Obraz przedstawia pochód posłów, podążający ulicą wśród tłumu mieszkańców Warszawy. W głębi, u wylotu ulicy widać fragment placu Zamkowego, z fasadą Zamku Królewskiego z Wieżą. Centralną postacią obrazu jest marszałek Sejmu Wielkiego Stanisław Małachowski, w lewej ręce trzyma laskę marszałkowską, a w prawej tekst Konstytucji 3 maja. Marszałka niosą posłowie. Obok powiewa sztandar . Po schodach do kolegiaty św. Jana wchodzi król Stanisław August Poniatowski, na ramionach ma założony płaszcz koronacyjny. Z wieńcem laurowym pod baldachimem postać kobieca tuż za nią druga. Przy drzwiach kościoła wita króla mężczyzna z dziewczynką w żółtej sukni. Pośrodku obrazu przedstawiona jest scena, w której mężczyzna próbuje zabić nożem małego chłopca, chłopczyk wyrywa się, a za rękę z nożem łapie inny mężczyzna. Drugą postacią niesioną na ramionach przez posłów jest Kazimierz Nestor Sapieha. Na koniu widać żołnierza lekkiej kawalerii w mundurze szwoleżera. W centralnej części znajduje się mężczyzna z w stroju kapłana.
Polecenie 1
W okresie powstania listopadowego chętnie odwoływano się do tradycji Konstytucji 3 maja. Wyjaśnij, jakie postawy i nadzieje były wspólne dla obu tych wydarzeń.
RFWwtWePq9RY2
Wspólny był entuzjazm społeczeństwa, które miało nadzieję na odrodzenie państwa, wspólny także był wróg przeciwko, któremu występowano.
Kiedy to było?
RtAjJXnU0ZpPY
R122XE2ebS2FF
Polecenie 2
Odpowiedz na pytanie: Jaka zasada ustrojowa I Rzeczpospolitej spowodowała paraliż sejmu poczynając od 2. połowy XVII w.?
R1UTbo7fUrrTm
Poczynając od 2. poł. XVII w., liberum veto spowodowało paraliż sejmu.
Polecenie 3
Podaj, jaki tryb głosowania obowiązywał w konfederacjach szlacheckich lub wojskowych w Rzeczpospolitej.
R19Qt7giT4YDY
Obowiązywała zasada większości, co uniemożliwiało zerwanie obrad.
tOG1FnDuXk_00000011
Okres umiarkowanych reform królewskich
W XVIII widziano konieczność przeprowadzenia zmian, dla ich przeprowadzenia zawiązywano konfederacjekonfederacjakonfederacje. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych XVIII wieku najbardziej konkretny program zmian przygotowała 'Familia', ugrupowanie skupiające Czartoryskich i rody z nimi spokrewnione. Program reform przedstawiony przez Familię został przedstawiony m.in. na sejmie konwokacyjnym. Familię reprezentował na nim Andrzej Zamojski. Reformy te zostały podjęte w pierwszych latach panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.
W początkowych latach swoich rządów Stanisław August Poniatowski podjął szereg działań zmierzających do przeprowadzenia reform w państwie. Pierwsze z nich zostały wprowadzone jeszcze w czasie sejmu konwokacyjnegosejm konwokacyjnysejmu konwokacyjnego w 1764 roku. Uchwalono wówczas nowy regulamin sejmu, wyłączono w sprawach skarbowych oraz utworzono Komisję Skarbową i Wojskową. Kolejna realizacja reform nastąpiła po sejmie rozbiorowymsejm rozbiorowysejmie rozbiorowym obradującym w latach 1773‑1775. Ustanowiono wtedy m.in. Radę Nieustającą. Pełniła ona funkcję władzy wykonawczej. Składała się z króla oraz 36 konsyliarzy wybieranych przez obie izby sejmu. W Radzie funkcjonowało pięć departamentów: Interesów Cudzoziemskich, Skarbowy, Sprawiedliwości, Wojskowy, Policji. Ministrowie stojący na czele departamentów składali sprawozdania przed sejmem. Zadania Rady Nieustającej: administracja państwa; przygotowywanie projektów ustaw sejmowych; wysyłanie posłów za granicę; kontrolowanie przestrzegania prawa.
