E-materiały do kształcenia zawodowego

Układy hydrauliczne i pneumatyczne

MEC.03. Montaż i obsługa maszyn i urządzeń -  Mechanik‑monter maszyn i urządzeń 723310 i Technik mechanik 311504

bg‑turquoise

Słownik pojęć dla e‑materiału

Aby wyszukać pojęcie lub frazę występujące w słowniku, wpisz je w poniższą ramkę.

1
akumulator hydrauliczny
akumulator hydrauliczny

zbiornik, którego głównym zadaniem jest gromadzenie cieczy pod ciśnieniem w okresach zmniejszonego zapotrzebowania i oddawanie jej do układu podczas zwiększonego zapotrzebowania

RUVTSDsKYiQL9
Akumulator hydrauliczny
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
atmosferyczny punkt rosy
atmosferyczny punkt rosy

wyrażona w °C temperatura, w której dana wilgotność powietrza niesprężonego stałaby się nasyceniem. Obniżenie temperatury powietrza poniżej punktu rosy powoduje wykroplenie pary wodnej z powietrza

barometr
barometr

przyrząd do pomiaru ciśnienia atmosferycznego

bypass
bypass

zestaw zaworów, które pozwalają na przekierowanie powietrza i pozwala na chwilowe wyłączenie elementu z obiegu sprężonego powietrza, celem działań obsługowych, np. wymiany filtra

chłonność
chłonność

ilość czynnika roboczego przepływającej przez silnik w jednostce czasu, wyrażana jako objętościowe natężenie przepływu w m3s

dławienie na wlocie
dławienie na wlocie

sposób sterowania prędkością siłownika pneumatycznego. Przy dławieniu na wlocie zawory dławiąco‑zwrotne są tak montowane, że dławią powietrze dopływające do siłownika. Drobne zmiany obciążenia na tłoczysku, spowodowane np. oporem krańcówki, powodują duże zmiany prędkości ruchu tłoka. Dlatego dławienie na wlocie stosuje się przy siłownikach jednostronnego działania o małej pojemności komór roboczych

dławienie na wylocie
dławienie na wylocie

sposób sterowania prędkością siłownika pneumatycznego. Przy dławieniu na wylocie powietrze zasilające przepływa swobodnie do siłownika, a dławienie stawia opór wypływającemu powietrzu. Tłok przesuwa się między dwiema poduszkami powietrznymi, które wytwarzają się przez ciśnienie na wlocie i przez ciśnienie spowodowane dławieniem. Dławienie na wylocie powoduje istotne polepszenie równomierności prędkości tłoka siłownika. Przy siłownikach dwustronnego działania powinno się dlatego stosować dławienia na wylocie

filtr hydrauliczny
filtr hydrauliczny

element mający za zadanie chronić poszczególne elementy układu hydraulicznego przed zanieczyszczeniami i zachować własności eksploatacyjne cieczy roboczej. W zależności od umiejscowienia i zastosowania filtry dzielą się na ssawne, tłoczne (ciśnieniowe) i powrotne

R1S7bx2iItpIC
Filtr hydrauliczny
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
instalacja pneumatyczna
instalacja pneumatyczna

zespół połączonych elementów (rur, złączek, przewodów) służących do przesyłania gazu, najczęściej sprężonego powietrza

RGI8lXSv0VxRo
Instalacja pneumatyczna
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
filtr sprężonego powietrza
filtr sprężonego powietrza

element, którego zadaniem jest uwolnić przepływające przez niego powietrze od wszelkich zanieczyszczeń jak również od skroplonej wody

manometr
manometr

przyrząd do pomiaru nadciśnienia

RHf9nv4z8N6fy
Manometr
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
muskuł pneumatyczny
muskuł pneumatyczny

siłownik beztłokowy. Składa się z elastycznego korpusu, który pęcznieje zmniejszając swoją długość w wyniku wzrostu w jego wnętrzu ciśnienia. Gdy zmniejsza się jego długość może wytworzyć siłę ciągnącą kilkakrotnie większą od siłownika tłokowego o tej samej średnicy. Stosowany w miejscach narażonych na zanieczyszczenia i zapylenia, np. tartakach i kopalniach

