RnCRKhex4Jxej
Obraz przedstawia jezioro lub staw w zagłębieniu u podnóży otaczających je gór. Woda jest ciemna w miejscu, w którym odbijają się ciemne burzowe chmury. Z kolei zza jaśniejszych chmur w wyższych partiach przebija słońce, które oświetla brzegi jeziora. W tle pasmo gór, których szczyty są mocno zacienione przez chmury. Na pierwszym planie pagórkowata kamienista przestrzeń porośnięta głównie niską zielenią (trawa, krzewy). Przy jeziorze, nieco dalej w głąb rośnie kilka drzew iglastych. Z prawej strony widać wysoką skalistą górę, zacienioną przez chmury, na jej zboczu rośnie kilka wygiętych drzew, bliżej, w stronę jeziora, widać zniszczone drzewa z połamanymi gałęziami, jedno jest przechylone, jakby miało się wkrótce przewrócić.

Samotność wędrowca w Stepach akermańskich Adama Mickiewicza

Burza w skalistych górach
Źródło: Albert Bierstadt, Burza w skalistych górach, 1866, olej na płótnie, Brooklyn Museum, domena publiczna.

Bohatera romantycznego charakteryzowały wędrowanie i samotność. Podróże stwarzały możliwość poznawania egzotycznych dla Europejczyka miejsc oraz zgłębiania własnej natury i zrozumienia siebie. Dla romantyka wielką inspirację stanowiła kultura Wschodu – ze względu na odmienność obyczajową, osobliwości natury oraz specyficzną filozofię życia. Ludzi, a zwłaszcza mężczyzn, żyjących w tych rejonach postrzegano jako niezależnych, dumnych i mężnych.

Polecenie 1

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, wykonaj poniższe polecenia.

1) Przygotuj informacje na temat położenia geograficznego, ukształtowania terenu i klimatu Półwyspu Krymskiego. Wypisz np. egzotyczne nazwy własne miejscowości oraz pasm górskich.

RUqnKyzGuXZeO
Miejsce na notatki

2) Przypomnij, czym był romantyczny orientalizm. Zredaguj krótką definicję.

R1Eoi23gyFFkj
Miejsce na notatki

3) Przygotuj i zapisz słowa klucze związane z pojęciami „pielgrzym” i „romantyczna natura”.

R1MYcQJELVZHz
Miejsce na notatki

4) Zbierz informacje na temat podróżowania we współczesnym świecie (np. środki transportu, cele podróży, chętnie wybierane kierunki). Zapisz trzy cechy charakterystyczne.

RTpadaZ58tJvK
Miejsce na notatki

5) Przypomnij informacje o sonecie jako gatunku literackim. Zredaguj krótką definicję.

R8500u0obFWDT
Miejsce na notatki
j0000000DRB2v23_0000000K
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Sonety krymskie

Sonety krymskie to cykl 18 wierszy, który ukazał się w 1826 roku w Moskwie. Stanowi poetyckie świadectwo pobytu Adama Mickiewicza na Krymiej0000000DRB2v23_000tp103Krymie w 1825 roku.
Po procesie filomatówj0000000DRB2v23_000tp101filomatów poeta zamieszkał w Odessiej0000000DRB2v23_000tp102Odessie. Liczne podróże odbywał często w towarzystwie przyjaciół, m.in. Karoliny Sobańskiejj0000000DRB2v23_000tp104Karoliny Sobańskiej, Jana Wittaj0000000DRB2v23_000tp105Jana Witta i Henryka Rzewuskiegoj0000000DRB2v23_000tp106Henryka Rzewuskiego. Odwiedził miejsca, które wprowadził do swoich utworów, czyli m.in.: Bakczysarajj0000000DRB2v23_000tp107Bakczysaraj, Bajdaryj0000000DRB2v23_000tp108Bajdary, Czufut‑Kalej0000000DRB2v23_000tp109Czufut‑Kale, Ałusztęj0000000DRB2v23_000tp110Ałusztę, okolice Ajudahuj0000000DRB2v23_000tp111Ajudahu.

Fascynująca podróż do krainy Orientu stała się wielką inspiracją poetycką, potraktowana została jednak w utworach dość swobodnie, dzięki czemu stała się przede wszystkim świadectwem opisu wrażeń i emocji Pielgrzyma podróżującego po Krymie.

