Dlaczego wielka? Dlaczego światowa? Wojna 1914-1918
Wprowadzenie
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
E. M. Remarque, Na zachodzie bez zmian E. M. Remarque, Na zachodzie bez zmian Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0.
Na zachodzie bez zmian„Głuchy huk granatów gazowych miesza się z trzeszczeniem pocisków wybuchowych. Dzwonek dudni pomiędzy eksplozjami, gongi, kołatki metalowe zwiastują wszędy – gaz – gaz – gaaz. Wycieram do czysta z tumanu oddechu szybki naoczne mej maski. Te pierwsze minuty z maską decydują o życiu i śmierci: czy jest nieprzepuszczalna? Znam straszliwe obrazy z lazaretu: zatrutych gazem, którzy w dławieniu, trwającym całe dnie, rzygają kawałami spalonych płuc. Głowa moja huczy i dźwięczy pod maską, bliska jest pęknięcia. Płuca są wysilone, mają tylko na nowo wciąż ten sam, gorący, zużyty oddech, żyły na skroni wzdymają się, zda się, jakbym się miał udusić. Ale teraz o niewiele metrów dalej podnosi się ktoś, czyszczę szybki, z podniecenia natychmiast znów zasnuwają się mgłą, z natężeniem patrzę w tamtą stronę – ów tam nie nosi już maski ochronnej. Czekam jeszcze kilka sekund – nie zwala się, szukając patrzy wokoło i robi kilka kroków – wiatr rozproszył gaz, powietrze jest wolne – tedy i ja, rzężąc, zszarpuję maskę i padam, powietrze spływa we mnie jak zimna woda, oczy pragnęłyby zamrzeć, fala ta zatapia mnie i ogarnia mnie ciemność”
E.M. Remarque, Na zachodzie bez zmian.
Autor tych słów, Erich Maria Remarque, w wieku 20 lat brał udział w walkach podczas I wojny światowej jako żołnierz niemiecki. W książce Na zachodzie bez zmian opisał swoje przeżycia z tego czasu, pokazując niszczącą siłę wojny.
Zadanie na rozgrzewkę
W jaki sposób mogłyby być wykorzystane w czasie wojny wymienione poniżej wynalazki z XIX wieku? Które z nich, twoim zdaniem, mogły mieć największy wpływ na zmianę sposobu prowadzenia wojny? Ponumeruj je od 1 do 4, przy czym 1 oznacza największy wpływ, 4 – najmniejszy. Przedyskutuj swoje pomysły i decyzje z kolegami. Zapisz je i zachowaj, będą potrzebne do punktu „Jak walczono?”.
Kolej i statek parowy
Fabryka
Telegraf i radio
Fotografia i film
Jak to się zaczęło?
Na początku XX wieku państwa europejskie podzieliły się na dwa bloki, zwane Trójprzymierzem i Trójporozumieniem. W każdym z nich trzy państwa odgrywały najważniejszą rolę (dlatego „trój-”).
Na podstawie mapy podziel państwa między bloki.
Rosja, Włochy, Austro-Węgry, Niemcy, Wielka Brytania, Francja
| Trójprzymierze | |
|---|---|
| Trójporozumienie |
Kraje należące do Trójprzymierza nazywano też państwami centralnymi, bo znajdowały się w centrum Europy. Z kolei Trójporozumienie zwane było ententą, od francuskiego entente cordialeentente cordiale, czyli „serdeczne porozumienie”, bo tak określano dobre stosunki między Francją i Wielką Brytanią na przełomie XIX i XX wieku.
Między państwami obu bloków narastała wrogość, zarówno w Europie, jak i w koloniach. Oba bloki od dawna się zbroiły, a wojskowi wyraźnie dążyli do tego, by wypróbować armie w boju. Potrzebny był tylko punkt zapalny. Stało się nim zabójstwo austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Dokonano go 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie, mieście należącym do Bośni, która była wtedy częścią Austro‑Węgier. W wyniku zawartych sojuszy do 6 sierpnia prawie cała Europa znalazła się w stanie wojny.
Kto walczył?
Policz żołnierzy każdego bloku (wykorzystaj mapę z zadania „Jak to się zaczęło?” oraz diagram) i wpisz te dane.
państwa centralne (bez Włoch)
ententa (bez Włoch)
Która ze stron miała przewagę liczebną?
- ententa
- państwa centralne
Nie liczyliśmy żołnierzy włoskich, ponieważ Włochy najpierw zachowały neutralność, a w 1915 roku przystąpiły do wojny po stronie ententy. Natomiast po stronie państw centralnych opowiedziały się Turcja i Bułgaria. Przewaga ententy została jednak zachowana.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
I wojna światowa. Sojusze, opowiada A. Chwalba Źródło: I wojna światowa. Sojusze, opowiada A. Chwalba, Contentplus.pl sp. z o.o..
