Słoń a sprawa polska
Wprowadzenie
Polacy nie pogodzili się z rozbiorami i chcieli mieć własne państwo. Świadczą o tym między innymi powstania narodowe, instytucje, które zakładali, gdy tylko była taka możliwość, działalność prowadzona przez emigrantów. Dążenie do odzyskania niepodległości na początku XX wieku było tak silne, że powstał nawet popularny dowcip: gdy rozpisano międzynarodowy konkurs na pracę naukową o słoniach, Polak ani przez chwilę się nie zastanawiał nad tematem i napisał rozprawę „Słoń a sprawa polska”.
Zadanie na rozgrzewkę
Przyporządkuj do odpowiednich bloków militarnych państwa będące zaborcami ziem polskich.
Cesarstwo Niemieckie, Cesarstwo Austro-Węgier, Cesarstwo Rosyjskie
| Państwa centralne | |
|---|---|
| Ententa |
W którym roku Polska zniknęła z mapy Europy?
............
Ile lat minęło od utraty przez Polskę niepodległości do wybuchu I wojny światowej?
............
Kogo poprzeć?
Jest rok 1914, wybucha wojna, na którą Polacy z utęsknieniem czekali. Mocarstwa zaborcze walczą przeciwko sobie. Kogo poprzeć w tym konflikcie? Pamiętaj, że wówczas nikt nie wiedział, jaki będzie jego finał!
Drzewo decyzyjne – poprzeć państwa centralne czy ententę?
Cele i wartości: odzyskanie niepodległości przez Polskę.
Możliwe rozwiązania: Poparcie państw centralnych. Poparcie ententy.
Jakie będę skutki pozytywne i negatywne wybranego rozwiązania?
Czy możliwe były inne opcje? Jakie?
Inne dylematy Polaków
Decyzji do podjęcia było jeszcze więcej, na przykład: czy walczyć zbrojnie, czy dyplomatycznie; zadowalać się oferowaną przez zaborców autonomią czy upierać przy pełnej niepodległości; o jaką Polskę walczyć, w jakich granicach; walczyć, pozostając w kraju czy na emigracji?
Zaznacz swoje wybory, a potem porównaj z wyborami naszych bohaterów – przywódców walki o niepodległość w czasie I wojny światowej.
| Ja | Józef Piłsudski | Roman Dmowski | |
| Lepiej poprzeć ententę | □ | □ | □ |
| Lepiej poprzeć państwa centralne | □ | □ | □ |
| Trzeba walczyć w kraju | □ | □ | □ |
| Trzeba walczyć na emigracji | □ | □ | □ |
| Lepiej walczyć zbrojnie | □ | □ | □ |
| Lepiej walczyć dyplomatycznie | □ | □ | □ |
Oto fragmenty biogramów Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego z Encyklopedii szkolnej. Historia, które ułatwią ci uzupełnienie tabeli.
Encyklopedia szkolna. Historia.Piłsudski Józef, ur. 1867, zm. 1935, mąż stanu, czołowy działacz niepodległościowy, jeden z głównych organizatorów niepodległego państwa polskiego i później jego przywódca. Od wczesnej młodości związał się z ruchem socjalistycznym. Podczas I wojny światowej organizował zbrojne oddziały – zalążek przyszłej armii polskiej – i dowodził I Brygadą Legionów Polskich oraz powołał Polską Organizację Wojskową. Był członkiem Tymczasowej Rady Stanu. Domagał się utworzenia rządu polskiego. 22 VII 1917 aresztowany przez Niemców i osadzony w twierdzy w Magdeburgu. Zyskał wielką popularność i autorytet w znacznej części społeczeństwa polskiego. Zwolniony z Magdeburga, wrócił 10 XI 1918 do Warszawy i przejął najwyższą władzę w odradzającym się państwie jako Tymczasowy Naczelnik Państwa. Dążył do odzyskania na wschodzie ziem utraconych przez Polskę na rzecz Rosji carskiej podczas rozbiorów. Był zwolennikiem utworzenia federacji państw, obejmującej Polskę, Białoruś, Ukrainę i Litwę historyczną; w sprawie zachodnich granic Polski pozostawił wolną rękę delegacji polskiej na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919.
Encyklopedia szkolna. Historia., Warszawa 1993.