sejm rozbiorowy
sejm rozbiorowy został zwołany z inicjatywy mocarstw zaborczych w 1773 r.. Obradował do 1775 roku. Zaakceptował dokonane zmiany terytorialne Rzeczypospolitej. Parlament uchwalił też dodatkowe postanowienia:
pozbawienie króla prawa bezpośredniego powoływania ministrów, senatorów i oficerów,
powołanie w 1773 r. Komisji Edukacji Narodowej (KEN), która zarządzała oświatą i majątkiem po rozwiązanym zakonie jezuitów. Zmiany wprowadzone przez KEN przyczyniły się do propagowania oświecenia myśli w polskiej oświacie,
powołanie w 1775 r. Rady Nieustającej, będącej najwyższą władzą wykonawczą w państwie (jej skład ustalały parlament); ministrowie stojący na czele poszczególnych departamentów składali sprawozdania przed sejmem,
wprowadzenie nowoczesnego prawa wekslowego, które w zasadniczy sposób usprawniało operacje finansowe,
zezwolono szlachcie zajmować się handem, rzemiosłem i działalnością finansową, przywrócono cło generalne oraz zreformowano podatki (ustalono jednolity podatek - podymne).
RjZoloyyGD3Kh1
Rada nie cieszyła się zbyt wielkim uznaniem wśród Polaków, lecz stała się sprawnie działającą instytucją w szczególności w zakresie administracji i systemu fiskalnego. Powołanie Rady Nieustającej i jej poczynania w latach 70. i 80. XVIII w. rozpoczęły powolną, ale postępującą przebudowę struktur państwa. Wprawdzie Rosja sądziła, że Rada będzie skutecznym narzędziem oddziaływania na stosunki wewnętrzne i przekształci się w organ opozycji wobec króla, ale okazało się, że mimo olbrzymich wpływów ambasadora rosyjskiego Ottona Magnusa StackelbergaOtto Magnus von StackelbergOttona Magnusa Stackelberga, coraz większe znaczenie zdobywał w niej monarcha. Opinia publiczna nie dostrzegała jednak owych subtelnych zmian, stąd powszechna nienawiść do tego organu administracji i powszechne określanie go jako 'Zdrada Nieustająca'.
Sejm w latach 1773‑1775 zdecydował także o powiększeniu liczby wojska do 30 tys., czego wprawdzie nie udało się w pełni zrealizować, ale przy okazji przeprowadzono unowocześnienie armii. Obowiązywać zaczęły nowe regulaminy musztry, podniesiono poziom zaopatrzenia materialnego, wprowadzono zasady awansów oficerskich uzależnione od umiejętności (zerwano ze sprzedażą patentów oficerskich).
Sejm 1776 r. ponownie obradował w formule 'skonfederowanej', czyli głosowano większością i nie można było go zerwać. Pozwoliło to na wprowadzenie kolejnych reform, m.in.: ograniczono władzę hetmanów, zakazano skazywania na śmierć w procesach o czary (wcześniej niż we Francji czy Anglii), zniesiono stosowanie tortur w procesie dowodowym. Zlecono Andrzejowi Zamoyskiemu, byłemu kanclerzowi koronnemu, skodyfikowanie prawa sądowego.
RK9Ox1JSuucNs
RbHYdRBhW2dIJ
sejm konwokacyjny
odbywały się w momencie nastania bezkrólewia, były sejmami nadzwyczajnymi, zwoływanymi przez prymasa po śmierci króla. Celem sejmu konwokacyjnego było ustalenie czasu, miejsca oraz zasad przyszłego sejmu elekcyjnego. Sejm konwokacyjny z 1764 r. przeprowadził szereg reform:
Powołanie do życia komisji skarbowych i wojskowych - były odpowiedzialne przed sejmem, w ten sposób chciano ograniczyć samowolę urzędników takich jak: podskarbi i hetmani.
Uchwalenie regulaminu sejmowego - wprowadzono decydowanie większością głosów w sprawach skarbowych. Zakazano posłom przysięgania na instrukcje sejmowe, co miało zmniejszyć ich zależność od magnaterii.
Wprowadzono cło generalne - miało to przyspieszyć rozwój handlu i podnieść dochody skarbu państwowego. - Podjęto decyzję o wykluczeniu cudzoziemców z możliwości kandydowania do polskiej korony - służyło to osłabieniu ingerencji państw sąsiednich na politykę wewnętrzną Rzeczpospolitej. Przeprowadzone reformy stanowiły podstawę do dalszego przeprowadzenia zmian ustrojowych w Rzeczpospolitej. Służyły ustabilizowaniu się sytuacji państwa pod względem politycznym i ekonomicznym.
