Bohatera romantycznego charakteryzowały wędrowanie i samotność. Podróże stwarzały możliwość poznawania egzotycznych dla Europejczyka miejsc oraz zgłębiania własnej natury i zrozumienia siebie. Dla romantyka wielką inspirację stanowiła kultura Wschodu – ze względu na odmienność obyczajową, osobliwości natury oraz specyficzną filozofię życia. Ludzi, a zwłaszcza mężczyzn, żyjących w tych rejonach postrzegano jako niezależnych, dumnych i mężnych.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, wykonaj poniższe polecenia.
1) Przygotuj informacje na temat położenia geograficznego, ukształtowania terenu i klimatu Półwyspu Krymskiego. Wypisz np. egzotyczne nazwy własne miejscowości oraz pasm górskich.
2) Przypomnij, czym był romantyczny orientalizm. Zredaguj krótką definicję.
3) Przygotuj i zapisz słowa klucze związane z pojęciami „pielgrzym” i „romantyczna natura”.
4) Zbierz informacje na temat podróżowania we współczesnym świecie (np. środki transportu, cele podróży, chętnie wybierane kierunki). Zapisz trzy cechy charakterystyczne.
5) Przypomnij informacje o sonecie jako gatunku literackim. Zredaguj krótką definicję.
Sonety krymskie
Sonety krymskie to cykl 18 wierszy, który ukazał się w 1826 roku w Moskwie. Stanowi poetyckie świadectwo pobytu Adama Mickiewicza na KrymieKrymie w 1825 roku.
Po procesie filomatówfilomatów poeta zamieszkał w OdessieOdessie. Liczne podróże odbywał często w towarzystwie przyjaciół, m.in. Karoliny SobańskiejKaroliny Sobańskiej, Jana WittaJana Witta i Henryka RzewuskiegoHenryka Rzewuskiego. Odwiedził miejsca, które wprowadził do swoich utworów, czyli m.in.: BakczysarajBakczysaraj, BajdaryBajdary, Czufut‑KaleCzufut‑Kale, AłusztęAłusztę, okolice AjudahuAjudahu.
Fascynująca podróż do krainy Orientu stała się wielką inspiracją poetycką, potraktowana została jednak w utworach dość swobodnie, dzięki czemu stała się przede wszystkim świadectwem opisu wrażeń i emocji Pielgrzyma podróżującego po Krymie.
Utwory cyklu nie zostały ułożone zgodnie z punktami popularnych tras turystycznych, ale według wrażeń, jakie wywoływały miejsca oglądane przez poetę. Pierwsza grupa utworów to sonety o tematyce morskiej. Kolejna sięga do wizerunku stolicy chanówchanów, czyli Bakczysaraju – przywołuje dawną potęgę i wprowadza rozważania o ludzkim szczęściu. Jeszcze inna – zawiera opisy gór i refleksje z nimi związane.
Stepy akermańskieWpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowyostrowy burzanuburzanu.Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu;
Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi;
Tam z dala błyszczy obłok – tam jutrzenka wschodzi;
To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu.Stójmy! – jak cicho! – słyszę ciągnące żurawie,
Których by nie dościgły źrenice sokoła;
Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie,Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.
W takiej ciszy – tak ucho natężam ciekawie,
Że słyszałbym głos z Litwy. – Jedźmy, nikt nie woła.
Określ, jakie środki stylistyczne zastosował poeta, aby przedstawić przestrzeń, w której się znajduje.
Określ, jaką funkcję pełni w utworze oksymoron suchy ocean
.
Opisz, na czym polega dynamika opisu w utworze. Nazwij środki, za pomocą których autor uzyskał taki efekt.
Zacytuj fragmenty sonetu świadczące o bezkresie stepu oraz określenia małości i zagubienia w nim człowieka i jego niepewności.
Scharakteryzuj przyrodę przedstawioną w sonecie.
