z czasem przekształca się w torf).
Na terenie całej Polski występują też rzeki i mniejsze od nich strumienie. Są źródłem wody pitnej i wody dla przemysłu oraz rolnictwa. Większe rzeki mogą być wykorzystywane jako szlaki transportowe.
W rzece woda płynie po powierzchni lądu w wyżłobionym korycie
Mokradła są pozornie całkowicie nieprzydatne do jakiejkolwiek działalności człowieka. Nie można tam budować domów ani dróg, uprawiać roślin ani hodować zwierząt (nawet ryb). Na mokradłach nie można pływać, a woda nie nadaje się do picia. Należy jednak dbać o ich zachowanie, gdyż stanowią świetne zabezpieczenie przed powodziami. Potrafią bowiem zmagazynować dużą ilość wody na przykład po silnych opadach deszczu.
2. Sztuczne zbiorniki wodne i kanały
Ludzie tworzą sztuczne zbiorniki wodne, które pełnią różne funkcje. Największe są zwykle zbiorniki zaporowe, czyli takie, które powstają w dolinach rzek po przegrodzeniu ich zaporą. Można w nich gromadzić wodę w celu zaopatrzenia ludzi w wodę pitną. Ponadto w zbiornikach zbiera się wodę potrzebną dla rolnictwa i przemysłu oraz niezbędną do napędzania turbin w elektrowniach wodnych, czyli do wytwarzania energii. Zbiorniki przeciwpowodziowe pomagają natomiast zapobiegać nagłym wezbraniom wody w rzekach.
Sztuczne zbiorniki wodne tworzone są także w wyrobiskach kopalni odkrywkowych i w opuszczonych kamieniołomach. Często buduje się też stawy rybne służące do hodowli ryb. Sztuczne stawy to środowisko życia wielu organizmów, np. ptaków i owadów. Również ludzie chętnie wypoczywają w takich miejscach, pływając lub wędkując.
Z upływem lat sztuczne zbiorniki wodne przestają różnić się od naturalnych jezior. Stawy Milickie zostały zbudowane w XIII wieku, aby hodować w nich ryby. Okazały się idealnym środowiskiem życia dla tysięcy ptaków.
Wytworem ludzi są także kanałykanały, czyli sztuczne cieki. Buduje się je, by umożliwić żeglugę lub przepływ wody między rzekami bądź jeziorami. Tworzy się je także w celu odwadniania terenów podmokłych.
W północnej Polsce istnieje Kanał Elbląski łączący ze sobą kilka jezior. W niektórych miejscach różnica poziomów między odcinkami kanału jest tak duża, że budowa śluzy okazała się niemożliwa. Statki są tam wciągane i opuszczane za pomocą specjalnych pochylni.
Podsumowanie
Zbiorniki wodne to m.in. jeziora i stawy.
Sztuczne zbiorniki wodne pełnią wiele funkcji przyrodniczych (przeciwpowodziową, rekreacyjną, energetyczną, hodowlaną, zaopatrzenia w wodę dla rolnictwa i przemysłu i transportową), a ponadto odgrywają ważną rolę w działalności człowieka.
Rzeki i kanały mają duże znaczenie w żegludze śródlądowej.
Praca domowa
Opisz rozmiary i położenie sztucznego zbiornika wodnego znajdującego się najbliżej twojego miejsca zamieszkania. Opisz jakie spełnia funkcje.
Słownik
obszar utworzony w naturalnym zagłębieniu terenu z utrzymującą się nadmierną ilością wody
zbiornik wodny zajmujący powstałe w naturalny sposób zagłębienie. Nie ma ono bezpośredniego połączenia z morzami i oceanami
wybudowany przez człowieka ciek pełniący funkcje żeglugowe albo umożliwiający transport wody dla różnych celów
płytki zbiornik wodny, na całej powierzchni występuje roślinność zakorzeniona, jak w strefie przybrzeżnej, zazwyczaj mniejszy od jeziora
zagłębienie terenu wypełnione wodą; zbiorniki zbudowane w wyniku działalności człowieka nazywamy sztucznymi
Zadania
Oceń prawdziwość zdań dotyczących kanałów.
