Sieć osadnicza Polski
Scenariusz lekcji – Sieć osadnicza Polski
do zapamiętania:
liczba miast w Polsce,
funkcje miast,
pojęcia: proces urbanizacji, wskaźnik urbanizacji, aglomeracja, konurbacja.
do zrozumienia:
przyczyny zmian wskaźnika urbanizacji,
przyczyny zróżnicowania przestrzennego wskaźnika urbanizacji.
czytania wykresów,
tworzenia skali barwnej ciągłej,
tworzenia kartogramu.
Metoda i forma pracy
„burza mózgów”,
praca z wykresem,
praca z mapą,
praca z kartogramem.
Środki dydaktyczne
schemat – zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji,
schemat – funkcje miast,
schemat – wskaźnik urbanizacji,
mapa Polski.
sprawdzenie listy obecności,
podanie tematu lekcji.
W Polsce jest 884 miast i ok. 57 tys. wsi. Według jakiego kryterium wyodrębnia się w Polsce miasta?
- prawa miejskie.
Zgadza się. W przeszłości te prawa nadawał głównie władca panujący na danym obszarze ze względu na funkcje jakie pełnił dany ośrodek. Jakie funkcje pełniły i pełnią miasta?
- schemat – Funkcje miast.
Obecnie Rada Ministrów nadaje prawa miejskie. Wiele miast, które uzyskały te prawa jeszcze w średniowieczu, wciąż je mają mimo znacznego obniżenia liczby mieszkańców, utraty ważności. Podobnie jest z miejscowościami, które obecnie mają już bardzo dużą liczbę mieszkańców, głównie pracujących w zawodach pozarolniczych, mimo to nie mają one praw miejskich. Przykładem jest największa pod względem mieszkańców wieś w Polsce Kozy koło Bielska‑Białej, w której mieszka 10 tys. osób.
Liczba mieszkańców miast w Polsce zaczęła rosnąć dopiero po II wojnie światowej. Wcześniej tylko 30% ludności żyło w miastach. Z czego wynikał tak mały wskaźnik?
- Polacy była narodem szlacheckim, życie skupiało się wokół dworu szlacheckiego, szlachta miała wyższą pozycję niż mieszczanie.
Zgadza się. Po II wojnie światowej jednak się to zmieniło. Postępował proces urbanizacyjny, czyli powstawanie miast, rozbudowa już istniejących i wzrost liczby ludności mieszkającej w miastach. Co mogło wywołać to zjawisko?
- rozwój przemysłu, a tym samym nowych miejsc pracy w miastach; migracje ludności ze wsi do miast; wysoki przyrost naturalny; powiększanie terytorium miast; powstawanie nowych miast.
Wskaźnik urbanizacji, czyli odsetek ludności miejskiej wzrósł obecnie do 61,7%. Spójrzcie na tabelę i wykres (schemat – Wskaźnik urbanizacji) przedstawiające ten wskaźnik dla innych krajów europejskich. Zastanówcie się, dlaczego w innych krajach ten wskaźnik jest wyższy niż w Polsce?
- związane jest to z tym, że duża część ludności pracuje w usługach oraz w przemyśle, a tym samym ludzie ci w dużej mierze mieszkają w miastach, rolnictwem zajmuje się niewielki odsetek ludności, stąd mniejsza liczba ludzi mieszka na wsi.
Rozwój miast przyczynił się do tworzenia aglomeracji miejskich, czyli skupisk miast składających się z dominującego centrum i otaczających mniejszych miast oraz osiedli. Przyjrzyjcie się mapie Polski, gdzie znajdują się takie aglomeracje?
- Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocław, Poznań.
Zdarza się, że w zespole nie miast nie ma żadnego dominującego. Razem tworzą jednak całość zwaną konurbacją. Gdzie w Polsce można znaleźć tego typu zespół miast?
- Górny Śląsk.
Mówiliśmy o tym, że wskaźnik urbanizacji bardzo wzrósł po II wojnie światowej. Obecnie jednak zauważa się spadek tego wskaźnika. Z czego może to wynikać?
- spadek przyrostu naturalnego, wyprowadzanie się do strefy podmiejskiej, wyludnianie się mniejszych miast z powodu zamknięcia dużego zakładu pracy, który zatrudniał większość mieszkańców.
Miasta w Polsce nie są jednak równomiernie rozmieszczone. Aby się o tym przekonać, wykonacie teraz kartogram (schemat – Zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji), czyli mapę przedstawiającą dane statystyczne dotyczące określonego zjawiska, w tym wypadku wskaźnika urbanizacji. Dobierzcie skalę jednobarwną ciągłą, czyli składającą się z odcieni jednego koloru od najjaśniejszej do najciemniejszej, gdzie najciemniejszy odcień będzie wskazywał największe natężenie zjawiska. Na podstawie dołączonych danych statystycznych wykonajcie mapę.
Popatrzcie na kartogram, który wykonaliście i zastanówcie się dlaczego tak wygląda rozkład przestrzenny wskaźnika urbanizacji?
- różny poziom uprzemysłowienia, województwa wschodnie – ludność zajmuje się głównie rolnictwem, tereny słabo rozwinięte gospodarczo.
Ludność mieszkająca na wsi liczy ok. 15 mln. Polskie wsie są zazwyczaj małe, najmniejsze skupiają się właśnie we wschodnich i północno‑wschodnich województwach, duże wsie (ponad 1 tys. mieszkańców) dominują zaś na południu kraju w rejonach silnie uprzemysłowionych lub tam, gdzie trudne, górzyste tereny skłaniały ludzi do osiedlania się w dolinach rzecznych.
Łoś E., Witek‑Nowakowska A., 2003, Wędrówki geograficzne. Podręcznik dla klasy III gimnazjum, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa
schemat – zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji
schemat – funkcje miast
schemat – wskaźnik urbanizacji