Oceń, czy wrażliwy wędrowiec korzysta ze znaków przekazywanych
przez przyrodę.
Objaśnij symbolikę węża. Jaką rolę pełni on w utworze?
Zastanów się nad pojęciem nostalgii i zinterpretuj ostatnie dwa wersy utworu, biorąc pod uwagę kondycję psychiczną wędrowca.
Wyjaśnij, jaką funkcję pełni w utworze wskazany w ćwiczeniu 9. środek stylistyczny.
Cisza morska
Cisza morskaNa wysokości TarkanutTarkanut
Już wstążkę pawilonupawilonu wiatr zaledwie muśnie,
Cichemi gra piersiami rozjaśniona woda;
Jak marząca o szczęściu narzeczona młoda,
Zbudzi się, aby westchnąć, i wnet znowu uśnie.Żagle, na kształt chorągwi gdy wojnę skończono,
Drzemią na masztach nagich; okręt lekkim ruchem
Kołysa się, jak gdyby przykuty łańcuchem;
Majtek wytchnął, podróżne rozśmiało się grono.O morze! pośród twoich wesołych żyjątek
Jest polippolip, co śpi na dnie, gdy się niebo chmurzy,
A na ciszę długiemi wywija ramiony.O myśli! w twojej głębi jest hydra pamiątek,
Co śpi wpośród złych losów i namiętnej burzy;
A gdy serce spokojne, zatapia w niem szpony.
Podaj elementy, które świadczą o tematyce marynistycznej utworu.
Uzasadnij twierdzenie, że w wierszu można zaobserwować przewagę elementów lirycznych nad epickimi i opisowymi.
Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że głównym środkiem stylistycznym kształtującym sonet Cisza morska jest kontrast? Uzasadnij swoje zdanie, analizując tekst.
Określ funkcję, jaką pełni w tekście spersonifikowane morze. Jakie znaczenie może mieć porównanie morza do uśpionej kobiety
?
Wymień środki obrazowania poetyckiego, których używa poeta, aby ukazać dwoistość natury.
Zinterpretuj określenie hydra pamiątek
w kontekście utraconej ojczyzny.
Odszukaj i zinterpretuj puentę utworu.
Bakczysaraj w nocy
Bakczysaraj w nocyRozchodzą się z dżamidówdżamidów pobożni mieszkańce
Odgłos izanuizanu w cichym gubi się wieczorze,
Zawstydziło się licem rubinowem zorze,
Srebrny król nocySrebrny król nocy dąży spocząć przy kochanceBłyszczą w haremieharemie niebios wieczne gwiazd kagańce
Śród nich po safirowym żegluje przestworze
Jeden obłok, jak senny łabędź na jeziorze,
Pierś ma białą, a złotem malowane krańce.Tu cień pada z menarumenaru i wierzchu cyprysa,
Dalej czernią się kołem olbrzymy granitu,
Jak szatany, siedzące w dywanie EblisaEblisa.Pod namiotem ciemności; niekiedy z ich szczytu
Budzi się błyskawica i pędem FarysaFarysa
Przelatuje milczące pustynie błękitu.
Opisz Bakczysaraj widziany nocą.
Wypisz z tekstu orientalizmy. Ułóż trzy zdania, w których zastąpisz je polskimi odpowiednikami.
Wymień przykłady zastosowanych w utworze personifikacji. Określ ich funkcję.