R1Zl4SrPmlISw
Stanisław Szczęsny Potocki
polski polityk o orientacji prorosyjskiej, wolnomularz, wojewoda ruski w latach 1782–1788, generał‑lejtnant wojsk koronnych 1784–1792, członek Komisji Edukacji Narodowej w latach 1783–1792, generał artylerii koronnej w latach 1788–1792, targowiczanin – marszałek konfederacji targowickiej 1792 w Koronie, rosyjski general‑en‑chef od 1797, chorąży wielki koronny w latach 1774–1780, dyplomata i poeta.
stronnictwo pro‑królewskie
stronnictwo dworskie, zwane także królewskim, było skupione wokół osoby Stanisława Augusta Poniatowskiego, a popierało je wielu ówczesnych ludzi nauki i kultury, jak również uczestników Obiadów Czwartkowych. Stronnictwo dworskie dążyło do przeprowadzeniu reform wzmacniających władzę królewską i zlikwidowania największych patologii systemu Rzeczpospolitej. Poniatowski i jego sojusznicy bardzo liczyli na możliwość sojuszu z Prusami przeciwko Rosji
gołota
uboga grupa społeczna legitymująca się rodowodem szlacheckim, lecz nieposiadająca ziemi
rewolucja francuska
okres w historii Francji w latach 1789–1799, w którym doszło do głębokich zmian polityczno‑społecznych i obalenia monarchii Burbonów. Za jej symboliczny początek uważa się zdobycie Bastylii przez paryskich mieszczan 14 lipca 1789 roku
czarna procesja
manifestacja przedstawicieli 141 miast królewskich, która odbyła się 2 grudnia 1789 r. w Warszawie podczas obrad Sejmu Czteroletniego
konfederacja
zawiązywany zazwyczaj przez szlachtę związek zbrojny w celu realizacji własnych celów lub w zastępstwie władzy państwowej. Jedną z najbardziej znanych konfederacji była konfederacja targowicka zawiązana w 1792 r., jest ona symbolem zdrady narodowej
Stanisław Małachowski
prezes Senatu Księstwa Warszawskiego w latach 1807–1809, senator‑wojewoda Księstwa Warszawskiego w 1809 roku, stały przedstawiciel stanów w Straży Praw, starosta sądecki w okresie 1755–1784, marszałek konfederacji Korony Królestwa Polskiego i marszałek Sejmu Czteroletniego w 1788, referendarz wielki koronny w okresie 1780–1792, podstoli koronny w 1779, marszałek Trybunału Głównego Koronnego w 1775 roku.
Kazimierz Nestor Sapieha
książę, generał artylerii litewskiej w latach 1773‑1793, marszałek konfederacji Wielkiego Księstwa Litewskiego w czasie Sejmu Czteroletniego w 1788 roku, jeden z twórców Konstytucji 3 maja, był jednym z jej sygnatariuszy.
Franciszek Ksawery Branicki
pierwszy generał adiutant królewski w 1764 roku, minister wojny w Straży Praw, generał artylerii litewskiej w latach 1768–1773, hetman polny koronny w 1773–1774, hetman wielki koronny w latach 1774–1793, generał lejtnant wojsk koronnych od 1764, podstoli koronny 1764–1766, generał Imperium Rosyjskiego od 1795, poseł na sejm w 1752 i sejm konwokacyjny (1764), łowczy koronny w 1766 roku, podstoli koronny w 1764 roku, starosta halicki w latach 1763–1767. Przeciwnik reform Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja, współtwórca konfederacji targowickiej, w czasie insurekcji kościuszkowskiej uważany za wielkiego zdrajcę.
zjazd w Kaniowie
spotkanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego z carycą Katarzyną II w 1787 r., którego celem było zawiązanie ścisłego sojuszu polsko‑rosyjskiego przeciwko Turcji. W zamian za służbę Polaków u boku Rosjan Rzeczpospolita miała otrzymać wpływy w Besarabii i w którymś z portów na Morzu Czarnym
starostwo królewskie
od końca XVI w. królewszczyzny dzieliły się na ekonomie których dochody były kierowane do skarbu nadwornego (prywatnego skarbu królewskiego) przeznaczonego na zaspokojenie potrzeb monarchy i jego dworu, oraz na starostwa i inne dobra wydzierżawiane lub nadawane w dożywocie szlachcie. Starostwo pełniło funkcję reprezentanta władzy królewskiej i do jego kompetencji należało m.in, zbieranie skarbu monarszego, a później skarbu koronnego. Starostwo było też instytucją sądowniczą.
