Powrót
RTMGj3Adb7LRF

Dlaczego wielka? Dlaczego światowa? Wojna 1914-1918

Tyne Cot we Flandrii (w Belgii). Na tym cmentarzu poległych w I wojnie światowej są 11 953 groby.
Peter Huys, licencja: CC BY-SA 2.0
ROcKssWZ5Od2711
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.

Wprowadzenie

R3nAm5ly9Jx6E1
E. M. Remarque, Na zachodzie bez zmian E. M. Remarque, Na zachodzie bez zmian Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0.
Na zachodzie bez zmianE.M. Remarque
E.M. Remarque Na zachodzie bez zmian

„Głuchy huk granatów gazowych miesza się z trzeszczeniem pocisków wybuchowych. Dzwonek dudni pomiędzy eksplozjami, gongi, kołatki metalowe zwiastują wszędy – gaz – gaz – gaaz. Wycieram do czysta z tumanu oddechu szybki naoczne mej maski. Te pierwsze minuty z maską decydują o życiu i śmierci: czy jest nieprzepuszczalna? Znam straszliwe obrazy z lazaretu: zatrutych gazem, którzy w dławieniu, trwającym całe dnie, rzygają kawałami spalonych płuc. Głowa moja huczy i dźwięczy pod maską, bliska jest pęknięcia. Płuca są wysilone, mają tylko na nowo wciąż ten sam, gorący, zużyty oddech, żyły na skroni wzdymają się, zda się, jakbym się miał udusić. Ale teraz o niewiele metrów dalej podnosi się ktoś, czyszczę szybki, z podniecenia natychmiast znów zasnuwają się mgłą, z natężeniem patrzę w tamtą stronę – ów tam nie nosi już maski ochronnej. Czekam jeszcze kilka sekund – nie zwala się, szukając patrzy wokoło i robi kilka kroków – wiatr rozproszył gaz, powietrze jest wolne – tedy i ja, rzężąc, zszarpuję maskę i padam, powietrze spływa we mnie jak zimna woda, oczy pragnęłyby zamrzeć, fala ta zatapia mnie i ogarnia mnie ciemność”

j0000008N7B6v32_00000_BIB_001E.M. Remarque, Na zachodzie bez zmian.

Autor tych słów, Erich Maria Remarque, w wieku 20 lat brał udział w walkach podczas I wojny światowej jako żołnierz niemiecki. W książce Na zachodzie bez zmian opisał swoje przeżycia z tego czasu, pokazując niszczącą siłę wojny.

Zadanie na rozgrzewkę

Polecenie 1

W jaki sposób mogłyby być wykorzystane w czasie wojny wymienione poniżej wynalazki z XIX wieku? Które z nich, twoim zdaniem, mogły mieć największy wpływ na zmianę sposobu prowadzenia wojny? Ponumeruj je od 1 do 4, przy czym 1 oznacza największy wpływ, 4 – najmniejszy. Przedyskutuj swoje pomysły i decyzje z kolegami. Zapisz je i zachowaj, będą potrzebne do punktu „Jak walczono?”.

  • Kolej i statek parowy

  • Fabryka

  • Telegraf i radio

  • Fotografia i film

j0000008N7B6v32_00000011

Jak to się zaczęło?

Na początku XX wieku państwa europejskie podzieliły się na dwa bloki, zwane Trójprzymierzem i Trójporozumieniem. W każdym z nich trzy państwa odgrywały najważniejszą rolę (dlatego „trój-”).

R1K6n22b2yzUC1
Sojusze militarne w 1914 roku
Krystian Chariza i zespół, Sojusze militarne w 1914 roku,
Ćwiczenie 1
R1JJwrYtHkt9X1
OBIEKT MULTIMEDIALNY KLIKNIJ, ABY OTWORZYĆ NA PEŁNYM EKRANIE
Kliknij, aby rozpocząć
Wystąpił błąd
Spróbuj ponownie później
Na podstawie mapy podziel państwa między bloki.
Trójprzymierze
Trójporozumienie
Przenieś element.Francja
Przenieś element.Niemcy
Przenieś element.Rosja
Przenieś element.Wielka Brytania
Przenieś element.Włochy
Przenieś element.Austro-Węgry
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Kraje należące do Trójprzymierza nazywano też państwami centralnymi, bo znajdowały się w centrum Europy. Z kolei Trójporozumienie zwane było ententą, od francuskiego entente cordialej0000008N7B6v32_000tp001entente cordiale, czyli „serdeczne porozumienie”, bo tak określano dobre stosunki między Francją i Wielką Brytanią na przełomie XIX i XX wieku.

