Schemat + Sprawdź się
Zapoznaj się z dwoma poniższymi schematami, a następnie wykonaj polecenia.
Starożytne Ateny
Arystoteles, Ustrój polityczny Aten, część A, rozdz. 20–21, 2. Arystoteles o przemianach ustrojowych Aten w V w. p.n.e. Areopagici [tj. członkowie Rady Areopagu, ateńskiej rady starszych] utrzymali kierownicze stanowisko w sprawach państwowych przez jakieś siedemnaście lat po wojnach medyjskich [tj. perskich], chociaż stopniowo ono słabło. Gdy jednak lud wzrósł w siłę i znaczenie, stanął na jego czele jako przywódca Efialtes, syn Sofonidesa, cieszący się opinią człowieka nieprzekupnego i sprawiedliwego w działalności politycznej; on to podjął walkę z Radą Areopagu. Najpierw usunął wielu spośród areopagitów, wytaczając im procesy o niesprawiedliwą działalność. Następnie za archonta Konona odebrał Areopagowi wszystkie dodatkowe uprawnienia, na których opierał się nadzór rady nad państwem, a oddał je częściowo Radzie Pięciuset, a częściowo — ludowi i sądom.
Arystoteles, Ustrój polityczny Aten, część A, rozdz. 25, 3. Arystoteles o funkcjonowaniu ateńskiego ustroju Wszystkie stanowiska w zakresie zwyczajnej administracji obsadzają przez losowanie, z wyjątkiem skarbnika funduszu wojskowego, zarządców funduszu widowiskowego i nadzorcy studzien, tych bowiem wybierają przez głosowanie (…).
Natomiast Radę Pięciuset wybierają przez losowanie po pięćdziesięciu z każdej fyli. Każda fyla sprawuje prytanię [tj. przywództwo] przez oznaczoną część roku, a mianowicie cztery pierwsze przez 36 dni każda, a sześć dalszych każda przez dni 35; mają bowiem rok księżycowy. Ci, którzy pełnią funkcje prytanów (…) zwołują posiedzenia Rady [Areopagu] i Zgromadzenia Ludowego [tj. ekklezji], przy czym Radę codziennie z wyjątkiem dni świątecznych, a Zgromadzenie cztery razy w okresie każdej prytanii. Oni też z góry ustalają sprawy, nad którymi Rada ma obradować, porządek dzienny na każde posiedzenie, a także miejsce, gdzie mają się zebrać.
Oni też ustalają porządek dzienny eklezji. Na pierwszym posiedzeniu (w okresie każdej prytanii), zwanym głównym, musi się przeprowadzić głosowanie nad [działalnością] urzędników, czy zdaniem ludu dobrze swe funkcje spełniają, omówić sprawy zaopatrzenia w zboże oraz sprawę obrony kraju.
Arystoteles, Ustrój polityczny Aten, część B, rozdz. 43, 4. Arystoteles o wprowadzeniu diet dla sędziów ateńskich (…) Do stanowiska przywódcy ludu doszedł Perykles; po raz pierwszy zyskał on rozgłos, kiedy w młodym jeszcze wieku wytoczył skargę przeciwko Kimonowi w związku ze składaniem sprawozdania z odbytej wyprawy wojennej. Za jego czasów ustrój państwa stał się jeszcze bardziej demokratyczny.
(…) Także Perykles pierwszy wprowadził wynagrodzenie dla sędziów, współubiegając się o względy ludu z bogaczem Kimonem. Kimon bowiem, mając niemal królewski majątek, podejmował się wspaniałych świadczeń dla państwa, a ponadto utrzymywał wielu obywateli ze swojego domu. Każdy (…) kiedy chciał, mógł codziennie przyjść do Kimona i otrzymać skromną pomoc. I jeszcze wszystkie jego posiadłości wiejskie były nieogrodzone, ażeby każdy, kto chce, mógł jesienią korzystać ze zbiorów. Perykles nie posiadał dostatecznie wielkiego majątku, żeby mógł współzawodniczyć z taką hojnością, poszedł tedy za radą (…), żeby, skoro nie starczy mu własnego majątku, dał ludowi to, co i tak jest własnością ludu, i wprowadził wynagrodzenie dla sędziów. Wyrzekają z tego powodu niektórzy, że sytuacja się pogorszyła, ponieważ do losowania cisnęli się potem wszyscy na chybił trafił, bardziej niż ludzie wartościowi.