Otto Magnus von Stackelberg
czytaj: [magnus fon stakelberk] (1736‑1800) - dyplomata rosyjski w Rzeczypospolitej, poseł w Madrycie, w latach rosyjski poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny w Rzeczypospolitej w latach 1772–1775, ambasador rosyjski w Rzeczypospolitej w 1775 roku. W czasie pełnienia służby w kierował pracami Rady Nieustającej, organu rządowego utworzonego wg jego projektu na wzór szwedzkiej Rady Państwa.
tOG1FnDuXk_0000001X
Rosja wobec polskich reform
Znaczącym osiągnięciem okresu po pierwszym rozbiorze, była odbudowa dochodów skarbu królewskiego. Polegała ona przede wszystkim na sprawniejszym zarządzaniu królewszczyznami i racjonalizacji systemu dzierżaw. Oczywiście nadal starostwa królewskiestarostwo królewskiestarostwa królewskie odgrywały istotną rolę w budowie 'stronnictwa pro‑królewskiegostronnictwo pro‑królewskiestronnictwa pro‑królewskiego'.
Ambasador Katarzyny II, Stackelberg z konsekwencją i premedytacją rozbijał stronnictwo króla, który nie potrafił wyrwać się spod jego wpływów. Niemniej jednak przy rosyjskim wsparciu udało się przeprowadzić niektóre zmiany (często wbrew intencjom protektora), ale też tak ważna sprawa jak kodyfikacja Zamoyskiego na sejmach 1778 i 1780 r. upadła. Została zaatakowana przez zmanipulowanych przez Stackelberga członków opozycji, uznawanych przy tym za ludzi światłych i przyjaciół króla, jak Antoni Tyzenhauz.
W latach 1788‑1792 polska scena polityczna uległa znacznemu podziałowi. Dyskusje nad kształtem ustroju były prowadzone pomiędzy trzema stronnictwami: stronnictwem patriotycznym, stronnictwem dworskim oraz stronnictwem hetmańskim. Stronnictwo patriotyczne domagało się reform. Dążyło do zerwania związków z Rosją i szukało oparcia w Prusach. Na czele stronnictwa stali Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski. Stronnictwo dworskie natomiast było skupione wokół osoby króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jego członkowie dążyli do przeprowadzenia zmian w państwie poprzez wzmocnienie władzy wykonawczej, lecz bez naruszania sojuszu z Rosją. Przedstawicielami 'złotej wolności szlacheckiej' byli przedstawiciele stronnictwa hetmańskiego, którzy na każdym kroku podkreślali swoje przywiązanie do tradycji ustrojowej Rzeczpospolitej. Opowiadali się przeciwko reformom, które uderzały w wolność szlachecką. Blisko współpracowali z rosyjskimi ambasadorami. Dążyli do przywrócenia nieograniczonej dominacji magnaterii. Rosjanie umiejętnie budowali to stronnictwo opozycyjne wobec króla i reform (wcześniej antyrosyjskie). Na jego czele stali Stanisław Szczęsny PotockiStanisław Szczęsny PotockiStanisław Szczęsny Potocki oraz Franciszek Ksawery BranickiFranciszek Ksawery BranickiFranciszek Ksawery Branicki. Ten ostatni ożenił się z Aleksandrą Engelhardt (czytaj: engelhar), siostrzenicą wpływowego ministra rosyjskiego Potiomkina, a w rzeczywistości – ponoć – nieślubną córką jego i carycy Katarzyny II. Pewnym jest jednak, że Branicki zyskał wielki posag i dobra ziemskie na Ukrainie, które po rozbiorach znalazły się w granicach Rosji.
R1GOYJhw3QW2H
R1Qy8GJGM3hy0
RuXWX1ZgAv23m
Z malarstwa epok wcześniejszych znamy obrazy ukazujące rodzinę. Jednak najczęściej są to rodziny monarsze (np. znany obraz rodziny Sobieskich) i wykonane w pewnej konwencji obowiązującej dla tego rodzaju wizerunków.
Ćwiczenie 1
R146RlNyjeq601
R1evBauqirLXn
Ćwiczenie 1
Polecenie 4
Portrety Branickiego i Potockiego zawierają symbolikę stroju wskazującą na ich funkcje wojskowe. Wymień te symbole.
RutviS0YUfyXO
Symbolika stroju wskazująca na funkcje wojskowe na portretach to: zbroja, hełm rycerski.