nadciśnienie
nadciśnienie

ciśnienie wyższe od ciśnienia atmosferycznego

napęd hydrokinetyczny
napęd hydrokinetyczny

napęd, w którym do przenoszenia energii wykorzystywana jest ciecz o dużych prędkościach (o dużej energii kinetycznej)

napęd hydrostatyczny
napęd hydrostatyczny

napęd, w którym do przenoszenia energii wykorzystywana jest ciecz pod wysokimi ciśnieniami (o dużej energii potencjalnej)

osuszacz
osuszacz

urządzenie eliminujące parę wodną ze sprężonego powietrza

podciśnienie
podciśnienie

ciśnienie niższe od ciśnienia atmosferycznego

pompa gerotorowa
pompa gerotorowa

pompa hydrauliczna, która wykorzystuje ruch wirującej tarczy z zębami do generowania przepływu cieczy

pompa hydrauliczna
pompa hydrauliczna

urządzenie służące do zasilania napędu hydraulicznego odpowiednią ilością oleju pod wysokim ciśnieniem. Pompa hydrauliczna zamienia energię mechaniczną, którą dostarcza silnik napędowy na energię hydrauliczną

pompa łopatkowa
pompa łopatkowa

pompa, w której ruch cieczy jest generowany przez obracające się lub oscylujące łopatki

pompa ręczna
pompa ręczna

pompa, która jest obsługiwana manualnie przez użytkownika zwykle za pomocą ruchu dźwigni lub rękojeści. (film edukacyjny układ hydrauliczny)

pompa tłokowa
pompa tłokowa

urządzenie hydrauliczne, które generuje przepływ cieczy za pomocą tłoków poruszających się w cylindrach. (film edukacyjny układ hydrauliczny, atlas interaktywny układ hydrauliczny)

pompa tłokowo‑osiowa
pompa tłokowo‑osiowa

specjalny typ pompy tłokowej, w której tłoki poruszają się osiowo w cylindrach, co umożliwia precyzyjną kontrolę przepływu. (film edukacyjny układ hydrauliczny, atlas interaktywny układ hydrauliczny)

pompa zębata
pompa zębata

rodzaj pompy hydraulicznej wykorzystująca jedno lub więcej zębatek, zazębiających się ze sobą, do przemieszczania cieczy hydraulicznej.

przemiana izobaryczna
przemiana izobaryczna

przemiana gazu doskonałego przy stałym ciśnieniu, w której zajmowana przez gaz objętość jest wprost proporcjonalna do jego temperatury

przemiana izochoryczna
przemiana izochoryczna

przemiana gazu doskonałego przy stałej objętości, w której dla stałej masy gazu ciśnienie gazu jest proporcjonalne do jego temperatury

przemiana izotermiczna
przemiana izotermiczna

przemiana gazu doskonałego przy stałej temperaturze, w której ciśnienie, panujące w gazie, jest odwrotnie proporcjonalne do jego objętości

przewód hydrauliczny stały
przewód hydrauliczny stały

przewody, które są trwale połączone z układem hydraulicznym i nie są elastyczne

przyłącze
przyłącze

element układu hydraulicznego służący do łączenia różnych komponentów, takich jak przewody, zawory i siłowniki

regulator przepływu
regulator przepływu

komponent układu hydraulicznego, który kontroluje ilość przepływu cieczy w układzie

rozdzielacz hydrauliczny dwustopniowy
rozdzielacz hydrauliczny dwustopniowy

rozdzielacz hydrauliczny z dwoma punktami zmiany kierunku przepływu cieczy

rozdzielacz hydrauliczny jednostopniowy
rozdzielacz hydrauliczny jednostopniowy

rozdzielacz hydrauliczny z jednym punktem zmiany kierunku przepływu cieczy

rozdzielacz (zawór rozdzielający)
rozdzielacz (zawór rozdzielający)

element sterujący kierunkiem przepływu. Stosowany do sterowania siłownikami lub innymi zaworami sterowanymi pneumatycznie

separator cyklonowy
separator cyklonowy

separator oleju zwany także separatorem odśrodkowym służy do odprowadzania kondensatu wodno‑olejowego ze sprężonego powietrza

serwomechanizm hydrauliczny
serwomechanizm hydrauliczny

zaawansowany system sterowania mechatronicznego, który łączy elementy elektryczne, mechaniczne i hydrauliczne w ramach precyzyjnej kontroli ruchu maszyn lub urządzeń

serwozawór
serwozawór

najczęściej rozdzielacz hydrauliczny proporcjonalny, w którym dodatkowo dla zwiększenia dokładności jego działania zastosowanie sprzężenie zwrotne mechaniczne lub elektryczne

silnik hydrauliczny
silnik hydrauliczny

urządzenie służące do wywoływania ruchu obrotowego wału pod wpływem ciśnienia oleju. Działa odwrotnie niż pompa, bo przekształca energię hydrauliczną na energię mechaniczną