Utwory cyklu nie zostały ułożone zgodnie z punktami popularnych tras turystycznych, ale według wrażeń, jakie wywoływały miejsca oglądane przez poetę. Pierwsza grupa utworów to sonety o tematyce morskiej. Kolejna sięga do wizerunku stolicy chanówj0000000DRB2v23_000tp117chanów, czyli Bakczysaraju – przywołuje dawną potęgę i wprowadza rozważania o ludzkim szczęściu. Jeszcze inna – zawiera opisy gór i refleksje z nimi związane.

R1dLw1AkgHbYN
Pałac chanów krymskich w Bakczysaraju
Źródło: a. nn., 1830, domena publiczna.
RkuSOQrzzIaw5
Ałuszta, współczesna panorama miasta
Źródło: Ivan Z., licencja: CC BY 3.0.
R1Gs9dNBHLiPN
Część twierdzy w Czufut‑Kale, widok współczesny
Źródło: Enzojabol-commonswiki, licencja: CC BY 3.0.
Ri7fAMBDgKuaD
Góry Krymskie
Źródło: a. nn., domena publiczna.
RmsjARGgrwmf5
Widok na Ajudah
Źródło: GPodkolzin, licencja: CC BY 3.0.
RnL4GBynZiqaW
Nagranie recytacji Stepów akermańskich
Stepy akermańskieAdam Mickiewicz
Adam Mickiewicz Stepy akermańskie

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowyj0000000DRB2v23_000tp112ostrowy burzanuj0000000DRB2v23_000tp1113burzanu.

Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu;
Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi;
Tam z dala błyszczy obłok – tam jutrzenka wschodzi;
To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu.

Stójmy! – jak cicho! – słyszę ciągnące żurawie,
Których by nie dościgły źrenice sokoła;
Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie,

Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.
W takiej ciszy – tak ucho natężam ciekawie,
Że słyszałbym głos z Litwy. – Jedźmy, nikt nie woła.

j0000000DRB2v23_00000_BIB_001 Źródło: Adam Mickiewicz, Stepy akermańskie, [w:] tegoż, Wybór poezyj, t. 2, oprac. Czesław Zgorzelski, Wrocław 1997, s. 80–81.
Ćwiczenie 1

Określ, jakie środki stylistyczne zastosował poeta, aby przedstawić przestrzeń, w której się znajduje.

ROwa3ntdNQln8
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 2

Określ, jaką funkcję pełni w utworze oksymoron suchy ocean.

Rf2eL7pHk0TB0
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 3

Opisz, na czym polega dynamika opisu w utworze. Nazwij środki, za pomocą których autor uzyskał taki efekt.

R15lRrtprSkJK
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 4

Zacytuj fragmenty sonetu świadczące o bezkresie stepu oraz określenia małości i zagubienia w nim człowieka i jego niepewności.

RxdmR13mcgMiL
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 5

Scharakteryzuj przyrodę przedstawioną w sonecie.

R1eoVcvmaIouO
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 6

Oceń, czy wrażliwy wędrowiec korzysta ze znaków przekazywanych przez przyrodę.

RpN5I54pJJUDR
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 7

Objaśnij symbolikę węża. Jaką rolę pełni on w utworze?

RoON5ZtYQ2MWm
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 8

Zastanów się nad pojęciem nostalgii i zinterpretuj ostatnie dwa wersy utworu, biorąc pod uwagę kondycję psychiczną wędrowca.

R4qnrO9n4okhG
Miejsce na notatki
R1Poqa7Yuqvkr
Ćwiczenie 9
Zadanie interaktywne, w któym należy wybrać prawidłową odpowiedź spośród podanych możliwości.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 10

Wyjaśnij, jaką funkcję pełni w utworze wskazany w ćwiczeniu 9. środek stylistyczny.

R1Pez5iW5kIpN
Miejsce na notatki
j0000000DRB2v23_0000002H
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Cisza morska

Cisza morskaAdam Mickiewicz
Adam Mickiewicz Cisza morska

Na wysokości Tarkanutj0000000DRB2v23_000tp001Tarkanut

Już wstążkę pawilonuj0000000DRB2v23_000tp002pawilonu wiatr zaledwie muśnie,
Cichemi gra piersiami rozjaśniona woda;
Jak marząca o szczęściu narzeczona młoda,
Zbudzi się, aby westchnąć, i wnet znowu uśnie.