Arystoteles, Ustrój polityczny Aten, cyt. za: Starożytność. Tekst źródłowe, red. G. Chomicki, S. Sprawski, Kraków 2001, s. 124–125
Starożytna Sparta
O prawodawcy Likurgu niczego w ogóle nie można powiedzieć, co by nie ulegało wątpliwości […]. Przy ustanowieniu władzy Likurg postąpił w ten sposób, że zasięgnął z Delf wyroczni […]. Brzmi ona zaś następująco: „ [należy] wznieść sanktuarium Zeusowi […] i Atenie […], ustanowić geruzję złożoną z 30 mężów łącznie z królami, co miesiąc […] odbywać zgromadzenie ludowe, przedkładać mu wnioski i poddawać je pod głosowanie, decyzja zaś ma należeć do ludu”. Na zgromadzenie ludu nie pozwolił nikomu spośród niego występować z własnym wnioskiem, lecz lud miał prawo decydować tylko o wniosku przedstawionym przez gerontów i królów..
Gdy zaś później lud przez ujmowanie i dodawanie do przedłożonych wniosków przekręcał i naruszał ich sens, królowie Polydoros i Theopompos dodali następujący ustęp: „Jeżeli lud poweźmie fałszywą uchwałę, starszyzna i królowie mogą ją znieść
Źródło: Plutarch, Żywoty sławnych mężów, Likurg, cyt. za: Starożytność. Teksty źródłowe, tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, oprac. G. Chomicki, S. Sprawski, Kraków 2001, s. 88–89., 2. Herodot o uprawnieniach spartańskich królów
Następujące przywileje nadali Spartiaci swoim królom: dwie godności kapłańskie, Zeusa Lacedemońskiego i Zeusa Niebiańskiego, oraz prawo wydawania wojny, jakiemu zechcą krajowi; w tym nie śmie im przeszkodzić żaden Spartiata, w przeciwnym razie podlegają klątwie. Kiedy zaś wyruszają w pole, pierwsi idą królowie, jako ostatni wracają.
Źródło: Herodot, Dzieje, ks. VI, rozdz. 56., 3. Ksenofont o roli eforów w Sparcie
Eforowie mają możność karania wedle swojej woli i mają prawo dokonywać kary natychmiast, a nawet mają prawo urzędników usunąć od urzędowania i zamknąć do więzienia i wytoczyć im proces gardłowy. Posiadając tak wielką władzę, nie pozwalają każdorazowym wybrańcom rok cały samodzielnie rządzić — jak to się w innych państwach dzieje — lecz na wzór samowładnie panujących […] karzą każde dostrzeżone bezprawie.
Źródło: Ksenofont, Ustrój polityczny Sparty, cyt. za: Starożytność. Teksty źródłowe, tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, oprac. G. Chomicki, S. Sprawski, Kraków 2001, s. 90., 4. Arystoteles o spartańskiej geruzji (radzie starszych)
Jednak i instytucja rady starców wykazuje u nich pewne braki. Jeśli bowiem członkowie jej są przyzwoici i odpowiednio zaprawieni w cnotach cechujących dobrego obywatela, to bez wahania można by uznać ich użyteczność dla państwa, chociaż zastrzeżenia budzi to, że dożywotnio przysługuje im moc rozstrzygania spraw wielkiej wagi (tak bowiem rozum, jak i ciało podlegają prawom starości). Jeśli natomiast ich wyrobienie moralne jest tego rodzaju, że nawet sam prawodawca nie ma zaufania do nich jako ludzi niegodziwych, to rzecz nie jest bezpieczna.
Źródło: Arystoteles, Polityka, ks. II, 6, 17.
Porównaj systemy polityczne Aten i Sparty, odwołując się do zamieszczonych wyżej tekstów źródłowych.
Podaj przyczynę buntów społecznych w Atenach na przełomie VII i VI w. W jaki sposób starano się je załagodzić? Czy to się udało?
Wyjaśnij, na czym polegało zmilitaryzowanie społeczeństwa Sparty.
Zapoznaj się z fragmentem i wykonaj polecenie.
RycerzeDemostenes:
Chcę coś powiedzieć. Bo my pana mamy,
Prostaka, śledziennika, grochożercę.