Ri2DeWdjnjMvc
Silnik hydrauliczny
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
silnik łopatkowy
silnik łopatkowy

silnik pneumatyczny, w którym ruch cieczy powietrznej jest przekazywany na ruch mechaniczny za pomocą obracających się lub oscylujących łopatek

silnik pneumatyczny
silnik pneumatyczny

element wykonawczy zamieniający energię ciśnienia powietrza na energię mechaniczną w postaci momentu i obrotu wału

silnik promieniowy z tłokami wirującymi układu pneumatycznego
silnik promieniowy z tłokami wirującymi układu pneumatycznego

silnik pneumatyczny, w którym tłoki wykonują ruch obrotowy wokół centralnej osi, przekształcając energię powietrza na energię mechaniczną

silnik tłokowo‑osiowy
silnik tłokowo‑osiowy

silsilnik hydrauliczny, w którym ruch tłoka jest przekazywany na ruch obrotowy wokół osi

silnik turbinowy
silnik turbinowy

rodzaj silnika pneumatycznego, który wykorzystuje energię przepływającego gazu, a w tym przypadku powietrza, do obracania turbiny i generowania energii mechanicznej

silnik zębaty
silnik zębaty

silnik hydrauliczny, który wykorzystuje zębatki do przekazywania energii hydraulicznej na ruch mechaniczny

siłownik beztłoczyskowy
siłownik beztłoczyskowy

siłownik bez tłoczyska, w którym ruch tłoka przekazywany jest na suwak za pomocą cięgna (siłownik cięgnowy), żebra (siłownik szczelinowy) lub magnesów (siłownik ze sprzężeniem magnetycznym)

siłownik dwustronnego działania
siłownik dwustronnego działania

siłownik, w którym komory po obu stronach tłoka zasilane są na zmianę płynem pod ciśnieniem. Dzięki temu siłownik może wykonywać ruchy robocze w obu kierunkach

siłownik jednostronnego działania
siłownik jednostronnego działania

siłownik wykonujący ruch roboczy tylko w jedną stronę poprzez podanie ciśnienia do komory roboczej, ruch powrotny siłownika jest wykonywany siłami zewnętrznymi. Siły te pochodzą zwykle od zamontowanych sprężyn bądź od ciężaru zamontowanego obciążenia

siłownik nurnikowy
siłownik nurnikowy

jest to siłownik jednostronnego działania, w którym tłoczysko jest jednocześnie tłokiem (ma taką samą średnicę). Masywna budowa nurnika zapewnia dużą sztywność i wytrzymałość

siłownik teleskopowy
siłownik teleskopowy

siłownik składający się z kilku siłowników, które są zagnieżdżone jeden w drugim. Siłowniki te charakteryzują się tym, iż maja znacznie większą średnicę, jednak duże skoki. Stosowane są tam gdzie wymagany jest duży skok siłownika przy mniejszej ogólnej długości siłownika

siłownik membranowy
siłownik membranowy

siłownik beztłokowy, w którym sprężone powietrze odkształca membranę. Droga odkształcenia stanowi skok tłoczyska. Charakteryzuje się małym skokiem do 80mm

siłownik mieszkowy
siłownik mieszkowy

siłownik beztłokowy. Składa się z falistego korpusu (płaszcza) wykonanego z gumowanej tkaniny oraz wzmacniających pierścieni stalowych. Korpus jest uszczelniony metalowymi kołnierzami, a jeden z kołnierzy posiada port wlotowy. Sprężone powietrze powoduje odkształcenie elastycznego płaszcza, a powrót do pozycji początkowej uzyskuje się po spuszczeniu powietrza przez nacisk wywierany na element

siłownik pneumatyczny/hydrauliczny
siłownik pneumatyczny/hydrauliczny

element wykonawczy w układach pneumatycznych lub hydraulicznych zamieniający energię płynu (powietrza bądź oleju) na energię mechaniczną w postaci siły i posuwu tłoczyska