Żagle, na kształt chorągwi gdy wojnę skończono,
Drzemią na masztach nagich; okręt lekkim ruchem
Kołysa się, jak gdyby przykuty łańcuchem;
Majtek wytchnął, podróżne rozśmiało się grono.

O morze! pośród twoich wesołych żyjątek
Jest polipj0000000DRB2v23_000tp003polip, co śpi na dnie, gdy się niebo chmurzy,
A na ciszę długiemi wywija ramiony.

O myśli! w twojej głębi jest hydra pamiątek,
Co śpi wpośród złych losów i namiętnej burzy;
A gdy serce spokojne, zatapia w niem szpony.

j0000000DRB2v23_00000_BIB_002 Źródło: Adam Mickiewicz, Cisza morska, [w:] tegoż, Wybór poezyj, t. 2, oprac. Czesław Zgorzelski, Wrocław 1997, s. 83–84.
Ćwiczenie 11

Podaj elementy, które świadczą o tematyce marynistycznej utworu.

R1QMavvjFm7G7
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 12

Uzasadnij twierdzenie, że w wierszu można zaobserwować przewagę elementów lirycznych nad epickimi i opisowymi.

RLiWuscyZh41s
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 13

Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że głównym środkiem stylistycznym kształtującym sonet Cisza morska jest kontrast? Uzasadnij swoje zdanie, analizując tekst.

Rwbhb1AzXxzGC
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 14

Określ funkcję, jaką pełni w tekście spersonifikowane morze. Jakie znaczenie może mieć porównanie morza do uśpionej kobiety?

RDLhszrae9gLk
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 15

Wymień środki obrazowania poetyckiego, których używa poeta, aby ukazać dwoistość natury.

R12DVo3CLpF23
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 16

Zinterpretuj określenie hydra pamiątek w kontekście utraconej ojczyzny.

R7qZYbsdezo7L
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 17

Odszukaj i zinterpretuj puentę utworu.

RHGkCpsJL81Zg
Miejsce na notatki
j0000000DRB2v23_000tp101
j0000000DRB2v23_000tp103
j0000000DRB2v23_000tp102
j0000000DRB2v23_000tp104
j0000000DRB2v23_000tp105
j0000000DRB2v23_000tp106
j0000000DRB2v23_000tp107
j0000000DRB2v23_000tp108
j0000000DRB2v23_000tp109
j0000000DRB2v23_000tp110
j0000000DRB2v23_000tp111
j0000000DRB2v23_000tp117
j0000000DRB2v23_000tp112
j0000000DRB2v23_000tp1113
j0000000DRB2v23_000tp114
j0000000DRB2v23_000tp115
j0000000DRB2v23_000tp116
j0000000DRB2v23_000tp001
j0000000DRB2v23_000tp002
j0000000DRB2v23_000tp003
j0000000DRB2v23_000EX001
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Bakczysaraj w nocy

Bakczysaraj w nocyAdam Mickiewicz
Adam Mickiewicz Bakczysaraj w nocy

Rozchodzą się z dżamidówj0000000DRB2v23_000tp004dżamidów pobożni mieszkańce
Odgłos izanuj0000000DRB2v23_000tp005izanu w cichym gubi się wieczorze,
Zawstydziło się licem rubinowem zorze,
Srebrny król nocyj0000000DRB2v23_000tp006Srebrny król nocy dąży spocząć przy kochance

Błyszczą w haremiej0000000DRB2v23_000tp004bharemie niebios wieczne gwiazd kagańce
Śród nich po safirowym żegluje przestworze
Jeden obłok, jak senny łabędź na jeziorze,
Pierś ma białą, a złotem malowane krańce.

Tu cień pada z menaruj0000000DRB2v23_000tp004amenaru i wierzchu cyprysa,
Dalej czernią się kołem olbrzymy granitu,
Jak szatany, siedzące w dywanie Eblisaj0000000DRB2v23_000tp008Eblisa.

