Samotność wędrowca w Stepach akermańskich Adama Mickiewicza

Nazwij poszczególne elementy przestrzeni opisywanej przez podmiot liryczny. Sprawdź, czy poeta zastosował któryś z następujących środków stylistycznych: epitet, porównanie, metafora, personifikacja, oksymoron.

Środki stylistyczne opisujące przestrzeń, której doświadcza podmiot liryczny to m.in.: epitet („łąki szumiące”, „koralowe ostrowy”) porównanie („wóz jak łódka brodzi”), metafora („kwiatów powódź”, „lampa Akermanu”), personifikacja („gwiazdy – przewodniczki łodzi”), oksymoron („suchy ocean”).

Oksymoron to wyrażenie, w którym połączono dwa wyrazy o sprzecznym wobec siebie znaczeniu, np. skończona nieskończoność. Pełni funkcję podobną do metafory.

Oksymoron „suchy ocean” pełni funkcję podobną do metafory, zestawia dwa niezwiązane znaczeniowo wyrazy (w tym przypadku – przeciwstawne znaczeniowo) i tworzy nowy sens. Skłania do innego, nieracjonalnego spojrzenia na opisywany element przestrzeni. Płaskie kształtowanie stepu kojarzy się z ogromnym oceanem, ale jako że porośnięty jest roślinnością, to został nazwany „suchym oceanem”, co podkreśla jego rozległość, wrażenie bezkresu.

Opis dynamiczny, w przeciwieństwie do opisu statycznego, podkreśla przede wszystkim ruch, zmienność, następstwo wydarzeń. Zwróć uwagę na obecne w utworze czasowniki oraz wyrazy dźwiękonaśladowcze.

Dynamika opisu polega m.in. na: zrównaniu momentów doświadczania bodźców dźwiękowych, wzrokowych z momentem opowiadania, relacjonowania przez podmiot liryczny. Wóz jedzie do przodu, zmienia się pora dnia, zapada zmrok, nastaje cisza, podmiot liryczny czuje się zdezorientowany. Środki podkreślające efekt dynamiki to czasowniki (wpłynąłem, nurza się, omijam, stójmy!) i wyrazy dźwiękonaśladowcze (szumiących).

O bezkresie stepu podmiot liryczny mówi w pierwszej zwrotce. O sytuacji człowieka wobec bezkresnej natury podmiot liryczny mówi w drugiej zwrotce.

O bezkresie stepu podmiot liryczny mówi w pierwszej zwrotce: 
„Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu”.

O sytuacji człowieka wobec bezkresnej natury podmiot liryczny mówi w drugiej zwrotce: 
 „Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu;
Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi”.

Pamiętaj, że na przyrodę składają się elementy nieożywione (np. zjawiska, skały, woda, ukształtowanie terenu, cechy klimatu) jak i ożywione (roślinność, zwierzęta).

Przyroda przedstawiona w sonecie to bezkresny step. Mimo pozornej pustki i ciszy zakłócanej niekiedy szumem wysokich traw, tętni życiem. Jednak jest to przestrzeń, w której człowiek może poczuć się zagubiony i zdezorientowany, zwłaszcza po zapadnięciu zmroku.

Przypomnij sobie, w jaki sposób poprzez odczytywanie „znaków przyrody” można poczuć się pewniej podczas wędrówki przez nieznane rejony.

Gdy wędrowiec zauważa, że zapada zmrok, zaczyna szukać punktów orientacyjnych w pobliżu (np. kurhanów), spogląda w niebo, wypatrując gwiazd lub jakiegokolwiek źródła światła.

W razie wątpliwości skorzystaj ze Słownika mitów i tradycji kultury lub dowolnego słownika symboli.

Wąż to tajemnicza istota z innego podziemnego świata, także siła nieczysta, zagrożenie. W tradycji biblijnej jest powodem wypędzenia pierwszych ludzi z raju. Wspomniany przez podmiot liryczny wąż pojawia się wraz z zapadnięciem zmierzchu, gdy harmonijna otwarta przestrzeń zmienia się w ciemne nieprzyjazne miejsce. Może symbolizować niepokój, cierpienie, mroczniejszą stronę egzystencji oraz przywoływać tęsknotę za rajem utraconym (Litwą).

Nostalgia oznacza tęsknotę za tym, co już minęło, w tym przypadku dotyczy ojczyzny i możliwości powrotu do niej. Przypomnij sobie, w jakiej sytuacji politycznej znajdowała się Litwa w pierwszej połowie XIX wieku. Odwołaj się także do kontekstu biograficznego. Kto był wielką miłością życia Mickiewicza?

Wędrowiec czuje się zdezorientowany i zaniepokojony z powodu zapadającej wokół niego ciemności. Kontemplując ciszę, przypomina sobie Litwę – ojczyznę, od której jest daleko i nie ma możliwości powrotu. Można również źródło nostalgii podmiotu lirycznego interpretować poprzez kontekst biograficzny – tęsknotę za ukochaną poety – Marylą Wereszczakówną.