RomantyzmW Sonetach krymskich, stanowiących efekt podróży krajoznawczej odbytej przez Mickiewicza latem r. 1825, spotykamy […] bohatera obarczonego bagażem pamięci i skazanego na podwójną samotność: intymno‑uczuciową, i wygnańca oderwanego od rodzinnego kraju; toteż bohater Sonetów krymskich jest typem bajronicznym, gorzko doświadczonym, któremu stale towarzyszy pamięć utraconej przeszłości. W tej roli najpełniej prezentuje go sonet Burza: to samotny podróżny nie znający lęku, który nie umie się modlić i nie ma kogo żegnać. Także sonety Cisza morska […] czy Bajdary dopełniają ów portret samotnika głównym motywem jego duchowej egzystencji: cierpiącą świadomością udręczoną przez „hydrę pamiątek”. Dlatego jedno z wcieleń bohatera sonetów – Podróżny – jest romantycznym wojażerem o „chorym” sercu i duszy poddanej torturze pamięci. Ale ten Podróżny jest także turystą, który zachował poznawczą ciekawość świata i chłonne oko, postrzegające fenomeny natury oraz krajobrazy najzupełniej nowe, o olśniewającej urodzie. To będące w stałym natarciu oko kształtuje jedną z uderzających właściwości Sonetów krymskich – eksplozję spojrzenia i próby sprostania mu opisem literackim. W Sonetach bowiem zaczyna się formować Mickiewiczowska zasada „widzę i opisuję” […]. W tym niewielkim cyklu sonetów pojawią się utwory całkowicie nasycone opisowością oraz warianty tych samych obiektów będących przedmiotem opisu, oglądanych wszakże z innej perspektywy bądź w odmiennym oświetleniu (Bakczysaraj, Bakczysaraj w nocy, Ałuszta w dzień, Ałuszta w nocy). W Sonetach krymskich znajduje potwierdzenie ogólniejsza teza dotycząca estetyki pejzażu romantycznego, który – w opozycji do klasycyzmu – jest oparty na konkrecie, charakterystyczności, na poszanowaniu odrębności utrwalonej w naturze i percypowanej przez czujne oko patrzącego.
Bohater sonetów jest przecież nie tylko Podróżnym o zatrutej duszy i fenomenalnym oku, jest on także Pielgrzymem. Tak właśnie nazywa się go w sonetach Pielgrzym i Droga nad przepaścią w Czufut–Kale […].
Pielgrzym jako romantyczny filozof natury ujawnia swą obecność przede wszystkim w sonecie Droga nad przepaścią w Czufut–Kale. Jest on przeciwieństwem swego rozsądnego przewodnika Mirzy, który nie radzi zapuszczać się w badanie niezgłębionych otchłani bytu. Pielgrzyma cechuje i maksymalizm poznawczy, i śmiałość, i niepohamowane pragnienie przeniknięcia tajemnic istnienia. To cechy romantycznych filozofów natury, zwłaszcza filozofujących poetów w typie NovalisaNovalisa. Dlatego też Pielgrzym decyduje się rzucić spojrzenie na metaforycznie nazwaną drugą stronę bytu:
„Mirzo, a ja spojrzałem! Przez świata szczeliny
Tam widziałem – com widział, opowiem – po śmierci,
Bo w żyjących języku nie ma na to głosu”.
Nazwij elementy, które mimo różnorodności przedmiotowej (step, morze, góry, przepaście, skały) oraz zróżnicowania postaw podmiotowych („wielość wrażeń i różność nastrojów”), spajają zbiór Sonetów krymskich. W czym tkwi jednolitość cyklu?
Wynotuj z tekstu słowa klucze, które składają się na obraz Pielgrzyma i Mirzy.
Określ, jaki nastrój dominuje w Sonetach krymskich.
Zastanów się, czy ton wypowiedzi można określić jako podniosły. Podaj przykłady z utworów.
Wymień środki stylistyczne, jakich poeta używa do opisu przestrzeni Krymu.
Zwróć uwagę na zjawisko instrumentacji głoskowej w poznanych sonetach. Wyjaśnij, jaką pełni funkcję.