Pod namiotem ciemności; niekiedy z ich szczytu
Budzi się błyskawica i pędem Farysaj0000000DRB2v23_000tp009Farysa
Przelatuje milczące pustynie błękitu.

j0000000DRB2v23_00000_BIB_003 Źródło: Adam Mickiewicz, Bakczysaraj w nocy, [w:] tegoż, Wybór poezyj, t. 2, oprac. Czesław Zgorzelski, Wrocław 1997, s. 93–94.
Ćwiczenie 18

Opisz Bakczysaraj widziany nocą.

R7UgJqHlOrfHO
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 19

Wypisz z tekstu orientalizmy. Ułóż trzy zdania, w których zastąpisz je polskimi odpowiednikami.

RnJ3XpO4NRDvt
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 20

Wymień przykłady zastosowanych w utworze personifikacji. Określ ich funkcję.

Rj8YEp8HuUEC9
Miejsce na notatki
RomantyzmAlina Witkowska
Alina Witkowska Romantyzm

Sonetach krymskich, stanowiących efekt podróży krajoznawczej odbytej przez Mickiewicza latem r. 1825, spotykamy […] bohatera obarczonego bagażem pamięci i skazanego na podwójną samotność: intymno‑uczuciową, i wygnańca oderwanego od rodzinnego kraju; toteż bohater Sonetów krymskich jest typem bajronicznym, gorzko doświadczonym, któremu stale towarzyszy pamięć utraconej przeszłości. W tej roli najpełniej prezentuje go sonet Burza: to samotny podróżny nie znający lęku, który nie umie się modlić i nie ma kogo żegnać. Także sonety Cisza morska […] czy Bajdary dopełniają ów portret samotnika głównym motywem jego duchowej egzystencji: cierpiącą świadomością udręczoną przez „hydrę pamiątek”. Dlatego jedno z wcieleń bohatera sonetów – Podróżny – jest romantycznym wojażerem o „chorym” sercu i duszy poddanej torturze pamięci. Ale ten Podróżny jest także turystą, który zachował poznawczą ciekawość świata i chłonne oko, postrzegające fenomeny natury oraz krajobrazy najzupełniej nowe, o olśniewającej urodzie. To będące w stałym natarciu oko kształtuje jedną z uderzających właściwości Sonetów krymskich – eksplozję spojrzenia i próby sprostania mu opisem literackim. W Sonetach bowiem zaczyna się formować Mickiewiczowska zasada „widzę i opisuję” […]. W tym niewielkim cyklu sonetów pojawią się utwory całkowicie nasycone opisowością oraz warianty tych samych obiektów będących przedmiotem opisu, oglądanych wszakże z innej perspektywy bądź w odmiennym oświetleniu (Bakczysaraj, Bakczysaraj w nocy, Ałuszta w dzień, Ałuszta w nocy). W Sonetach krymskich znajduje potwierdzenie ogólniejsza teza dotycząca estetyki pejzażu romantycznego, który – w opozycji do klasycyzmu – jest oparty na konkrecie, charakterystyczności, na poszanowaniu odrębności utrwalonej w naturze i percypowanej przez czujne oko patrzącego.

Bohater sonetów jest przecież nie tylko Podróżnym o zatrutej duszy i fenomenalnym oku, jest on także Pielgrzymem. Tak właśnie nazywa się go w sonetach PielgrzymDroga nad przepaścią w Czufut–Kale […].

Pielgrzym jako romantyczny filozof natury ujawnia swą obecność przede wszystkim w sonecie Droga nad przepaścią w Czufut–Kale. Jest on przeciwieństwem swego rozsądnego przewodnika Mirzy, który nie radzi zapuszczać się w badanie niezgłębionych otchłani bytu. Pielgrzyma cechuje i maksymalizm poznawczy, i śmiałość, i niepohamowane pragnienie przeniknięcia tajemnic istnienia. To cechy romantycznych filozofów natury, zwłaszcza filozofujących poetów w typie Novalisaj0000000DRB2v23_000tp00ANovalisa. Dlatego też Pielgrzym decyduje się rzucić spojrzenie na metaforycznie nazwaną drugą stronę bytu:
„Mirzo, a ja spojrzałem! Przez świata szczeliny
Tam widziałem – com widział, opowiem – po śmierci,
Bo w żyjących języku nie ma na to głosu”.

j0000000DRB2v23_00000_BIB_004 Źródło: Alina Witkowska, Romantyzm, [w:] Alina Witkowska, Romantyzm, Warszawa 2000, s. 269–271.
Ćwiczenie 21

Nazwij elementy, które mimo różnorodności przedmiotowej (step, morze, góry, przepaście, skały) oraz zróżnicowania postaw podmiotowych („wielość wrażeń i różność nastrojów”), spajają zbiór Sonetów krymskich. W czym tkwi jednolitość cyklu?