Zwróć uwagę, że hiperbole nazywamy także przesadnią, polega ona na przedstawieniu jakiegoś zjawiska, przedmiotu czy cechy w sposób celowo wyolbrzymiony.

Zastosowana przez poetę hiperbola służy uwydatnieniu ciszy i podkreśleniu tęsknoty i samotności podmiotu lirycznego. Jeśli cisza jest tak absolutna, że słychać nawet ruch motyla i węża i zapewne można by usłyszeć wołanie z odległej ojczyzny, to tym bardziej dojmujące jest uczucie niespełnienia, że nikt nie woła.

Utwory o charakterze marynistycznym to takie, które podejmują tematykę morską (łac. mare – morze), w tym zagadnienia związane z morzem (także oceanem), np. zjawiskami i sytuacjami, ludźmi, miejscami oraz przedmiotami.

Elementem wskazującym na tematykę marynistyczną jest np. tytuł utworu (Cisza morska) oraz opis wiatru, okrętu, postać odpoczywającego majtka, apostrofa do morza.

Przypomnij sobie różnice między liryką a epiką, nie skupiaj się na budowie utworu, lecz na zastosowanych środkach wyrazu oraz sposobie kreacji bohatera.

Przewaga elementów lirycznych w utworze widoczna jest poprzez:
– obecność podmiotu lirycznego i ukazanie jego emocji i przemyśleń,
– zastosowanie licznych środków stylistycznych do opisu przeżyć wewnętrznych podmiotu lirycznego oraz do opisu świata przedstawionego, np. metafor, personifikacji i apostrof.

Sprawdź, czy w wierszu występują co najmniej dwa kontrastowe zestawienia dwóch elementów, np. zjawisk, żywiołów lub uczuć.

Poeta zestawia ze sobą m.in.:

• ruch i hałas (okręt wracający z wojny, sztorm na morzu) oraz spokój i ciszę (stojący okręt, odpoczynek załogi, spokojne morze),

• powierzchnię morza i głębię z łagodną i niebezpieczną stroną natury („wesołe żyjątka” i polip),

• okoliczności zewnętrzne (spokój, beztroska, malownicze widoki) i psychikę człowieka (przygnębienie, smutek).

Rozpocznij od nazwania ludzkich cech, które nadano uśpionemu morzu. Czy żywioł opisany w taki sposób jest tajemniczy czy przewidywalny, bezpieczny czy może stwarzać zagrożenie?

Porównanie morza do uśpionej kobiety może sugerować spokój, tajemniczość, piękno. Jednak pozory mogą mylić, natura ludzka nie jest jednolita. Żywioł, podobnie jak człowiek, także może się zmieniać, być niebezpieczny i swoją potęgą onieśmielać i przerażać.

Zwróć uwagę na cechy, jakie autor nadał, np. morzu, stworzeniom morskim, ludziom.

Żywioły i ogólne warunki pogodowe zostały skontrastowane (ich jasna i ciemna strona) za pomocą takich środków stylistycznych, jak np.:

• (jasna strona) personifikacji morza – „cichemi gra piersiami rozjaśniona woda”, wiatru – „zaledwie muśnie”, żagli – „drzemią na masztach”, porównania morza do śpiącej kobiety, epitetów wskazujących na spokój i sielankowość sytuacji – „rozjaśniona woda”, „lekkim ruchem”, „wesołych żyjątek” oraz pełniących podobną funkcję czasowników, np. „kołysa się”, „rozśmiało się”, „wytchnął”;

• (ciemna strona) epitetów – „namiętnej burzy”, czasowników wskazujących na zmianę lub ruch i gwałtowność – „wywija”, „chmurzy”.

Przypomnij sobie informacje o mitologicznym potworze – hydrze lernejskiej.

Określenie to nawiązuje do mitologicznego potwora – hydry lernejskiej, którego nie można było pokonać, bo jego ucięte głowy wciąż odrastały. W zestawieniu z pamiątkami czyli wspomnieniami, podkreślona jest niemożność uwolnienia się od tęsknoty za ojczyzną. Każda próba pokonania jej czy złagodzenia, tylko ją wzmaga.

Pamiętaj, że puenta to zwięzłe, wyraziste i zaskakujące podsumowanie wypowiedzi. Zwróć uwagę na porównanie praw natury do ludzkiej psychiki.

Za puentę utworu można uznać słowa: 
O myśli! w twojej głębi jest hydra pamiątek. Jest to analogia do dwoistości świata natury, w którym pozorny spokój i harmonia mogą oznaczać niebezpieczeństwo. Podobnie działa ludzka psychika, zwłaszcza gdy człowiek zmaga się z jakimiś problemami. Negatywne emocje, jak poczucie samotności, tęsknota, na co dzień przytłumione przez codzienne sprawy, obecność innych osób, mogą się wzmagać w chwilach ciszy, uspokojenia.