– celowe uformowanie głoskowej warstwy wypowiedzi dla nadania jej szczególnych walorów brzmieniowych i semantycznychsemantycznych; pewne głoski powtarzają się w niej z większą niż przeciętna częstotliwością, w bliskim sąsiedztwie lub w określonym porządku, np. aliteracja, echolalia, rym, inne zaś występują rzadziej i w rozproszeniu, a w wyjątkowych wypadkach zostają całkowicie wyeliminowane; do odmian instrumentacji głoskowej należą także: onomatopeja, stylizacja brzmieniowa i symbolizm dźwiękowy
(Słownik terminów literackichSłownik terminów literackich)
Na przykład w sonecie Burza pojawia się często następująca po sobie szumiąca głoska „sz” oraz głoski dźwięczne „r” i „ż”, co tworzy szczególny rodzaj brzmienia tekstu.
Sformułuj argumenty (konkretne, rzeczowe i zhierarchizowane), które można by zawrzeć w artykule na temat: Sonety krymskie Adama Mickiewicza to przykład mowy uczuć i liryki roli.
– odmiana liryki, w której podmiot liryczny utożsamiany jest z konkretną postacią (np. mitologiczną lub historyczną), wypowiada się niejako w jej imieniu
Scharakteryzuj koloryt lokalny rejonów Krymu opisywanych przez poetę. Wynotuj z utworów przykłady obrazowania poetyckiego, wpływającego na romantyczny nastrój, w tym m.in. tajemniczość i grozę. Zwróć uwagę na sonety, w których pojawiają się określenia barw oraz światła.
Farys
Farys. Kasyda na cześć emira Tadż‑ul‑Fechra ułożona. Janowi Kozłow na pamiątkę przypisanaJak łódź wesoła, gdy uciekłszy z ziemi,
Znowu po modrym zwija się krysztale,
I pierś morza objąwszy wiosły lubieżnemi,
Szyją łabędzią buja ponad fale:Tak Arab, kiedy rumaka z opoki
Na obszar pustyni strąca,
Gdy kopyta utoną w piaszczyste potoki
Z głuchym szumem, jak w nurtach wody stal gorąca.
Już płynie w suchym morzu koń mój i rozcinaSypkie bałwany piersiami delfina.
[…]
Pędź, latawcze białonogi!Góry z drogi, lasy z drogi!
Daremnie palma zielona
Z cieniem i owocem czeka:
Ja się wydzieram z jej łona,
Palma ze wstydem ucieka,Kryje się w głębi oazy
I szmerem liści z mojej dumy się uśmiecha.
Owdzie granic pustyni pilnujące głazy
Dziką na Beduina poglądają twarzą,
Kopyt końskich ostatnie podrzeźniając echa,Taką za mną groźbą gwarzą:
«O szalony! gdzie on goni!
Tam od ostrych słońca grotów
Głowy jego nie uchroni,
Ni palma zielonowłosa,Ni białe łono namiotów,
Tam jeden namiot — niebiosa.
Tylko skały tam nocują,
Tylko gwiazdy tam koczują».
[…]Pędzę i podwajam razy.
Spojrzałem, aż dumne głazy
Zostały z dala ode mnie,
Uciekają rzędem długim,
Kryją się jeden za drugim.
[…]Wtenczas obłok zachodni wyrwał się spod słońca,
Gonił mię białym skrzydłem po błękitnym sklepiesklepie
On w niebie za takiego chciał uchodzić gońca,
Jakim ja byłem na stepie!Nad głową moją zawisnął,
Taką groźbę za mną świsnął:
«O szalony! gdzie on goni!
Tam pragnienie piersi stopi,
Obłok deszczem nie odkropiOsypanej kurzem skroni;
Strumień na błoniu jałowem
Nie ozwie się srebrnym słowem,
Rosa, nim na ziemię spadnie,
Wiatr ją głodny w lot rozkradnie».Daremnie grozi! pędzę i podwajam razy;
Obłok strudzony zaczął po niebie się słaniać,
Coraz niżej głowę skłaniać;
Potem oparł się na głazy.
A gdym oczy raz jeszcze ze wzgardą obrócił,Jużem o całe niebo w tyle go porzucił.