RAlXkaVM5ccQR
R10LjfEdgJ5rV
Na portrecie Bromptona Aleksandra Branicka stoi pod popiersiem przedstawiającym Katarzynę II, która dobrotliwie się uśmiecha. Na szarfie przepasującej postać Aleksandry widać miniaturę z podobizną Katarzyny. To mnożenie odniesień do carycy sugeruje ich wzajemny bliski związek.
Ćwiczenie 2
Wskaż na portretach elementy pokazujące pozycję kobiety w społeczeństwie końca XVIII w.
Zaznacz zdania, które ukazują na portretach elementy pokazujące pozycję kobiety w społeczeństwie końca XVIII w.
RzJduUAXxbV5I1
R1RXMZWaHeg2Z
R1avgW50dHnUh1
Ćwiczenie 3
ReXX01SlzIejV
Ćwiczenie 3
Polecenie 5
Na podstawie wymienionych wyżej informacji wymień, cechy charakterystyczne parku krajobrazowego w stylu angielskim, jakim był park Branickich nieopodal Białej Cerkwi.
R1NrktDT1Dswi
Swoboda, naturalność, romantyzm, niewielkie budynki, wolnostojące rzeźby, wijące się drogi wśród zarośniętych i otwartych przestrzeni, skupiska drzew wśród, których znajdują się stare i młode drzewa, woda w postaci zbiorników wodnych, strumyka i wodospadu.
tOG1FnDuXk_0000003E
Zwołanie sejmu w 1788 r.
W 1787 r. w Kaniowiezjazd w KaniowieKaniowie doszło do spotkania Katarzyny II ze Stanisławem Augustem Poniatowskim. Król usiłował zjednać carycę do swoich planów udziału Rzeczpospolitej w zbliżającej się konfrontacji z Turcją. Obiecywał sobie symboliczne zyski terytorialne, np. port nad Morzem Czarnym, ale ważniejsza byłaby zgoda rosyjskiego protektora na reformy. Postulowano bowiem utworzenie czterdziestotysięcznej armii, co wymagało zmian w prawie, które pozwoliłyby zapewnić środki na jej utrzymanie.
Rosja, która już w 1780 r. wycofała z Rzeczpospolitej swoje wojska, nie chciała jednak aż tak daleko idących zmian i wzmocnienia sąsiada. Wprawdzie wcześniej władczyni konferowała z magnackimi przeciwnikami króla (Potockim i Branickim), ale ostatecznie teoretycznie poparła Poniatowskiego z takimi jednak warunkami, które należało uznać za klęskę królewskich planów – zgoda na dwunastotysięczny korpus, ale pod dowództwem hetmana Branickiego. Przy okazji uzyskano też aprobatę dla idei zwołania skonfederowanego sejmu, który miał zaaprobować przymierze. Rosja, która mobilizowała do konfrontacji z Państwem Osmanów 100 tys. armię nie potrzebowała polskiego wojska, uznawanego przez ostatnie dziesięciolecia za źle wyszkolone i mało przydatne. Ważne jednak było stworzenie baz zaopatrzeniowych na polskiej, prawobrzeżnej Ukrainie i pomoc logistyczna.
W sierpniu 1787 roku rozpoczęła się wojna, a to spowodowało, że wybory na sejmikach przebiegały w gorącej atmosferze politycznej, z rozbudzonymi nadziejami obu stronnictw: reformatorskiegostronnictwo reformatorskiereformatorskiego i opozycyjnegostronnictwo opozycyjne (hetmańskie)opozycyjnego (liczącego na cofnięcie już dokonanych zmian). W dniu 7 października 1788 r. rozpoczął obrady sejm, który do historii przeszedł pod nazwą 'Sejm Wielki'.
