Schemat przedstawia rodzaje sądów od 1 do 3 wraz z odchodzącymi od nich elementami. Sądy. Nauka oraz filozofia posługują się sądami, czyli zdaniami oznajmującymi, które mogą być prawdziwe lub fałszywe. Sąd: „Piłka odbiła się od boiska” jest prawdziwy, o ile w rzeczywistości istnieje piłka, która odbiła się od boiska. Ten schemat przedstawia klasyfikację sądów, której dokonał filozof Immanuel Kant. Sąd nr 1: wataha to stado wilków lub dzików. Analityczne: Sąd analityczny to taki, w którym orzeczenie („stado wilków lub dzików”) nie wykracza poza podmiot („wataha”). Nie poszerza on wiedzy, lecz służy objaśnianiu wiedzy już posiadanej. Definicje są sądami analitycznymi. Jak powstają? A priori: Sądy a priori to takie, które nie wywodzą się z doświadczenia, lecz z samego rozumu. Wszystkie sądy analityczne są a priori. Nasze rozumienie pojęcia „wataha” nie wynika z żadnego doświadczenia. Jego źródłem jest samo pojęcie. W związku z tym tego rodzaju sądy są pewne i powszechne – dostarczają nam absolutnie pewnej wiedzy, która jednak nie odnosi się do żadnej realnie istniejącej watahy, lecz do samego pojęcia. Czego dotyczą? Pojęcia. Sąd nr 2: W lasach zachodniej Polski pojawiła się wataha wilków złożona z czterech osobników. Sąd nr 3: Dwa dodać dwa to cztery. Syntetyczne: Sąd syntetyczny to taki, w którym orzeczenie („złożona z czterech osobników”) wykracza poza podmiot („wataha wilków”). Sąd syntetyczny poszerza naszą wiedzę. Dowiadujemy się z niego, że ta konkretna wataha wilków, którą zauważono w lasach zachodniej Polski, złożona jest z czterech osobników. Samo pojęcie „wataha” nie zawiera w sobie informacji o liczebności; informację tę musimy dodać w sądzie syntetycznym. Jak powstają? A posteriori: Sądy a posteriori to takie, które formułowane są na podstawie doświadczenia. By wiedzieć, że wataha wilków zamieszkująca lasy zachodniej Polski liczy cztery osobniki, musimy ją zaobserwować. Dopiero wtedy – po doświadczeniu – możemy sformułować sąd, który go dotyczy. Jako że poszerza on naszą wiedzę, jest sądem syntetycznym. Wszystkie sądy, które odnoszą się do doświadczeń, są sądami syntetycznymi a posteriori.
Nie są one powszechne – przytoczony sąd odnosi się tylko do konkretnej watahy, która poddana została obserwacji. Czego dotyczą? Zjawiska. Sądy syntetyczne a posteriori odnoszą się do zjawisk, czyli do tego, co jest przedmiotem doświadczenia. Według Kanta przedmiot poznania jest konstytuowany przez podmiot. Za tę aktywną stronę procesu poznania odpowiadają aprioryczne formy poznania – formy naoczności i kategorie intelektu. Co umożliwia syntezę? W swojej filozofii poznania Kant oddziela to, co uchwytywane w doświadczeniu, czyli przedmiot, od apriorycznych form, za pomocą których jest on uchwytywany przez podmiot. To właśnie owe aprioryczne formy są podstawą syntezy. Polega ona na po pierwsze na tym, że dany przedmiot ujmowany jest w przestrzeni i czasie, po drugie zaś – na uchwytywaniu zależności między przedmiotami, np. przyczynowości. Czyste formy naoczności: Przestrzeń i czas są apriorycznymi formami naoczności (lub zmysłowości), które pozwalają nam doświadczać przedmiotów empirycznych. A priori: Sąd syntetyczny a priori to taki, który po pierwsze poszerza naszą wiedzę, a po drugie jest niezależny od doświadczenia. Przykładem tego rodzaju sądu jest „2 + 2 = 4”, który bez wątpienia poszerza naszą wiedzę – liczba cztery nie zawiera się bowiem w pojęciu liczby dwa. Musimy dodać do liczby dwa informację, że jeśli dodamy do niej dwa, otrzymamy cztery.
Sąd ten nie wywodzi się jednak z doświadczenia. Aby wiedzieć, ile osobników liczy interesująca nas wataha, musimy dokonać jej obserwacji i policzyć osobniki, jednak by mieć absolutną pewność, że 2 + 2 = 4, nie musimy przeprowadzać żadnego doświadczenia – jego wynik byłby z góry wiadomy. Jest to więc sąd a priori.
Tego rodzaju sądy poszerzają więc naszą wiedzę, lecz w odróżnieniu od sądów syntetycznych a posteriori są pewne i powszechne. Kant dowodzi, że są one możliwe, ponieważ odnoszą się do apriorycznych form poznania. Czego dotyczą? Aprioryczne formy poznania: Przedmiot poznania ustanawiany jest przez aprioryczne formy poznania. To one nadają strukturę naszemu poznaniu. Sądy syntetyczne a priori odnoszą się zatem do tych czystych, niezależnych od doświadczenia form czystego rozumu. Sąd „2 + 2 = 4” nie odnosi się więc do żadnych uchwytnych empirycznie przedmiotów, ale do czystych form przestrzeni i czasu, za pomocą których podmiot uchwytuje dopiero to, co empirycznie dane. Co umożliwia syntezę? Kategorie intelektu: Kategorie intelektu pozwalają nam odnieść się do rzeczywistości poznawanej empirycznie, tak jak np. sąd: „Każda akcja wywołuje reakcję”. Wszystkie sądy tego rodzaju odwołują się do apriorycznych kategorii rozsądku. Kant podzielił je na cztery grupy: kategorie ilości, jakości, stosunku i modalności.