Między państwami obu bloków narastała wrogość, zarówno w Europie, jak i w koloniach. Oba bloki od dawna się zbroiły, a wojskowi wyraźnie dążyli do tego, by wypróbować armie w boju. Potrzebny był tylko punkt zapalny. Stało się nim zabójstwo austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Dokonano go 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie, mieście należącym do Bośni, która była wtedy częścią Austro‑Węgier. W wyniku zawartych sojuszy do 6 sierpnia prawie cała Europa znalazła się w stanie wojny.

j0000008N7B6v32_000tp001
j0000008N7B6v32_0000001G

Kto walczył?

R9tWIXmXYsnMd1
Liczebność armii poszczególnych państw biorących udział w wojnie zamieszczony w tygodniku „Scientific American”, wydanie z 5 września 1914 roku
Liczebność armii poszczególnych państw biorących udział w wojnie zamieszczony w tygodniku „Scientific American”, wydanie z 5 września 1914 roku,
Ćwiczenie 2

Policz żołnierzy każdego bloku (wykorzystaj mapę z zadania „Jak to się zaczęło?” oraz diagram) i wpisz te dane.

  • państwa centralne (bez Włoch)

  • ententa (bez Włoch)

Ćwiczenie 3
R1Bm3Hhc0vqey1
OBIEKT MULTIMEDIALNY KLIKNIJ, ABY OTWORZYĆ NA PEŁNYM EKRANIE
Kliknij, aby rozpocząć
Wystąpił błąd
Spróbuj ponownie później
Która ze stron miała przewagę liczebną?
Zaznacz prawidłową odpowiedź.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Nie liczyliśmy żołnierzy włoskich, ponieważ Włochy najpierw zachowały neutralność, a w 1915 roku przystąpiły do wojny po stronie ententy. Natomiast po stronie państw centralnych opowiedziały się Turcja i Bułgaria. Przewaga ententy została jednak zachowana.

R65OcYmN5BuJ4
I wojna światowa. Sojusze, opowiada A. Chwalba Źródło: I wojna światowa. Sojusze, opowiada A. Chwalba, Contentplus.pl sp. z o.o..

Na podstawie filmu odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 4.1

Który blok zyskał więcej sojuszników w czasie wojny?

OBIEKT MULTIMEDIALNY KLIKNIJ, ABY OTWORZYĆ NA PEŁNYM EKRANIE
Kliknij, aby rozpocząć
Wystąpił błąd
Spróbuj ponownie później
Ćwiczenie 4.2

Ćwiczenie 4.3
R168ANdcTkm9E1
OBIEKT MULTIMEDIALNY KLIKNIJ, ABY OTWORZYĆ NA PEŁNYM EKRANIE
Kliknij, aby rozpocząć
Wystąpił błąd
Spróbuj ponownie później
Kogo Andrzej Chwalba uważa za najważniejszego sojusznika aliantów?
Zaznacz prawidłową odpowiedź.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4.4

Żołnierze którego bloku byli lepiej odżywieni pod koniec wojny?

OBIEKT MULTIMEDIALNY KLIKNIJ, ABY OTWORZYĆ NA PEŁNYM EKRANIE
Kliknij, aby rozpocząć
Wystąpił błąd
Spróbuj ponownie później
Ćwiczenie 4.5

Co to znaczy, że nowoprzystępujące do wojny państwa „oddawały zasoby gospodarcze i demograficzne aliantom”?