Na podstawie filmu odpowiedz na pytania:
Który blok zyskał więcej sojuszników w czasie wojny?
Kogo Andrzej Chwalba uważa za najważniejszego sojusznika aliantów?
- Japonię
- Chiny
- Stany Zjednoczone
- Portugalię
Żołnierze którego bloku byli lepiej odżywieni pod koniec wojny?
Co to znaczy, że nowoprzystępujące do wojny państwa „oddawały zasoby gospodarcze i demograficzne aliantom”?
Wojna zakończyła się 11 listopada 1918 roku. Ile było wojennych wydań tygodnika, takiego, jak ten, z którego zaczerpnięto zestawienie sił? A ile wydań gazet codziennych (odlicz niedziele – wtedy gazety się nie ukazywały!)?
Tygodniki ukazały się ............ razy, a wydań gazet codziennych było .............
Jak walczono?
Do prowadzenia wojny wykorzystano wiele wynalazków z XIX wieku. W zadaniu na rozgrzewkę na pewno wymyśliliście, że kolej żelazna i parowce ułatwiały transport żołnierzy, broni i innego zaopatrzenia na duże odległości, można też było prowadzić z nich ostrzał wroga. Fabryki umożliwiały szybką produkcję broni, mundurów, żywności i innych artykułów potrzebnych podczas wojny. Środki łączności pozwalały bardzo szybko informować o położeniu swoim i przeciwnika, przekazywać rozkazy i inne wiadomości. Za pomocą aparatów fotograficznych można było wykonywać zdjęcia szpiegowskie i podobnie jak filmy wykorzystywać w propagandziepropagandzie. Takie zdjęcia i filmy przekazują nam dzisiaj wiele informacji o tej wojnie.
Pojawiły się też wynalazki bezpośrednio związane z działaniami zbrojnymi, przede wszystkim nowe rodzaje broni.
Życie w okopach i inne okropności wojny
Jakie określenia nasuwają Ci się, gdy widzisz to zdjęcie?
Odpowiedz na pytania i scharakteryzuj wpływ wymienionych czynników na żołnierzy walczących w okopach.
Jaka pogoda dominuje jesienią i zimą w północnej Francji i Belgii, gdzie było najwięcej okopów?
Jakie warunki ułatwiają mnożenie się gryzoni i owadów pasożytniczych?
Jakie czynniki miały wpływ na warunki higieniczne w okopie?
Warunki życia w okopach były bardzo ciężkie, a żołnierze musieli tam przebywać nawet kilka miesięcy. Zdjęcie przedstawia okopowy krajobraz po działaniach zbrojnych. Przyjrzyj się mu i powiedz, jakie pytania mógł zadawać żołnierz, patrząc na pobojowisko.
Dlaczego wielka, dlaczego światowa?
Z rozsypanych liter ułóż nazwy siedmiu państw. To na ich terenach toczyły się walki w czasie I wojny światowej. Tak wielka liczba frontów w różnych krajach to jeden z powodów, dla których wojna ta nazywana jest światową.
ANAIBAL – ..............
UNUMIAR – ..............
NARCJAF – ..............
GELIAB – ............
WOCHYŁ – ..............
RAJCUT – ............
BRESIA – ............
Tak wielka liczba frontów w różnych krajach to jeden z powodów, dla których wojna ta nazywana jest światową.
W walkach tych brali udział żołnierze z bardzo wielu państw. Na przykład pod Gallipoli w Turcji wsławili się Australijczycy i Nowozelandczycy. Do tej pory rocznica tej bitwy obchodzona jest jako święto narodowe w Australii i Nowej Zelandii.
Sprawdź w słowniku, co oznacza nazwa cmentarza „Lone Pine”. Skąd może pochodzć ta nazwa?
Wskaż trzy elementy widoczne na fotografii, które świadczą o trosce współczesnych ludzi o ten stuletni cmentarz.
Na podstawie wypowiedzi Prof. Chwalby lub innych źródeł podaj państwo, którego dominiami były w czasie I wojny światowej Australia i Nowa Zelandia. Co to znaczy dominium? Jaki jest dzisiejszy status tych państw?
Szacunkowa liczba poległych
Wikipedia podaje następujące dane dotyczące liczby ofiar wojny (żołnierzy i cywilów) wśród najważniejszych uczestników walk.
Państwo | Liczba ofiar |
Wielka Brytania | 995 939 |
Belgia | 120 637 |
Francja | 1 697 800 |
Grecja | 176 000 |
Włochy | 1 240 000 |
Rumunia | 700 000 |
Rosja | ok. 3 500 000 |
Serbia | 725 000 |
USA | 117 465 |
Austro‑Węgry | 1 567 000 |
Bułgaria | 187 500 |
Niemcy | 2 476 897 |
Turcja | 2 921 844 |
Dlaczego w tabeli nie uwzględniono Polski?