Encyklopedia szkolna. Historia.Dmowski Roman, ur. 1864, zm. 1939, współzałożyciel, czołowy przywódca i ideolog narodowej demokracji, pisarz polityczny. Autor prac formułujących zasady i cele nacjonalizmu polskiego oraz międzynarodowe uwarunkowania rozwoju kwestii polskiej (m.in. Myśli nowoczesnego Polaka; Niemcy, Rosja i kwestia polska). W 1905–07 opowiadał się za autonomią Królestwa Polskiego i za lojalnością wobec Rosji. Wybrany na posła do rosyjskiej Dumy Państwowej, został prezesem Koła Polskiego (złożył mandat w 1908). Uznając zagrożenie niemieckie za główne niebezpieczeństwo dla narodu polskiego, głosił konieczność współdziałania z Rosją i ententą. Założyciel i prezes Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu (1917), rozwinął po rosyjskiej rewolucji lutowej szeroką działalność propagandową i polityczną w państwach ententy i Stanach Zjednoczonych na rzecz niepodległości Polski. Na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 wraz z I. Paderewskim reprezentował Polskę. Do kraju powrócił w maju 1920.
Encyklopedia szkolna. Historia., Warszawa 1993.
Śladami Korfantego
Podróżując po Polsce, śledzimy losy jednego z bohaterów walki o niepodległość, Wojciecha Korfantego.
Na podstawie tablic pamiątkowych ku czci Korfantego odtwórz jego biografię – czyli ustal, kiedy żył i czego dokonał. Wskaż, czy to prawda, czy fałsz:
W czasie I wojny światowej przebywał na emigracji w Pradze., W wolnej Polsce był posłem i senatorem., Brał udział w walkach o przynależność Wrocławia do Polski., Studiował na Uniwersytecie Wrocławskim., Był przywódcą narodowej demokracji., Zmarł przed wybuchem II wojny światowej. Wskazówka: II wojna światowa wybuchła 1 września 1939 roku.
| Prawda | |
|---|---|
| Fałsz |
Projekt tablicy
Wyobraź sobie, że plac w twojej miejscowości ma otrzymać imię Romana Dmowskiego albo Józefa Piłsudskiego. Masz zlecenie, by wykonać projekt tablicy upamiętniającej zasługi jednego z tych bohaterów dla odzyskania niepodległości przez Polskę.
Znowu musisz podjąć wiele decyzji:
Którego bohatera chcesz uczcić?
Jaki kształt będzie miała tablica?
Z jakiego materiału będzie wykonana (najczęściej tablice są kamienne, mogą być też metalowe, a ostatnio upowszechniły się z trwałego plastiku)?
Jaki tekst się na niej znajdzie (pamiętaj, że nie może być zbyt długi, bo będzie nieczytelny, zresztą przechodnie nie będą przecież czytać książki, a tablice stawia się po to, by zwrócić uwagę zwykłych ludzi)?
Jaką czcionką zostanie zapisany (zwykle pisze się wielkimi literami)?
Jakie elementy, oprócz tekstu, znajdą się na tablicy (może portret albo jakiś symbol)?
Możesz wzorować się na tablicach upamiętniających Wojciecha Korfantego.
Informacji o bohaterach możesz szukać na stronach:
Ale także w innych miejscach.
Podsumowanie
Polacy wiązali wielkie nadzieje z wybuchem wojny, w której zaborcy staną naprzeciwko siebie. Jedni, z Józefem Piłsudskim na czele, wierzyli, że trzeba przyłączyć się do wojny i wywalczyć niepodległość z bronią w ręku. Inni, jak Roman Dmowski, uważali, że należy prowadzić działalność dyplomatyczną i być obecnym przy podejmowaniu decyzji politycznych. W efekcie jedni doprowadzili do powstania na ziemiach polskich władz niepodległego państwa, a drudzy zapewnili temu państwu uznanie międzynarodowe. Ważne było, żeby współpracować dla dobra ojczyzny.
Przygotować się do podjęcia decyzji, rozważając argumenty za i przeciw za pomocą drzewa decyzyjnego.
Zaprojektować tablicę pamiątkową.
Od lat historycy, politycy, publicyści i inni dyskutują, czyj program walki o niepodległość Polski był lepszy: Romana Dmowskiego czy Józefa Piłsudskiego.
Przedstaw swoje stanowisko w tym sporze. Na jakiej podstawie oceniasz, czyje decyzje były właściwe? Jak można sprawdzić, czy decyzja jest dobra?
Jaką wartość mają takie spory o przeszłości? Wybierz jedną z zaprezentowanych odpowiedzi lub zaproponuj własną.
Są zupełnie bez sensu, ludzie się tylko niepotrzebnie kłócą.
Można lepiej zrozumieć, o co chodziło w tamtych czasach.
Mogą wyjaśnić dzisiejsze różnice poglądów.
Pokazują, jak prowadzić dyskusje.
Uczestnicy mają okazję pokazać, jacy są mądrzy (albo niemądrzy).