RefST6JeCzxu4
Siłownik pneumatyczny/hydrauliczny
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
siłownik typu tandem
siłownik typu tandem

siłownik, którego konstrukcja składa się z dwóch siłowników dwustronnego działania tworzących jeden zespół. Dzięki takiemu rozwiązaniu przy równoczesnym zasilaniu obu tłoków niemal podwaja się siła uzyskiwana na tłoczysku. Ten rodzaj siłowników stosuje się w tych przypadkach, gdy konieczna jest duża siła, a względy konstrukcyjne nie pozwalają na zwiększenie średnicy siłownika

siłownik wahadłowy
siłownik wahadłowy

siłownik w którym następuje zamiana ruchu postępowego tłoka na obrotowy wahliwy, najczęściej przez zastosowanie przekładni zębatka – koło zębate

smarownica
smarownica

element, którego zadaniem jest zaopatrywanie elementów pneumatycznych w wystarczającą ilość środka smarującego, którego zadaniem jest zmniejszenie zużycia części trących i ochrona urządzeń przed korozją

sprężarka
sprężarka

urządzenie zwiększające ciśnienie powietrza powyżej ciśnienia początkowego, za które uważamy ciśnienie atmosferyczne

sprężarkownia
sprężarkownia

pomieszczenie, w którym znajdują się urządzenia służące do wytworzenia sprężonego powietrza. Podstawowymi urządzeniami sprężarkowni są: sprężarka, zbiornik ciśnienia, osuszacz, separator cyklonowy do wstępnego oddzielenia wody z powietrza, separator wodno‑olejowy i filtry. Od liczby i rodzajów filtrów zależy jakość (czystość) otrzymywanego sprężonego powietrza

sterowanie elektrohydrauliczne rozdzielacza hydraulicznego
sterowanie elektrohydrauliczne rozdzielacza hydraulicznego

sterowanie pozycją rozdzielacza hydraulicznego z wykorzystaniem komponentów elektromechanicznych i technologii hydraulicznej

sterowanie hydrauliczne rozdzielacza hydraulicznego
sterowanie hydrauliczne rozdzielacza hydraulicznego

kontrola pozycji rozdzielacza hydraulicznego przy użyciu technologii hydraulicznej lub elektrohydraulicznej

sterowanie konwencjonalne
sterowanie konwencjonalne

sterowanie układem bez wykorzystania sprzężenia zwrotnego, gdzie działania są oparte na stałych parametrach układu

sterowanie proporcjonalne
sterowanie proporcjonalne

metoda sterowania, w której elementy, takie jak zawory, dostosowują swoje ustawienia w oparciu o informacje zwrotne z układu, umożliwiając precyzyjną kontrolę przepływu cieczy

sterowanie ręczne rozdzielacza hydraulicznego
sterowanie ręczne rozdzielacza hydraulicznego

ręczna kontrola pozycji rozdzielacza hydraulicznego, który kieruje przepływem cieczy w układzie hydraulicznym

szybkozłączka
szybkozłączka

akcesorium służące do wielokrotnego zestawiania połączeń pneumatycznych. Ten typ złączy najczęściej stosuje się do podłączania pneumonarzędzi, np. kluczy, wkrętarek, pistoletów

tłumik hałasu
tłumik hałasu

akcesorium zapobiegające nadmiernym szumom i gwizdom towarzyszącym podczas uchodzenia powietrza do atmosfery z układu pneumatycznego. Tłumiki są mocowane na drogach wylotowych (odpowietrzeniach) elementów pneumatycznych

układ hydrauliczny otwarty
układ hydrauliczny otwarty

układ hydrauliczny, w których ciecz hydrauliczna jest wyprowadzana z układu po wykonaniu pracy

układ hydrauliczny zamknięty
układ hydrauliczny zamknięty

układ hydrauliczny, w którym ciecz hydrauliczna jest cyklicznie przetwarzana i wykorzystywana ponownie