Ćwiczenie 5
R1IBTfU0Z37fM1
OBIEKT MULTIMEDIALNY KLIKNIJ, ABY OTWORZYĆ NA PEŁNYM EKRANIE
Kliknij, aby rozpocząć
Wystąpił błąd
Spróbuj ponownie później
Wojna zakończyła się 11 listopada 1918 roku. Ile było wojennych wydań tygodnika, takiego, jak ten, z którego zaczerpnięto zestawienie sił?  A ile wydań gazet codziennych (odlicz niedziele – wtedy gazety się nie ukazywały!)?
Tygodniki ukazały się razy, a wydań gazet codziennych było .
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008N7B6v32_00000035

Jak walczono?

Do prowadzenia wojny wykorzystano wiele wynalazków z XIX wieku. W zadaniu na rozgrzewkę na pewno wymyśliliście, że kolej żelazna i parowce ułatwiały transport żołnierzy, broni i innego zaopatrzenia na duże odległości, można też było prowadzić z nich ostrzał wroga. Fabryki umożliwiały szybką produkcję broni, mundurów, żywności i innych artykułów potrzebnych podczas wojny. Środki łączności pozwalały bardzo szybko informować o położeniu swoim i przeciwnika, przekazywać rozkazy i inne wiadomości. Za pomocą aparatów fotograficznych można było wykonywać zdjęcia szpiegowskie i podobnie jak filmy wykorzystywać w propagandziej0000008N7B6v32_000tp002propagandzie. Takie zdjęcia i filmy przekazują nam dzisiaj wiele informacji o tej wojnie.
Pojawiły się też wynalazki bezpośrednio związane z działaniami zbrojnymi, przede wszystkim nowe rodzaje broni.

1
Ćwiczenie 6
RVbO98o99rvCn1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008N7B6v32_000tp002
j0000008N7B6v32_0000003F

Życie w okopach i inne okropności wojny

1
Ćwiczenie 7
R1eCHEgetkKkD1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Jakie określenia nasuwają Ci się, gdy widzisz to zdjęcie?

Polecenie 3

Odpowiedz na pytania i scharakteryzuj wpływ wymienionych czynników na żołnierzy walczących w okopach.

  • Jaka pogoda dominuje jesienią i zimą w północnej Francji i Belgii, gdzie było najwięcej okopów?

  • Jakie warunki ułatwiają mnożenie się gryzoni i owadów pasożytniczych?

  • Jakie czynniki miały wpływ na warunki higieniczne w okopie?

R1LRJay1GK1UL
Krajobraz po bitwie. Trzech żołnierzy przygląda się pobojowisku: poprzewracanym wozom, padłym koniom – wszystko tonie w kałużach i błocie
Krajobraz po bitwie. Trzech żołnierzy przygląda się pobojowisku: poprzewracanym wozom, padłym koniom – wszystko tonie w kałużach i błocie,
Polecenie 4

Warunki życia w okopach były bardzo ciężkie, a żołnierze musieli tam przebywać nawet kilka miesięcy. Zdjęcie przedstawia okopowy krajobraz po działaniach zbrojnych. Przyjrzyj się mu i powiedz, jakie pytania mógł zadawać żołnierz, patrząc na pobojowisko.

j0000008N7B6v32_00000048

Dlaczego wielka, dlaczego światowa?

RdeCfuMhz9OcT1
Europa w latach 1914–1918
Krystian Chariza i zespół,
Ćwiczenie 8
ReaNNfmge1Evf1
OBIEKT MULTIMEDIALNY KLIKNIJ, ABY OTWORZYĆ NA PEŁNYM EKRANIE
Kliknij, aby rozpocząć
Wystąpił błąd
Spróbuj ponownie później
Z rozsypanych liter ułóż nazwy siedmiu państw. To na ich terenach toczyły się walki w czasie I wojny światowej. Tak wielka liczba frontów w różnych krajach to jeden z powodów, dla których wojna ta nazywana jest światową.
ANAIBAL –
UNUMIAR –
NARCJAF –
GELIAB –
WOCHYŁ –
RAJCUT –
BRESIA –
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Tak wielka liczba frontów w różnych krajach to jeden z powodów, dla których wojna ta nazywana jest światową.
W walkach tych brali udział żołnierze z bardzo wielu państw. Na przykład pod Gallipoli w Turcji wsławili się Australijczycy i Nowozelandczycy. Do tej pory rocznica tej bitwy obchodzona jest jako święto narodowe w Australii i Nowej Zelandii.