RdQG5JfHaJNji
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 22

Wynotuj z tekstu słowa klucze, które składają się na obraz Pielgrzyma i Mirzy.

RfpOPhkqvGwiG
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 23

Określ, jaki nastrój dominuje w Sonetach krymskich.

R13VB43v4Xa51
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 24

Zastanów się, czy ton wypowiedzi można określić jako podniosły. Podaj przykłady z utworów.

R1C4XY30hkbyH
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 25

Wymień środki stylistyczne, jakich poeta używa do opisu przestrzeni Krymu.

R9zHEyRXUpu8v
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 26

Zwróć uwagę na zjawisko instrumentacji głoskowej w poznanych sonetach. Wyjaśnij, jaką pełni funkcję.

RJz5ogiRTCxCp
Miejsce na notatki
instrumentacja głoskowa
Definicja: instrumentacja głoskowa

– celowe uformowanie głoskowej warstwy wypowiedzi dla nadania jej szczególnych walorów brzmieniowych i semantycznychj0000000DRB2v23_000tp00Bsemantycznych; pewne głoski powtarzają się w niej z większą niż przeciętna częstotliwością, w bliskim sąsiedztwie lub w określonym porządku, np. aliteracja, echolalia, rym, inne zaś występują rzadziej i w rozproszeniu, a w wyjątkowych wypadkach zostają całkowicie wyeliminowane; do odmian instrumentacji głoskowej należą także: onomatopeja, stylizacja brzmieniowa i symbolizm dźwiękowy
(Słownik terminów literackichj0000000DRB2v23_000tp00ABSłownik terminów literackich)

Na przykład w sonecie Burza pojawia się często następująca po sobie szumiąca głoska „sz” oraz głoski dźwięczne „r” i „ż”, co tworzy szczególny rodzaj brzmienia tekstu.

j0000000DRB2v23_000tp004
j0000000DRB2v23_000tp004b
j0000000DRB2v23_000tp004a
j0000000DRB2v23_000tp005
j0000000DRB2v23_000tp006
j0000000DRB2v23_000tp007
j0000000DRB2v23_000tp008
j0000000DRB2v23_000tp009
j0000000DRB2v23_000tp00A
j0000000DRB2v23_000tp00AB
j0000000DRB2v23_000tp00AC
Polecenie 2

Sformułuj argumenty (konkretne, rzeczowe i zhierarchizowane), które można by zawrzeć w artykule na temat: Sonety krymskie Adama Mickiewicza to przykład mowy uczuć i liryki roli.

RqCE66xpevYfX
Miejsce na notatki
liryka roli
Definicja: liryka roli

– odmiana liryki, w której podmiot liryczny utożsamiany jest z konkretną postacią (np. mitologiczną lub historyczną), wypowiada się niejako w jej imieniu

Polecenie 3

Scharakteryzuj koloryt lokalny rejonów Krymu opisywanych przez poetę. Wynotuj z utworów przykłady obrazowania poetyckiego, wpływającego na romantyczny nastrój, w tym m.in. tajemniczość i grozę. Zwróć uwagę na sonety, w których pojawiają się określenia barw oraz światła.

RHAdFNlWSrHgU
Miejsce na notatki
j0000000DRB2v23_000tp00B
j0000000DRB2v23_0000006T
JPOL_E3_E4_Konteksty

Farys

Farys. Kasyda na cześć emira Tadż‑ul‑Fechra ułożona. Janowi Kozłow na pamiątkę przypisanaAdam Mickiewicz
Adam Mickiewicz Farys. Kasyda na cześć emira Tadż‑ul‑Fechra ułożona. Janowi Kozłow na pamiątkę przypisana

Jak łódź wesoła, gdy uciekłszy z ziemi,
Znowu po modrym zwija się krysztale,
I pierś morza objąwszy wiosły lubieżnemi,
Szyją łabędzią buja ponad fale:

Tak Arab, kiedy rumaka z opoki
Na obszar pustyni strąca,
Gdy kopyta utoną w piaszczyste potoki
Z głuchym szumem, jak w nurtach wody stal gorąca.
Już płynie w suchym morzu koń mój i rozcina

Sypkie bałwany piersiami delfina.
[…]
Pędź, latawcze białonogi!