Zwróć uwagę na wygląd miasta (architektura), ludzi i ich zachowanie (zwyczaje, kulturę) oraz na cechy, jakie to miasto zyskuje dzięki zjawiskom natury i porze dnia.

W opisie miasta uwzględniony został jego koloryt lokalny (architektura – meczet, minarety; zwyczaje religijne muzułmanów). Zapadający zmrok zmienia jego wygląd, nadaje tajemniczości.

Orientalizmy to wyrazy, zwroty lub konstrukcje składniowe zapożyczone z języków orientalnych, czyli np. z japońskiego, tureckiego czy arabskiego. Pochodzenie poszczególnych wyrazów możesz sprawdzić w słowniku etymologicznym lub encyklopedii.

Przykłady orientalizmów i ich polskich odpowiedników (w nawiasach): izan (nawoływanie), harem (strefa dla kobiet), dywan (zgromadzenie).

Zwróć uwagę, którym elementom świata przedstawionego nadano cechy ludzkie. Przypomnij sobie, jak romantycy postrzegali naturę.

Przykłady personifikacji to np.: zawstydziło się licem rubinowem zorze (zorza), srebrny król nocy dąży spocząć przy kochance (księżyc), olbrzymy granitu jak szatany, siedzące w dywanie Eblisa (góry). Podkreślają potęgę natury i ukazują ją jako czującą, myślącą i samodzielną istotę.

Zwróć uwagę na kreacje podmiotu lirycznego, jego emocje, przestrzeń, w której się znajduje.

Elementami, które spajają cykl Sonetów krymskich są np.:

• postać Podróżnika – romantycznego bohatera „skazanego na podwójną samotność: intymno‑uczuciową i wygnańca oderwanego od rodzinnego kraju”,

• egzotyka Wschodu (przyroda, architektura),

• poetycka obrazowość języka.

Pamiętaj, że słowa klucze to wyrazy, które mają szczególną wartość znaczeniową dla danego utworu lub pisarza. Występują one ze znacznie większą częstotliwością, sugerują temat utworu lub właściwą danemu autorowi wizję świata.

Słowami kluczami mogą być np. następujące wyrazy: podróż, filozofia, tajemnica istnienia, natura.

Weź pod uwagę odczucia podmiotu lirycznego, tematykę i sposób, w jaki utwory zawarte w cyklu mogą oddziaływać na odbiorcę.

W sonetach krymskich dominuje nastrój zamyślenia, smutku, nostalgii i tajemnicy, ale pojawia się również fascynacja i zaciekawienie (egzotyczną kulturą) oraz podziw wobec piękna i potęgi natury.

Zwróć uwagę, w których utworach można dostrzec cechy wspomniane przez Czesława Zgorzelskiegoj0000000DRB2v23_000tp00ACCzesława Zgorzelskiego: „jednolity ton powagi, często refleksyjne zamyślenie, wzniosłość i wewnętrzne przejęcie się niezwykłością otoczenia i sferą niespodzianych doznań wewnętrznych”. 
W stylu podniosłym stosuje się środki językowe znane z retoryki, np.: apostrofy, wykrzyknienia, powtórzenia, pytania retoryczne.

Przykłady zastosowania stylu podniosłego:
„To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu.
Tam z dala błyszczy obłok – tam jutrzenka wschodzi” (powtórzenie, paralelizm składniowy, metafora, Stepy akermańskie);
„O! morze...”,
„O! myśli...” (wykrzyknienia, apostrofy, Cisza morska).

Pamiętaj, że środki stylistyczne mają na celu wywołanie u odbiorcy określonych emocji, pobudzenie jego wyobraźni. Zwróć uwagę zwłaszcza na kunsztowne i plastyczne opisy nieba i elementów krajobrazu (gór, morza).

W cyklu można wyróżnić np. środki stylistyczne opisujące bezkresność i ogrom elementów przestrzeni (oksymoron „suchego przestwór oceanu”, hiperbola „olbrzymy granitu”); piękno i egzotyczność (epitety: „lico rubinowe”, „safirowy przestwór”, „złotem malowane krańce”) oraz nadające naturze cechy ludzkie (personifikacja morza: „Zbudzi się, aby westchnąć, i wnet znowu uśnie. Jak marząca o szczęściu narzeczona młoda”).

Skorzystaj z przytoczonej poniżej definicji. Zwróć uwagę, w jaki sposób zastosowanie instrumentacji głoskowej (w tym onomatopei) określa nastrój utworu, podkreśla wrażenia zmysłowe lub na jakie zjawiska atmosferyczne wskazuje.

Na przykład we fragmencie sonetu Stepy akermańskie – „Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi [...]” występuje wyraz dźwiękonaśladowczy „szumiące” oraz głoski („ś”, „sz”, „dź”), które dodatkowo podkreślają odgłosy stepu.