RFYXO4rF3iaQi
Zdjęcie australijskich pomników na cmentarzu w Lone Pine, Gallipoli.
Adam Carr, Zdjęcie australijskich pomników na cmentarzu w Lone Pine, Gallipoli., 2002, fotografia, domena publiczna
Polecenie 5
  • Sprawdź w słowniku, co oznacza nazwa cmentarza „Lone Pine”. Skąd może pochodzć ta nazwa?

  • Wskaż trzy elementy widoczne na fotografii, które świadczą o trosce współczesnych ludzi o ten stuletni cmentarz.

Ćwiczenie 9

Na podstawie wypowiedzi Prof. Chwalby lub innych źródeł podaj państwo, którego dominiami były w czasie I wojny światowej Australia i Nowa Zelandia. Co to znaczy dominium? Jaki jest dzisiejszy status tych państw?

Szacunkowa liczba poległych

Wikipedia podaje następujące dane dotyczące liczby ofiar wojny (żołnierzy i cywilów) wśród najważniejszych uczestników walk.

Państwo

Liczba ofiar

Wielka Brytania

995 939

Belgia

120 637

Francja

1 697 800

Grecja

176 000

Włochy

1 240 000

Rumunia

700 000

Rosja

ok. 3 500 000

Serbia

725 000

USA

117 465

Austro‑Węgry

1 567 000

Bułgaria

187 500

Niemcy

2 476 897

Turcja

2 921 844

Polecenie 6

Dlaczego w tabeli nie uwzględniono Polski?

Ćwiczenie 10
R1V0qaYUhccHY1
OBIEKT MULTIMEDIALNY KLIKNIJ, ABY OTWORZYĆ NA PEŁNYM EKRANIE
Kliknij, aby rozpocząć
Wystąpił błąd
Spróbuj ponownie później
W oparciu o tabelę powyżej uporządkuj państwa według liczby ofiar.
  1. Poziom 1:Wielka Brytania
  2. Poziom 2:Turcja
  3. Poziom 3:Niemcy
  4. Poziom 4:Rumunia
  5. Poziom 5:Rosja
  6. Poziom 6:Włochy
  7. Poziom 7:Serbia
  8. Poziom 8:Belgia
  9. Poziom 9:Austro-Węgry
  10. Poziom 10:Francja
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ważne są jednak nie tylko same liczby, lecz także ich odniesienie do stanu armii albo ogólnej liczby ludności w danym kraju. Na przykład 700 000 ofiar to 9% populacji Rumunii, a około 16% Serbii, natomiast dla Niemiec, które straciły prawie 2,5 miliona obywateli, to „tylko” niecałe 4% ich ludności.

Szacuje się, że łącznie w wojnie zginęło ponad 16,5 miliona osób (w tym 9,4 miliona z ententy i nieco ponad 7 milionów z państw centralnych). To jeden z powodów, dla których nazwano ją wielką. We Francji tylko do jednej wioski powrócili wszyscy żołnierze, którzy poszli na wojnę. W Anglii i Walii naliczono ich 51, w Szkocji i Irlandii Północnej – ani jednej.

Wojna była bardzo wyniszczająca, ale bardzo długo nie przynosiła rozstrzygnięcia. Stąd tytuł książki Ericha Marii Remarque’a Na zachodzie bez zmian.