Góry z drogi, lasy z drogi!
Daremnie palma zielona
Z cieniem i owocem czeka:
Ja się wydzieram z jej łona,
Palma ze wstydem ucieka,

Kryje się w głębi oazy
I szmerem liści z mojej dumy się uśmiecha.
Owdzie granic pustyni pilnujące głazy
Dziką na Beduina poglądają twarzą,
Kopyt końskich ostatnie podrzeźniając echa,

Taką za mną groźbą gwarzą:
«O szalony! gdzie on goni!
Tam od ostrych słońca grotów
Głowy jego nie uchroni,
Ni palma zielonowłosa,

Ni białe łono namiotów,
Tam jeden namiot — niebiosa.
Tylko skały tam nocują,
Tylko gwiazdy tam koczują».
[…]

Pędzę i podwajam razy.
Spojrzałem, aż dumne głazy
Zostały z dala ode mnie,
Uciekają rzędem długim,
Kryją się jeden za drugim.
[…]

Wtenczas obłok zachodni wyrwał się spod słońca,
Gonił mię białym skrzydłem po błękitnym sklepiej0000000DRB2v23_000tp00Csklepie
On w niebie za takiego chciał uchodzić gońca,
Jakim ja byłem na stepie!

Nad głową moją zawisnął,
Taką groźbę za mną świsnął:
«O szalony! gdzie on goni!
Tam pragnienie piersi stopi,
Obłok deszczem nie odkropi

Osypanej kurzem skroni;
Strumień na błoniu jałowem
Nie ozwie się srebrnym słowem,
Rosa, nim na ziemię spadnie,
Wiatr ją głodny w lot rozkradnie».

Daremnie grozi! pędzę i podwajam razy;
Obłok strudzony zaczął po niebie się słaniać,
Coraz niżej głowę skłaniać;
Potem oparł się na głazy.
A gdym oczy raz jeszcze ze wzgardą obrócił,

Jużem o całe niebo w tyle go porzucił.
Widziałem z twarzy, co on w sercu knował:
Zaczerwienił się od złości,
Oblał się żółcią zazdrości,
Na koniec jak trup sczerniał i w górach się schował.

Pędź, latawcze białonogi,
Sępy z drogi, chmury z drogi!
Teraz oczy kręgiem słońca
Okręciłem koło siebie.
I na ziemi, i na niebie

Już nie było za mną gońca.
Tu natura snem ujęta
Nigdy ludzkich stóp nie słyszy,
Tu żywioły drzemią w ciszy,
Jak niepłoszone zwierzęta,

Których stado nie ucieka,
Widząc pierwszą twarz człowieka.

Przebóg! Ja tu nie pierwszy! Śród piaszczystej kępy
Oszańcowane świecą się zastępy,
Czy błądzą, czy z zasadzki czatują na łupy?

Jeźdce w bieli i konie straszliwej białości!
Przybiegam — stoją; wołam — milczą; to są trupy!
Starożytna karawana
Wiatrem z piasku wygrzebana!
Na skieletachj0000000DRB2v23_000tp00Dskieletach wielbłądów siedzą jeźdców kości.

Przez jamy, gdzie były oczy,
Przez odarte z ciała szczęki
Piasek strumieniem się toczy
I złowrogie szemrze jęki:
«Beduinie opętany!

Gdzie lecisz? tam huragany!»
Ja pędzę, ja nie znam trwogi.
Pędź, latawcze białonogi!
Trupy, huragany z drogi!
Huragan, z afrykańskich pierwszy wichrzycieli,

Przechadzał się samotny po żwiru topieli.
Obaczył mię z daleka, wstrzymał się i zdumiał,
I kręcąc się na miejscu, tak do siebie szumiał:
«Co tam za jeden z wichrów, moich młodszych braci,
Tak poziomego lotu, nikczemnej postaci,

Śmie deptać lądy, którem w dziedzictwie osiągnął?»
Ryknął i ku mnie w kształcie piramidy ciągnął.
Widząc, żem był śmiertelny i nieustraszony,
Ze złości ląd nogą trącił,
Całą Arabijąj0000000DRB2v23_000tp00EArabiją zmącił

I jak gryfj0000000DRB2v23_000tp00Fgryf ptaka porwał mnie w swe szpony.
[…]

Ja zrywam się, walczę śmiało,
Targam jego członków kłęby,
Ćwiertuję piaszczyste ciało,
Gryzę go wściekłymi zęby.
Huragan chciał z mych ramion w niebo uciec słupem:

Nie wydarł się; w pół ciała zerwał się i runął,
Deszczem piasku z góry lunął
I legł u nóg mych długim jak wał miejski trupem.