Widziałem z twarzy, co on w sercu knował:
Zaczerwienił się od złości,
Oblał się żółcią zazdrości,
Na koniec jak trup sczerniał i w górach się schował.Pędź, latawcze białonogi,
Sępy z drogi, chmury z drogi!
Teraz oczy kręgiem słońca
Okręciłem koło siebie.
I na ziemi, i na niebieJuż nie było za mną gońca.
Tu natura snem ujęta
Nigdy ludzkich stóp nie słyszy,
Tu żywioły drzemią w ciszy,
Jak niepłoszone zwierzęta,Których stado nie ucieka,
Widząc pierwszą twarz człowieka.Przebóg! Ja tu nie pierwszy! Śród piaszczystej kępy
Oszańcowane świecą się zastępy,
Czy błądzą, czy z zasadzki czatują na łupy?Jeźdce w bieli i konie straszliwej białości!
Przybiegam — stoją; wołam — milczą; to są trupy!
Starożytna karawana
Wiatrem z piasku wygrzebana!
Na skieletachskieletach wielbłądów siedzą jeźdców kości.Przez jamy, gdzie były oczy,
Przez odarte z ciała szczęki
Piasek strumieniem się toczy
I złowrogie szemrze jęki:
«Beduinie opętany!Gdzie lecisz? tam huragany!»
Ja pędzę, ja nie znam trwogi.
Pędź, latawcze białonogi!
Trupy, huragany z drogi!
Huragan, z afrykańskich pierwszy wichrzycieli,Przechadzał się samotny po żwiru topieli.
Obaczył mię z daleka, wstrzymał się i zdumiał,
I kręcąc się na miejscu, tak do siebie szumiał:
«Co tam za jeden z wichrów, moich młodszych braci,
Tak poziomego lotu, nikczemnej postaci,Śmie deptać lądy, którem w dziedzictwie osiągnął?»
Ryknął i ku mnie w kształcie piramidy ciągnął.
Widząc, żem był śmiertelny i nieustraszony,
Ze złości ląd nogą trącił,
Całą ArabijąArabiją zmąciłI jak gryfgryf ptaka porwał mnie w swe szpony.
[…]Ja zrywam się, walczę śmiało,
Targam jego członków kłęby,
Ćwiertuję piaszczyste ciało,
Gryzę go wściekłymi zęby.
Huragan chciał z mych ramion w niebo uciec słupem:Nie wydarł się; w pół ciała zerwał się i runął,
Deszczem piasku z góry lunął
I legł u nóg mych długim jak wał miejski trupem.Odetchnąłem! ku gwiazdom spoglądałem dumnie;
I wszystkie gwiazdy, oczyma złotemi,Wszystkie poglądały ku mnie;
Bo oprócz mnie nie było nikogo na ziemi.
Jak tu mile oddychać piersiami całemi!
Oddycham pełno! szeroko!
Całe powietrze w ArabistanieArabistanieLedwo mi na oddech stanie.
Jak tu mile poglądać oczyma całemi!
Wytężyło się me oko
Tak daleko! tak szeroko!
Że więcej świata zasięga,Niż jest w kole widnokręga.
Jak miło się wyciągnąć ramiony całemi!
Wyciągnąłem ku światu ramiona uprzejme,
Zda się, że go ze wschodu na zachód obejmę.
Myśl moja ostrzem leci w otchłanie błękitu,Wyżej, wyżej i wyżej, aż do niebios szczytu.