Polecenie 7

Prof. Chwalba twierdzi, że Stany Zjednoczone były najważniejszym sojusznikiem ententy, a z powyższego zestawienia widać, że poniosły stosunkowo mało ofiar. Czy zatem historyk ma rację? Dlaczego?

j0000008N7B6v32_0000006R

Koniec zmagań

Rosja wycofała się z wojny po rewolucji bolszewickiej w 1917 roku. Również Niemcom zaczęła grozić rewolucja, czyli bunt ludności, co skłoniło je do zawieszenia broni. W monarchii austro‑węgierskiej także nie było woli walki, a poszczególne narody wchodzące w jej skład zaczęły tworzyć własne państwa.

R1e4k862S8kQm
Europa przed I wojną światową
Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0
RW2gE6hbGGq9u
Zmiany terytorialne po I wojnie światowej
Krystian Chariza i zespół,
1
Ćwiczenie 11
R116a3L1tS42q1
OBIEKT MULTIMEDIALNY KLIKNIJ, ABY OTWORZYĆ NA PEŁNYM EKRANIE
Kliknij, aby rozpocząć
Wystąpił błąd
Spróbuj ponownie później
Podziel państwa na te, które przestały istnieć, i te, które powstały po I wojnie światowej.
Państwa, które przestały istnieć
Państwa, które powstały
Przenieś element.Węgry
Przenieś element.Czechosłowacja
Przenieś element.Polska
Przenieś element.Czarnogóra
Przenieś element.Łotwa
Przenieś element.Finlandia
Przenieś element.Estonia
Przenieś element.Austro-Węgry
Przenieś element.Imperium Osmańskie
Przenieś element.Litwa
Przenieś element.SHS
Przenieś element.Austria
Przenieś element.Cesarstwo Niemieckie
Przenieś element.Serbia
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 12
R1YDNwv6xM66a1
OBIEKT MULTIMEDIALNY KLIKNIJ, ABY OTWORZYĆ NA PEŁNYM EKRANIE
Kliknij, aby rozpocząć
Wystąpił błąd
Spróbuj ponownie później
Przeczytaj poniższe pytania i uzupełnij brakujące informacje.
Które trzy państwa straciły najwięcej terytoriów w czasie I wojny światowej (zapisz je w kolejności alfabetycznej)? , ,
Do którego bloku militarnego należały te kraje? . Która ze stron wygrała?
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008N7B6v32_0000007K

Podsumowanie

Co wiem?

I wojna światowa rozegrała się w latach 1914–1918. Po jednej stronie stanęły państwa centralne, a po drugiej – ententa. Walki toczyły się na wielu frontach, między innymi we Francji, w Rosji, na Bałkanach i Bliskim Wschodzie. Zastosowano tam wiele nowych, wyniszczających rodzajów broni. Ze względu na to, że wojna objęła wiele państw z całego świata oraz z powodu olbrzymiej liczby ofiar została nazwana wielką albo światową wojną. Zakończyła się porażką państw centralnych i przyniosła duże zmiany na mapie Europy.

Co potrafię?
  • Przedstawić dane liczbowe za pomocą diagramu.

  • Analizować różne mapy.

R13EHxKyTsDr91
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Zapamiętaj!
  • Po zakończeniu wojny wielu Europejczyków uznało ją za coś strasznego, nieludzkiego, co nigdy nie powinno się powtórzyć. W gruncie rzeczy, jeśli weźmie się pod uwagę liczbę ofiar, to obie strony przegrały. Niektórzy twierdzili, że należy wszelkie wojny uznać za zło, zaprzestać zbrojeń i prowadzić wyłącznie politykę pokojową. Taką postawę (wykluczającą wojnę i przemoc) nazywamy pacyfizmem.

  • Byli jednak i tacy (głównie wśród wojskowych, zwłaszcza w Niemczech), którzy uważali, że wystarczyłoby jeszcze trochę powalczyć, a można by było odnieść zwycięstwo. Tłumaczyli, że właściwie armia nie przegrała na polu walki, lecz została zmuszona do poddania się przez bunty ludności. Należy zatem lepiej przygotować się do wojny i wymierzyć sprawiedliwość dziejową. Taką postawę, czyli dążenie do realizacji celów w drodze wojny, nazywamy militaryzmem.

  • Jak prowadzić politykę pacyfistyczną, jeśli rywalem są militaryści?