Rzeki, jeziora, stawy…
Gdyby wszystkie wody świata przedstawić jako sześcienne akwarium o boku 1 m (w którym mieści się 1000 l wody), to tylko 30 l stanowiłaby woda słodka. Jest jej bardzo niewiele, ale ma dla nas niewyobrażalnie wielkie znaczenie.
w jakiej postaci występuje woda w przyrodzie,
co to jest rzeka i w jaki sposób kształtuje krajobraz.
Nazwiesz zbiorniki śródlądowe wody powierzchniowej.
Przedstawisz rolę naturalnych zbiorników wodnych w przyrodzie.
Wyjaśnisz znaczenie sztucznych zbiorników wodnych i kanałów w gospodarce.
1. Wody powierzchniowe
Wody powierzchniowe to wody występujące na powierzchni Ziemi. W Polsce wody te są zgromadzone przede wszystkim w rzekach, jeziorach, stawach, mokradłach, torfowiskach oraz wody uwięzione w lodowcach. Wszystkie nasze wody powierzchniowe są słodkie.
JezioroJezioro to naturalny, śródlądowy zbiornik wodnyzbiornik wodny. Część jego dna jest pozbawiona roślinności, gdyż nie dociera tam światło. Zbiorniki mniejsze i płytsze od jezior, których całe dno porośnięte jest roślinnością, nazywamy stawamistawami. Jeziora i stawy muszą mieć zapewniony dopływ wody, w przeciwnym razie parowanie z ich powierzchni może doprowadzić do wyschnięcia.
Jeziora stopniowo zarastają roślinnością, a na ich dnie gromadzą się osady. Dlatego większość z nich po kilku tysiącach lat zanika. Mogą także zanikać ze względu na:
zasypywanie ich utworami naniesionymi przez rzekę,
wysychania (zmiany klimatu),
działalność człowieka.
MokradłaMokradła tworzą się w miejscach, do których napływa woda pochodząca z opadów lub rzek, a jej nadmiar nie odpływa. Na terenie Polski przeważają mokradła niewielkie, chociaż w niektórych miejscach, np. na północnym wschodzie Polski, zajmują duże powierzchnie. Teren mokradeł jest grząski i przez to trudno dostępny dla człowieka. Odgrywa jednak ogromną rolę w przyrodzie – stanowi bowiem środowisko życia wielu roślin i zwierząt.
Na moczarach występuje roślinność wodolubna (hydrofilna), a na bagnach roślinność przystosowana do bardzo wilgotnych warunków (z czasem przekształca się w torf).
Na terenie całej Polski występują też rzeki i mniejsze od nich strumienie. Są źródłem wody pitnej i wody dla przemysłu oraz rolnictwa. Większe rzeki mogą być wykorzystywane jako szlaki transportowe.
Mokradła są pozornie całkowicie nieprzydatne do jakiejkolwiek działalności człowieka. Nie można tam budować domów ani dróg, uprawiać roślin ani hodować zwierząt (nawet ryb). Na mokradłach nie można pływać, a woda nie nadaje się do picia. Należy jednak dbać o ich zachowanie, gdyż stanowią świetne zabezpieczenie przed powodziami. Potrafią bowiem zmagazynować dużą ilość wody na przykład po silnych opadach deszczu.
2. Sztuczne zbiorniki wodne i kanały
Ludzie tworzą sztuczne zbiorniki wodne, które pełnią różne funkcje. Największe są zwykle zbiorniki zaporowe, czyli takie, które powstają w dolinach rzek po przegrodzeniu ich zaporą. Można w nich gromadzić wodę w celu zaopatrzenia ludzi w wodę pitną. Ponadto w zbiornikach zbiera się wodę potrzebną dla rolnictwa i przemysłu oraz niezbędną do napędzania turbin w elektrowniach wodnych, czyli do wytwarzania energii. Zbiorniki przeciwpowodziowe pomagają natomiast zapobiegać nagłym wezbraniom wody w rzekach.
Sztuczne zbiorniki wodne tworzone są także w wyrobiskach kopalni odkrywkowych i w opuszczonych kamieniołomach. Często buduje się też stawy rybne służące do hodowli ryb. Sztuczne stawy to środowisko życia wielu organizmów, np. ptaków i owadów. Również ludzie chętnie wypoczywają w takich miejscach, pływając lub wędkując.
Wytworem ludzi są także kanałykanały, czyli sztuczne cieki. Buduje się je, by umożliwić żeglugę lub przepływ wody między rzekami bądź jeziorami. Tworzy się je także w celu odwadniania terenów podmokłych.
W północnej Polsce istnieje Kanał Elbląski łączący ze sobą kilka jezior. W niektórych miejscach różnica poziomów między odcinkami kanału jest tak duża, że budowa śluzy okazała się niemożliwa. Statki są tam wciągane i opuszczane za pomocą specjalnych pochylni.
Podsumowanie
Zbiorniki wodne to m.in. jeziora i stawy.
Sztuczne zbiorniki wodne pełnią wiele funkcji przyrodniczych (przeciwpowodziową, rekreacyjną, energetyczną, hodowlaną, zaopatrzenia w wodę dla rolnictwa i przemysłu i transportową), a ponadto odgrywają ważną rolę w działalności człowieka.
Rzeki i kanały mają duże znaczenie w żegludze śródlądowej.
Praca domowa
Opisz rozmiary i położenie sztucznego zbiornika wodnego znajdującego się najbliżej twojego miejsca zamieszkania. Opisz jakie spełnia funkcje.
Słownik
obszar utworzony w naturalnym zagłębieniu terenu z utrzymującą się nadmierną ilością wody
zbiornik wodny zajmujący powstałe w naturalny sposób zagłębienie. Nie ma ono bezpośredniego połączenia z morzami i oceanami
wybudowany przez człowieka ciek pełniący funkcje żeglugowe albo umożliwiający transport wody dla różnych celów
płytki zbiornik wodny, na całej powierzchni występuje roślinność zakorzeniona, jak w strefie przybrzeżnej, zazwyczaj mniejszy od jeziora
zagłębienie terenu wypełnione wodą; zbiorniki zbudowane w wyniku działalności człowieka nazywamy sztucznymi
Zadania
Oceń prawdziwość zdań dotyczących kanałów.
Prawda | Fałsz | |
Kanały wytwarzają wodę dla energetyki. | □ | □ |
Kanały mogą ułatwiać żeglugę śródlądową. | □ | □ |
Kanały nie mogą służyć do melioracji. | □ | □ |
Woda w kanałach płynie szybciej niż w rzekach. | □ | □ |
Kanały mogą prowadzić wodę pitną. | □ | □ |