stronnictwo reformatorskie
stronnictwo Patriotyczne lub obóz reform – nieformalne ugrupowanie polityków, skupiające działaczy dążących do przeprowadzenia reform w czasie Sejmu Wielkiego (1788‑1792). Główne wspólne postulaty obozu reform to: powiększenie armii do 100 tys., zniesienie Rady Nieustającej, uniezależnienie od Imperium Rosyjskiego, zniesienie liberum veto i wolnej elekcji. Nazwa stronnictwa wzorowana była na ugrupowaniu Patriotów w Holandii. Prawica Patriotycznego Stronnictwa reprezentowana przez Ignacego i Stanisława Kostkę Potockich oraz Adama Kazimierza Czartoryskiego szukała oparcia w Królestwie Prus i występowała przeciw królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, dążąc do wzmocnienia władzy sejmu. Lewica skupiona wokół podkanclerzego koronnego księdza Hugona Kołłątaja (Kuźnica Kołłątajowska, jakobini polscy) opowiadała się za reformami społecznymi i poszukiwała oparcia w mieszczaństwie. Reprezentowane przez marszałka sejmu Stanisława Małachowskiego centrum, dążyło do ugody z królem, co udało się w 1790 roku dzięki zmianie stanowiska przez Ignacego Potockiego
stronnictwo opozycyjne (hetmańskie)
stronnictwo hetmańskie (frakcja republikańska) – konserwatywne prorosyjskie stronnictwo polityczne sprzeciwiające się reformom Stanisława Augusta Poniatowskiego i uzasadniające swoje stanowisko obroną wartości patriotycznych i dążące do utrzymania liberum veto. Stronnictwo hetmańskie było wspierane finansowo przez Imperium Rosyjskie. Głównymi działaczami byli: hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki, hetman polny koronny Seweryn Rzewuski, Stanisław Szczęsny Potocki, którzy byli współtwórcami w 1792 roku Konfederacji targowickiej. Stronnictwo popierał też Kazimierz Nestor Sapieha, który w późniejszym okresie zmienił poglądy
R1PSbeIZu7noI
ROHDd8rO115IV
Polecenie 6
Podaj wydarzenia, które w polityce europejskiej poprzedzały zwołanie obrad Sejmu Wielkiego w Rzeczypospolitej.
R1ZBZNsLENLnt
Przed zwołaniem Sejmu Wielkiego nastąpiło osłabienie związków między Prusami, Rosją i Austrią. W 1787 roku doszło do wybuchu wojny Rosji i Austrii przeciw Turcji. Jednocześnie narastało napięcie między państwami europejskimi. Anglia, Prusy, Holandia, Szwecja i Turcja występowały przeciwko Rosji.
Polecenie 7
Wyjaśnij, czy spotkanie w Kaniowie z carycą Katarzyną II i podjęte ustalenia wzmocniło pozycję króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w Rzeczypospolitej. Odpowiedz, dlaczego tak się stało.
RjtCRGLltrzta
Spotkanie w Kaniowie w ostateczności nie wzmocniło pozycji króla, gdyż w Polsce narastały nastroje antyrosyjskie, które również zwracały się przeciw Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu.
tOG1FnDuXk_00000041
Pierwsza kadencja i sojusz z Prusami
Marszałkiem sejmu został Stanisław MałachowskiStanisław MałachowskiStanisław Małachowski (marszałek koronny) oraz Kazimierz Nestor SapiehaKazimierz Nestor SapiehaKazimierz Nestor Sapieha (marszałek litewski) – sejm był konfederacją, stąd dwóch marszałków. Kolejną zmianą w obradach było limitowanie sejmu, który miał działać znacznie dłużej niż zwyczajowe 6 tygodni, choć o 'sejmie nieustającym' (bez limitu czasu trwania) początkowo nikt nie myślał.
Tymczasem w Polsce zapanowała patriotyczna euforia sprytnie podsycona przez dyplomację pruską. W celu zablokowania sojuszu rosyjsko‑polskiego, który upodmiotawiał Rzeczpospolitą na arenie międzynarodowej, zaproponowano podpisanie sojuszu polsko‑pruskiego. Zawarto go 29 marca 1790 roku.
Zaangażowana na froncie tureckim Rosja nie protestowała, zdając sobie zresztą sprawę, że Berlin po doświadczeniach wojny siedmioletniej z pewnością nie zdecyduje się na konfrontację z Petersburgiem, zwłaszcza w obronie Rzeczpospolitej. Na fali patriotycznych nastrojów sejm uchwalił aukcję (czyli powiększenie) wielkości armii do 100 tysięcy. Oczywiście nie wskazano, skąd wziąć pieniądze na jej utrzymanie, a i obsadzenie dowództwa natychmiast wywołało spory. Jednocześnie zaczęto likwidować kolejne symbole 'zniewolenia'. Po powiększeniu armii, zdecydowano się na likwidację znienawidzonej Rady Nieustającej (19 stycznia 1789 r.). Zabrakło więc władzy wykonawczej, a sprawowanie jej przez sejm było niemożliwe choćby z powodu jego liczebności. Zrodziła się zatem potrzeba całościowych regulacji, co zapewnić miała Deputacja do opracowania form rządu. Zostały przygotowane 'Zasady do poprawy rządu' (napisane przez Ignacego Potockiego w grudniu 1789 r.). Na tej podstawie, niewielka grupa osób z królem na czele (Ignacy Potocki, Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj i Scipione Piattoli - sekretarz królewski) przystąpiła do przygotowywania stosownego dokumentu.