Odetchnąłem! ku gwiazdom spoglądałem dumnie;
I wszystkie gwiazdy, oczyma złotemi,

Wszystkie poglądały ku mnie;
Bo oprócz mnie nie było nikogo na ziemi.
Jak tu mile oddychać piersiami całemi!
Oddycham pełno! szeroko!
Całe powietrze w Arabistaniej0000000DRB2v23_000tp00GArabistanie

Ledwo mi na oddech stanie.
Jak tu mile poglądać oczyma całemi!
Wytężyło się me oko
Tak daleko! tak szeroko!
Że więcej świata zasięga,

Niż jest w kole widnokręga.
Jak miło się wyciągnąć ramiony całemi!
Wyciągnąłem ku światu ramiona uprzejme,
Zda się, że go ze wschodu na zachód obejmę.
Myśl moja ostrzem leci w otchłanie błękitu,

Wyżej, wyżej i wyżej, aż do niebios szczytu.
Jak pszczoła topiąc żądło i serce z nim grzebie,
Tak ja za myślą duszę utopiłem w niebie!

j0000000DRB2v23_00000_BIB_006 Źródło: Adam Mickiewicz, Farys . Kasyda na cześć emira Tadż-ul-Fechra ułożona. Janowi Kozłow na pamiątkę przypisana, [w:] tegoż, Wybór poezyj, t. 2, oprac. Czesław Zgorzelski, Wrocław 1997, s. 188–196.
RPb0xGpyLOJma
January Suchodolski, Farys, 1836, olej na płótnie
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Ciekawostka

kasyda – poemat celowy, rodzaj utworu poetyckiego charakterystycznego dla tradycji arabskiej, tureckiej i perskiej; pochwała lub krytyka osoby, rodu albo plemienia

emir Tadż‑ul‑Fechr – Wacław Rzewuski (1784–1831), orientalista, podróżnik, poeta, jeździec i znawca koni; założyciel wydawanego w Wiedniu (1809–1818) czasopisma „Mines de l'OrientMines de l'OrientMines de l'Orient” („Oblicza Orientu”) oraz pierwszego w Europie instytutu badań orientalistycznych; w 1817 r. wyjechał na Wschód w celu zakupu koni arabskich dla cara Aleksandra I; przez kolejne dwa lata podróżował m.in. po Syrii, Iraku, Libanie, Palestynie; jego zapiski z tych podróży stanowiły wówczas cenne źródło wiedzy na temat Beduinów; zyskał zaufanie przywódców i członków plemion beduińskich, brał nawet udział w w ich wyprawach wojennych; otrzymał tytuł emira oraz imię: Tadż ul‑Fechr („Korona sławy”); po powrocie do kraju zajmował się hodowlą koni; angażował się również w działalność patriotyczną, brał udział w powstaniu listopadowym

Jan Kozłow – (1779–1840), poeta rosyjski, tłumacz Sonetów krymskich Adama Mickiewicza

Mines de l'Orient
Polecenie 4

Stwórz mapę myśli Mickiewiczowskiego Farysa. Jakie miejsce zajmie w niej pojęcie wolność?

R1B91qamysXGL
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: FarysElementy należące do kategorii FarysNazwa kategorii: Elementy należące do kategorii Nazwa kategorii: Nazwa kategorii: Nazwa kategorii: Koniec elementów należących do kategorii Nazwa kategorii: Elementy należące do kategorii Nazwa kategorii: Nazwa kategorii: Nazwa kategorii: Koniec elementów należących do kategorii Nazwa kategorii: Elementy należące do kategorii Nazwa kategorii: Nazwa kategorii: Nazwa kategorii: Koniec elementów należących do kategorii Nazwa kategorii: Elementy należące do kategorii Nazwa kategorii: Nazwa kategorii: Nazwa kategorii: Nazwa kategorii: Koniec elementów należących do kategorii Koniec elementów należących do kategorii Farys
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Przygotuj i zapisz dziesięć słów kluczy związanych z Mickiewiczowskim Farysem. Uporządkuj je według hierarchii ważności. Zwróć uwagę na słowo wolność. Na którym miejscu je umieścisz?