Jak pszczoła topiąc żądło i serce z nim grzebie,
Tak ja za myślą duszę utopiłem w niebie!
kasyda – poemat celowy, rodzaj utworu poetyckiego charakterystycznego dla tradycji arabskiej, tureckiej i perskiej; pochwała lub krytyka osoby, rodu albo plemienia
emir Tadż‑ul‑Fechr – Wacław Rzewuski (1784–1831), orientalista, podróżnik, poeta, jeździec i znawca koni; założyciel wydawanego w Wiedniu (1809–1818) czasopisma „Mines de l'OrientMines de l'Orient” („Oblicza Orientu”) oraz pierwszego w Europie instytutu badań orientalistycznych; w 1817 r. wyjechał na Wschód w celu zakupu koni arabskich dla cara Aleksandra I; przez kolejne dwa lata podróżował m.in. po Syrii, Iraku, Libanie, Palestynie; jego zapiski z tych podróży stanowiły wówczas cenne źródło wiedzy na temat Beduinów; zyskał zaufanie przywódców i członków plemion beduińskich, brał nawet udział w w ich wyprawach wojennych; otrzymał tytuł emira oraz imię: Tadż ul‑Fechr („Korona sławy”); po powrocie do kraju zajmował się hodowlą koni; angażował się również w działalność patriotyczną, brał udział w powstaniu listopadowym
Jan Kozłow – (1779–1840), poeta rosyjski, tłumacz Sonetów krymskich Adama Mickiewicza
Stwórz mapę myśli Mickiewiczowskiego Farysa. Jakie miejsce zajmie w niej pojęcie wolność
?
Przygotuj i zapisz dziesięć słów kluczy związanych z Mickiewiczowskim Farysem. Uporządkuj je według hierarchii ważności. Zwróć uwagę na słowo wolność
. Na którym miejscu je umieścisz?
Wynotuj pojawiające się w utworze poetyckie obrazy: podróży, pustyni, obłoku, konia, gwiazdy, nieba, przestrzeni, ciała, zwycięstwa, serca, nieba, wzroku, walki, wiatru, trupa, ducha. Wyjaśnij, jaką pełnią one funkcję w tekście.
Scharakteryzuj pisemnie warstwę językową poematu.
Napisz rozprawkę na temat: Bohater literacki romantyzmu – człowiek samowystarczalny, spełniony w świecie czy samotnik i postać tragiczna? Odwołaj się do:
wybranej lektury obowiązkowej,
sensu fragmentu utworu Farys Adama Mickiewicza,
wybranych kontekstów.
Praca musi liczyć minimum 400 słów.
Sens pędu Farysa ujmowano różnorodnie. Bohatera poematu interpretowano alegorycznie i jak pisze Józef Kallenbach – przez szkła najrozmaitsze
.
Adam MickiewiczP. Chmielowski widział w Farysie rycerza nowej idei, dążącego wytrwale, pomimo nawału przeszkód, do urzeczywistnienia swych planów – a więc upatrywał w poemacie ideę szlachetną. Równocześnie B. Prus […] widział w Farysie materiał na bohatera, który marnuje się i jest awanturnikiem […] i jest wcieleniem najbardziej krańcowego indywidualizmu, a jego idea – ideą „próżniaka awanturnika”. Farys to „wielki obraz duszy płomiennej i energicznej w zapasach z potęgą żywiołów rozpętanych”.
Zadaniowo
Orientalizm jako inspiracja do refleksji na temat życia. Omów zagadnienie na podstawie poznanych utworów z cyklu Sonety krymskie oraz wybranego tekstu kultury (np. obrazu lub utworu literackiego).
Zinterpretuj stwierdzenie Stanisława Szczepanowskiego: „Farys to alegoria podróży przez życie, która się kończy zwycięstwem”. Podaj inne przykłady z literatury ilustrujące to stwierdzenie.
Czy Farys jest poematem o odwadze? Wyobraź sobie, że zaproszono cię do dyskusji na ten temat w ramach międzyszkolnego projektu. Przygotuj plan swojej wypowiedzi oraz argumenty.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji.
Słowa klucze: egzotyka, orientalizm, sonet, pielgrzym, podróż, natura, koloryt lokalny, instrumentacja głoskowa, liryka roli.