R1OyUim5P3312
Rq3nKmrqj8apU
RtPbfrmC7IEX9
RvpVISMie5G2H
RgXcDmW9rPQzH
R1AnMk6HDap45
Polecenie 8
Podaj nazwę państwa, z którym sojusz wybrali posłowie Sejmu Wielkiego. Oceń, czy była to racjonalna decyzja czy też raczej decyzja wynikająca z niechęci wobec Rosji przywódców stronnictwa patriotycznego? Zapisz odpowiedź.
R1aFwYpom1oxQ
Posłowie Sejmu Wielkiego wybrali sojusz z Prusami. Była to decyzja krótkowzroczna, gdyż Prusy nie sprzyjały polskim reformom, a przyjaźń tego państwa do Polski była udawana.
Polecenie 9
Podaj imiona i nazwiska osób pracujących nad projektem przyszłej Konstytucji 3 maja.
R17lKqpkThLLd
W skład zespołu opracowującego projekt konstytucji wchodził król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj i Włoch Scipione Piattoli.
tOG1FnDuXk_0000005E
Druga kadencja – w stronę konstytucji
W lipcu 1789 r. we Francji rozpoczęły się wydarzenia, nazywane potem rewolucją francuskąrewolucja francuskarewolucją francuską, z pozoru nie mające nic wspólnego z tym, co działo się nad Wisłą. Jednak zwołanie w listopadzie 1789 r. przez prezydenta Warszawy Jana Dekerta reprezentantów 141 miast królewskich nie mogło nie budzić skojarzeń z rewolucyjnym Paryżem. W słynnej 'czarnej procesjiczarna procesjaczarnej procesji' 2 grudnia zaniesiono na Zamek Królewski petycję z żądaniami zmian sytuacji mieszczan.
Zbiegło się to z upłynięciem jesienią 1790 r. dwuletniego okresu funkcjonowania sejmu. Chociaż nie stosowano się do wynikających z artykułów henrykowskich ograniczeń czasu trwania obrad sejmu, to jednak co dwa lata winien on być zwoływany. Ponieważ uznano, że dla zachowania ciągłości prac reformatorskich sejm musi trwać dalej, do jego składu dołączono tylko kolejnych wybranych na sejmikach posłów. Zdecydowana większość elektów opowiadała się za reformami, czego potwierdzeniem było przyjęcie 18 kwietnia 1791 r. prawa o miastach. Spełniono tym samym większość postulatów uczestników czarnej procesji. Kolejnym sukcesem było zreformowanie sejmików, z których usunięto gołotęgołotagołotę – łatwo i chętnie wykorzystywane przez magnaterię narzędzie destabilizacji. Po tych uchwałach ogłoszono przerwę w obradach w związku ze świętami Wielkiejnocy. Większość posłów rozjechała się do domów.
Polecenie 10
Podaj, jakie wydarzenie skłoniło posłów Sejmu Wielkiego do zajęcia się sprawami mieszczan i w efekcie do uchwalenia prawa o miastach.
R1ZDPMYvZVGov
Czarna procesja skłoniła posłów Sejmu Wielkiego do zajęcia się sprawami mieszczan i w efekcie do uchwalenia prawa o miastach.
tOG1FnDuXk_0000005L
Uchwalenie Konstytucji 3 maja
Obrady sejmu miały zostać wznowione 5 maja 1791 r., jednak zwolenników reform dyskretnie zawiadomiono o konieczności przyjazdu dwa dni wcześniej.
W dniu 3 maja 1791 r. rano pod Zamkiem Królewskim, w którym toczyły się obrady sejmu, zgromadził się tłum ludzi. Później mówiono nawet o 20 tys., co wydaje się liczbą nieco przesadzoną. Z pewnością jednak część mieszczan przybyła pod bronią, gdyż obawiano się interwencji pospiesznie mobilizowanej przez hetmana Branickiego opozycji. Rozpuszczano nawet nierealistyczne pogłoski o możliwym pojawieniu się Rosjan. Około godziny 11.00 do sejmu przyszedł Stanisław August, w obecności którego odczytano sfałszowane alarmujące wiadomości z zagranicy. Trudna sytuacja międzynarodowa wymagała natychmiastowych uregulowań wewnętrznej sytuacji w kraju, aby zmobilizować siły i zabezpieczyć państwo. Odczytano – mimo głosów opozycji, które zlekceważono – tekst ustawy zasadniczej, która została zaprzysiężona przez monarchę.