RYAhUk4P3NLfb
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 27

Wynotuj pojawiające się w utworze poetyckie obrazy: podróży, pustyni, obłoku, konia, gwiazdy, nieba, przestrzeni, ciała, zwycięstwa, serca, nieba, wzroku, walki, wiatru, trupa, ducha. Wyjaśnij, jaką pełnią one funkcję w tekście.

R6TgTJvJMbecB
Miejsce na notatki
Ćwiczenie 28

Scharakteryzuj pisemnie warstwę językową poematu.

RbLeXdUTikIHX
Miejsce na notatki
Polecenie 5

Napisz rozprawkę na temat: Bohater literacki romantyzmu – człowiek samowystarczalny, spełniony w świecie czy samotnik i postać tragiczna? Odwołaj się do:

  • wybranej lektury obowiązkowej,

  • sensu fragmentu utworu Farys Adama Mickiewicza,

  • wybranych kontekstów.
    Praca musi liczyć minimum 400 słów.

R10Sf3OJ2KgSI
Miejsce na notatki

Sens pędu Farysa ujmowano różnorodnie. Bohatera poematu interpretowano alegorycznie i jak pisze Józef Kallenbach – przez szkła najrozmaitsze.

Adam MickiewiczJózef Kallenbach
Józef Kallenbach Adam Mickiewicz

P. Chmielowski widział w Farysie rycerza nowej idei, dążącego wytrwale, pomimo nawału przeszkód, do urzeczywistnienia swych planów – a więc upatrywał w poemacie ideę szlachetną. Równocześnie B. Prus […] widział w Farysie materiał na bohatera, który marnuje się i jest awanturnikiem […] i jest wcieleniem najbardziej krańcowego indywidualizmu, a jego idea – ideą „próżniaka awanturnika”. Farys to „wielki obraz duszy płomiennej i energicznej w zapasach z potęgą żywiołów rozpętanych”.

j0000000DRB2v23_00000_BIB_007 Źródło: Józef Kallenbach, Adam Mickiewicz, [w:] Józef Kallenbach, Adam Mickiewicz, t. 1, s. 403–404.
j0000000DRB2v23_000tp00C
j0000000DRB2v23_000tp00D
j0000000DRB2v23_000tp00E
j0000000DRB2v23_000tp00F
j0000000DRB2v23_000tp00G
j0000000DRB2v23_00000095
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Polecenie 6

Orientalizm jako inspiracja do refleksji na temat życia. Omów zagadnienie na podstawie poznanych utworów z cyklu Sonety krymskie oraz wybranego tekstu kultury (np. obrazu lub utworu literackiego).

Ri4nl2P69lpr9
Miejsce na notatki
Polecenie 7

Zinterpretuj stwierdzenie Stanisława Szczepanowskiego: „Farys to alegoria podróży przez życie, która się kończy zwycięstwem”. Podaj inne przykłady z literatury ilustrujące to stwierdzenie.

R88TLg3VXgpvQ
Miejsce na notatki
Polecenie 8

Czy Farys jest poematem o odwadze? Wyobraź sobie, że zaproszono cię do dyskusji na ten temat w ramach międzyszkolnego projektu. Przygotuj plan swojej wypowiedzi oraz argumenty.

RZVacpKC17UQX
Miejsce na notatki
RK5Xk8kTFjt1i1
Zadanie interaktywne polega na uszeregowaniu słów kluczy w hierarchii ważności (według ucznia): egzotyka, orientalizm, sonet, pielgrzym, podróż, natura, koloryt lokalny, instrumentacja głoskowa, liryka roli.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji.

Słowa klucze: egzotyka, orientalizm, sonet, pielgrzym, podróż, natura, koloryt lokalny, instrumentacja głoskowa, liryka roli.

RTNjLLLhbuwCL
Miejsce na notatki