| Prawda | Fałsz | |
| Kanały wytwarzają wodę dla energetyki. | □ | □ |
| Kanały mogą ułatwiać żeglugę śródlądową. | □ | □ |
| Kanały nie mogą służyć do melioracji. | □ | □ |
| Woda w kanałach płynie szybciej niż w rzekach. | □ | □ |
| Kanały mogą prowadzić wodę pitną. | □ | □ |
Uzupełnij zdania wyrażeniami z listy.
wyschnięcia, wsiąkanie, bagnami, rzekami, zarośnięcia, stawami, wodą, zamarznięcia, zamarzanie, parowanie, wysysanie, piaskiem, źródłami, torfem, trzcinami, roztopienia
Jeziora są naturalnymi, śródlądowymi zagłębieniami terenu wypełnionymi ........................... Zbiorniki wody mniejsze i płytsze od jezior nazywamy ........................... Jezioro musi mieć stały lub okresowy dopływ wody, aby .......................... z jego powierzchni i odpływ wody nie spowodowały jego całkowitego ...........................
Wybierz korzyści, jakie ludzie mają z rzek.
- drogi transportowe
- woda pitna
- wytwarzanie energii elektrycznej
- woda dla przemysłu
- woda dla rolnictwa
- produkcja glonów
- ślizgawki zima
- budowa mostów
- powstawanie meandrów
- powodzie
Zaznacz funkcje, jakie pełnią sztuczne zbiorniki wodne.
- ochrona przed powodzią
- energetyka wodna
- dostawy wody pitnej
- dostawy wody dla przemysłu
- dostawy wody dla rolnictwa
- ochrona przyrody
- górnictwo
- ułatwienie dla wędrówek ryb
- dostawy wody dla naturalnych jezior
- ułatwienie transportu kolejowego
Powstają w naturalnych zagłębieniach terenu, do których napływają 1. zamkniętych, 2. utwardzeniu, 3. zalodzeniu, 4. osuszonych, 5. plaże, 6. wody opadowe, 7. zatopionych, 8. ryby, 9. stworzonych, 10. przesuszeniu, 11. dno, 12. wody silnie zanieczyszczone, 13. nawilgoceniu, 14. żaby, 15. pobrzeża, 16. wody , wody podziemne lub rzeki.
Na terenie Polski bagna istniały w każdym regionie od gór po 1. zamkniętych, 2. utwardzeniu, 3. zalodzeniu, 4. osuszonych, 5. plaże, 6. wody opadowe, 7. zatopionych, 8. ryby, 9. stworzonych, 10. przesuszeniu, 11. dno, 12. wody silnie zanieczyszczone, 13. nawilgoceniu, 14. żaby, 15. pobrzeża, 16. wody Bałtyku.
Obecnie wiele bagien zostało 1. zamkniętych, 2. utwardzeniu, 3. zalodzeniu, 4. osuszonych, 5. plaże, 6. wody opadowe, 7. zatopionych, 8. ryby, 9. stworzonych, 10. przesuszeniu, 11. dno, 12. wody silnie zanieczyszczone, 13. nawilgoceniu, 14. żaby, 15. pobrzeża, 16. wody w wyniku działalności człowieka.
Uzupełnij tekst, wybierając właściwe odpowiedzi.
wody silnie zanieczyszczone, zamkniętych, przesuszeniu, ryby, zalodzeniu, utwardzeniu, żaby, osuszonych, wody, stworzonych, wody opadowe, plaże, nawilgoceniu, dno, zatopionych, pobrzeża
Bagna są obszarami o stałym i nadmiernym ...................................................... powierzchniowej warstwy gruntu.
Powstają w naturalnych zagłębieniach terenu, do których napływają ...................................................... , wody podziemne lub rzeki.
Na terenie Polski bagna istniały w każdym regionie od gór po ...................................................... Bałtyku.
Obecnie wiele bagien zostało ...................................................... w wyniku działalności człowieka.