Była to zwyczajna ustawa sejmowa zwana w polskiej praktyce parlamentarnej 'konstytucją'. Jej charakter i treść zbiegły się jednak z określeniem, które w europejskiej teorii ustrojowej nadawano słowu 'konstytucja'.
R8yJubszc8y78
Ćwiczenie 4
RD2vcQKgF77Ff1
R1XoXrA0s2FXH
RMpqvMe1bDY7Z
tOG1FnDuXk_0000006A
Zamiany instytucjonalne i społeczne
Konstytucja oficjalnie nosiła nazwę 'Ustawa Rządowa' i składała się z 11 artykułów, a jej integralną częścią były przyjęte wcześniej prawa o miastach i sejmikach. W pierwszych artykułach precyzowano system społeczny, jaki miał obowiązywać w kraju, tzn. opisano poszczególne stany. Na tym polu wydawała się ona dużo mniej postępowa niż konstytucja Stanów Zjednoczonych oraz nieco późniejsza konstytucja rewolucyjnej Francji (3 września 1791 r.). Rzeczpospolita miała pozostać państwem stanowym, a zatem nie wprowadzono podstawowego postulatu oświecenia, że ludzie są z urodzenia sobie równi.
Kolejne rozdziały precyzowały ustrój polityczny, który opierał się na monteskiuszowskim trójpodziale władzy na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
Prawa stanowić miał sejm składający się z dwóch izb: poselskiej i senatu z królem na czele. Zniesiono liberum veto, wprowadzono głosowania większością, sejm miał być permanentny, tzn. posłów wybierano na dwa lata, i byli oni w tym czasie reprezentantami narodu, czyli nie mogli być ograniczani instrukcjami. W skład izby wchodziło 24 plenipotentówplenipotentplenipotentów miast.
plenipotent
przedstawiciel wysyłany na sejmy (do izby poselskiej) przez większe miasto w celu przedstawienia tam jego postulatów
Władza wykonawcza składała się z króla oraz tzw. Straży Praw z komisjami. Rola króla na polu władzy wykonawczej została wzmocniona. Zniesiono wolną elekcję wprowadzając dziedziczność tronu w rodzie Wettinów.
Władza sądownicza pozostała stanowa, a zatem była odrębna dla poszczególnych stanów. Zapowiadano wprawdzie powszechną kodyfikację prawa, ale był to postulat i sprawa przyszłości.
Polecenie 11
Porównaj poniższe postanowienia 'Ustawy o prawach Wirginii' z okresu wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych z odpowiadającymi im postanowieniami Konstytucji 3 maja (lub ich brakiem w tej kwestii) (powyżej) i rozstrzygnij, który z aktów prawnych był bardziej postępowy i pełniej realizował idee oświecenia. Swoją odpowiedź uzasadnij.
Że wszyscy ludzie z natury są równi, wolni i niezależni, i posiadają pewne przyrodzone prawa (…);
Że cała władza spoczywa w narodzie i w konsekwencji pochodzi od narodu (…);
Że państwowa władza ustawodawcza i wykonawcza winny być oddzielone i odróżniane od sądowej (…);
Że wybory osób, które pełnić mają funkcje reprezentantów narodu w zgromadzeniu, winny być wolne; (…).
Że wolność prasy jest jednym z wielkich bastionów wolności i nie może być nigdy ograniczona, gdyż oznaczałoby to wprowadzenie rządów despotycznych.(…) wszyscy ludzie są równouprawnieni w zakresie wolnego wyznawania religii zgodnie z nakazami sumienia.
RQ3jbont5EkVE
Ustawy Wirginii ustanawiają równość wszystkich ludzi. Konstytucja 3 maja akceptuje nierówności stanowe. Chłopi w Rzeczpospolitej wg konstytucji 3 maja nie mają takich samych praw jak szlachta.
Oba dokumenty oparte są na trójpodziale władzy. Prawo wyborcze do sejmu w Konstytucji 3 maja dotyczy szlachty posiadającej majątek. Konstytucja 3 maja nie odnosi się do wolności prasy. W zakresie swobód religijnych Konstytucja 3 maja wskazuje na katolicyzm jako na religię panującą, ale innym wyznaniom gwarantuje wolność i pokój religijny.
Niewątpliwie Ustawa o prawach Wirginii jest bardziej postępowa od Konstytucji 3 maja i pełniej realizuje idee oświecenia.