To Demos z Pnyksu, okropny staruszek,
Głuchawy. Miesiąc temu kupił sobie
Niewolnika, garbarza Paflagona,
Wierutnego łajdaka i oszczercę.
Ten Paflagonogarbarz, kiedy poznał
Zwyczaje starca, wkradł się w jego łaski,
Głaszcząc go, płaszcząc się przed nim, rzucając
Takie skórzane ścinki, strzępy pochlebstw:
„Demosie, rozsądziłeś jedną sprawę.
Wykąp się. Wziąłeś trzy obole [obol, czyli drobna, grecka moneta]. Żarcia
Nabądź, włóż w gębę, wycmoktaj, zgryź, połknij.
Chcesz, bym zastawił wieczerzę?” Rabując,
Co któryś z nas gotuje, to Paflagon
W podarku niesie panu. Ot, niedawno
Placek lakoński wymiesiłem w Pylos.
Obwieś się wkręcił, zwędził ciasto, podał
Władcy. Od jego stołu nas odpędza.
Tu tylko on! Skórzaną wali klapką.
Precz inni mówcy. On śpiewa wyrocznie,
Gdy nasz staruszek kroi na Sybillę,
A miesza mu się w głowie. On to widzi
I wszczyna sztuczki. Oczernia domowych,
Aż ich wygrzmocą. I całą obchodzi
Paflagon służbę, nagabuje, zwodzi,
Grozi: „Widzieliście, jak Hylas dostał?
Moja w tym ręka. Tu, na moją stronę!
Albo skonacie”. Jeśli się upierać
Będziemy, tamten staruszek nas zdepcze
I ośmiokroć się bardziej zafajdamy.
Źródło: Arystofanes, Rycerze, [w:] Z. Kubiak, Literatura Greków i Rzymian, Warszawa 1999, s. 195–196.
Zapoznaj się z fragmentami i wykonaj polecenie.
Fragment A
DziejeHerodot o liczebności wojsk spartańskich przed bitwą pod Platejami w 479 r. p.n.e:
Prawe skrzydło dzierżyli Lacedemończycy w liczbie dziesięciu tysięcy. Z tych było pięć tysięcy Spartiatów […].
Źródło: Herodot, Dzieje, ks. IX, rozdz. 28.
Fragment B
Wojna peloponeskaTukidydes o wydarzeniach po bitwie pod Sfakterią w 425 r. p.n.e.:
Tego więc dnia i następnej nocy trzymali ich [pojmanych Spartan] Ateńczycy pod strażą, nazajutrz postawili pomnik zwycięstwa na wyspie, w końcu przygotowali się do odjazdu i oddali jeńców pod straż poszczególnym trierarchom. Lacedemończycy zaś, wysławszy herolda, zabrali zwłoki poległych. Liczba zabitych i wziętych do niewoli na wyspie Lacedemończyków była następująca: cała załoga wynosiła czterystu dziewięćdziesięciu dwóch, reszta zginęła. Wśród jeńców Spartiatów było około stu dwudziestu.
Źródło: Tukidydes, Wojna peloponeska, ks. IV, rozdz. 39.
Fragment C
Historia greckaKsenofont o okolicznościach związanych z bitwą pod Leuktrami w 371 r. p.n.e.:
Dowódcy jednak innych mor [tj. oddziałów], widząc, że Lacedemończyków zginęło wszystkich razem około tysiąca, samych zaś Spartiatów ze znajdujących się tam siedmiuset zginęło około czterystu […], zastanawiali się, co czynić dalej. […] Gdy się to stało, goniec wysłany do Lacedemonu z wiadomością o nieszczęściu przybył tam w trzecim dniu uroczystości Gymnopediów i odbywających się w teatrze zawodów chórów męskich. Eforowie, dowiedziawszy się o tym, zasmucili się, co było nieuniknione […]. Potem eforowie ogłosili mobilizację pozostałych mor aż do roczników, którym minęło już czterdzieści lat od czasu ich dojrzałości. Wywołano także i z mor pozostających poza granicami kraju żołnierzy aż do tego samego wieku: poprzednio bowiem do Fokidy wyruszyli żołnierze mający już do trzydziestu pięciu lat służby. Nakazano także pójść za innymi nawet piastującym wówczas urzędy publiczne.
Źródło: Ksenofont, Historia grecka, ks. VI, rozdz. 4, s. 15–18.