W oparciu o tabelę powyżej uporządkuj państwa według liczby ofiar.
- Francja
- Wielka Brytania
- Niemcy
- Rumunia
- Belgia
- Turcja
- Serbia
- Włochy
- Rosja
- Austro-Węgry
Ważne są jednak nie tylko same liczby, lecz także ich odniesienie do stanu armii albo ogólnej liczby ludności w danym kraju. Na przykład 700 000 ofiar to 9% populacji Rumunii, a około 16% Serbii, natomiast dla Niemiec, które straciły prawie 2,5 miliona obywateli, to „tylko” niecałe 4% ich ludności.
Szacuje się, że łącznie w wojnie zginęło ponad 16,5 miliona osób (w tym 9,4 miliona z ententy i nieco ponad 7 milionów z państw centralnych). To jeden z powodów, dla których nazwano ją wielką. We Francji tylko do jednej wioski powrócili wszyscy żołnierze, którzy poszli na wojnę. W Anglii i Walii naliczono ich 51, w Szkocji i Irlandii Północnej – ani jednej.
Wojna była bardzo wyniszczająca, ale bardzo długo nie przynosiła rozstrzygnięcia. Stąd tytuł książki Ericha Marii Remarque’a Na zachodzie bez zmian.
Prof. Chwalba twierdzi, że Stany Zjednoczone były najważniejszym sojusznikiem ententy, a z powyższego zestawienia widać, że poniosły stosunkowo mało ofiar. Czy zatem historyk ma rację? Dlaczego?
Koniec zmagań
Rosja wycofała się z wojny po rewolucji bolszewickiej w 1917 roku. Również Niemcom zaczęła grozić rewolucja, czyli bunt ludności, co skłoniło je do zawieszenia broni. W monarchii austro‑węgierskiej także nie było woli walki, a poszczególne narody wchodzące w jej skład zaczęły tworzyć własne państwa.
Podziel państwa na te, które przestały istnieć, i te, które powstały po I wojnie światowej.
Czarnogóra, Austro-Węgry, Serbia, Estonia, Polska, Imperium Osmańskie, Austria, Łotwa, Finlandia, SHS, Węgry, Litwa, Cesarstwo Niemieckie, Czechosłowacja
| Państwa, które przestały istnieć | |
|---|---|
| Państwa, które powstały |
Przeczytaj poniższe pytania i uzupełnij brakujące informacje.
Które trzy państwa straciły najwięcej terytoriów w czasie I wojny światowej (zapisz je w kolejności alfabetycznej)? .........................., ............, ............
Do którego bloku militarnego należały te kraje? ............................... Która ze stron wygrała? ..............
Podsumowanie
I wojna światowa rozegrała się w latach 1914–1918. Po jednej stronie stanęły państwa centralne, a po drugiej – ententa. Walki toczyły się na wielu frontach, między innymi we Francji, w Rosji, na Bałkanach i Bliskim Wschodzie. Zastosowano tam wiele nowych, wyniszczających rodzajów broni. Ze względu na to, że wojna objęła wiele państw z całego świata oraz z powodu olbrzymiej liczby ofiar została nazwana wielką albo światową wojną. Zakończyła się porażką państw centralnych i przyniosła duże zmiany na mapie Europy.
Przedstawić dane liczbowe za pomocą diagramu.
Analizować różne mapy.
Po zakończeniu wojny wielu Europejczyków uznało ją za coś strasznego, nieludzkiego, co nigdy nie powinno się powtórzyć. W gruncie rzeczy, jeśli weźmie się pod uwagę liczbę ofiar, to obie strony przegrały. Niektórzy twierdzili, że należy wszelkie wojny uznać za zło, zaprzestać zbrojeń i prowadzić wyłącznie politykę pokojową. Taką postawę (wykluczającą wojnę i przemoc) nazywamy pacyfizmem.
Byli jednak i tacy (głównie wśród wojskowych, zwłaszcza w Niemczech), którzy uważali, że wystarczyłoby jeszcze trochę powalczyć, a można by było odnieść zwycięstwo. Tłumaczyli, że właściwie armia nie przegrała na polu walki, lecz została zmuszona do poddania się przez bunty ludności. Należy zatem lepiej przygotować się do wojny i wymierzyć sprawiedliwość dziejową. Taką postawę, czyli dążenie do realizacji celów w drodze wojny, nazywamy militaryzmem.
Jak prowadzić politykę pacyfistyczną, jeśli rywalem są militaryści?