wakuometr
wakuometr

przyrząd do pomiaru podciśnienia

wielotłoczkowy silnik promieniowy z tłokami niewirującymi
wielotłoczkowy silnik promieniowy z tłokami niewirującymi

urządzenie pneumatyczne, w którym tłoki poruszają się promieniście względem centralnego punktu i nie wykonują ruchu obrotowego

wilgotność absolutna powietrza
wilgotność absolutna powietrza

zawartość pary wodnej w gramach w 1 m3 powietrza

wilgotność względna
wilgotność względna

wyrażony w % stosunek wilgotności absolutnej do maksymalnej zawartości pary wodnej (nasycenia) w danej temperaturze

wydajność pompy
wydajność pompy

określa objętość cieczy przepompowywanej w określonym czasie. Może być mierzona między innymi w litrach na minutę, litrach na sekundę czy metrach sześciennych na godzinę

zasilacz hydrauliczny
zasilacz hydrauliczny

inaczej stacja olejowa czyli zestaw elementów i urządzeń służący do napędu odbiorników hydraulicznych. Standardowe elementy wchodzące w skład typowego zasilacza hydraulicznego to: zbiornik oleju, pompa hydrauliczna napędzana silnikiem elektrycznym (zespół pompowy), rozdzielacze i zawory, filtry, wskaźniki poziomu oleju, manometr itp

zawór bezpieczeństwa
zawór bezpieczeństwa

zawór sterujący ciśnieniem zwany też zaworem maksymalnym. Działa na podobnej zadzie co reduktor, ale otwiera się tylko wtedy, gdy zostanie przekroczone ciśnienie na zaworze. Stosowany np. w zbiornikach ciśnieniowych

zawór czasowy
zawór czasowy

rodzaj zaworu pneumatycznego, który składa się z zaworu rozdzielającego 32 sterowanego pneumatycznie, zaworu dławiąco–zwrotnego i małego zbiornika pojemności pneumatycznej. Zawór rozdzielający 32 może być normalnie zamknięty lub normalnie otwarty. Opóźnienie (czas zwłoki) wynosi normalnie 0 do 30 sekund w różnych rodzajach zaworów. Regulację czasu opóźnienia ustawia się za pomocą pokrętła dławika

zawór podwójnego sygnału
zawór podwójnego sygnału

zawór logiczny koniunkcji (iloczyn logiczny „I”). Podaje sygnał wyjściowy do układu sterowania, gdy obydwa sygnały wejściowe mają wartość 1 (podany jest czynnik pod ciśnieniem na każdym z nich

zawór przełącznika obiegu
zawór przełącznika obiegu

zawór logiczny alternatywy (suma logiczna „LUB”). Podaje sygnał wyjściowy do układu sterowania, gdy co najmniej jeden z sygnałów wejściowych przyjmuje wartość 1

zawór dławiący (dławik)
zawór dławiący (dławik)

zwany też przepływowym, reguluje natężenie przepływu czynnika roboczego w obu kierunkach. Zawory dławiące są stosowane do regulacji prędkości siłowników

zawór dławiąco‑zwrotny
zawór dławiąco‑zwrotny

jest połączeniem zaworu sterującego kierunkiem i natężeniem przepływu. Pozwala na swobodny przepływ w jednym kierunku i dławienie w drugim

zawór odcinający
zawór odcinający

zawór sterujący kierunkiem przepływu, którego zadaniem jest umożliwienie swobodnego przepływu czynnika roboczego przez przewód lub szczelne jego zamknięcie

zawór proporcjonalny
zawór proporcjonalny

zawór sterowany elektrycznie, w którym wykorzystywane są magnesy proporcjonalne

zawór redukcyjny (reduktor)
zawór redukcyjny (reduktor)

element, który ma za zadanie utrzymanie stałego ciśnienia roboczego (ciśnienie wyjściowe), niezależnie od wahającego się ciśnienia w sieci (ciśnienie wejściowe) i zużycia powietrza. Ciśnienie wejściowe musi być zawsze wyższe do ciśnienia wyjściowego

zawór szybkiego spustu
zawór szybkiego spustu

zawór sterujący kierunkiem przepływu. Służy do szybkiego opróżniania komór siłownika pneumatycznego bez konieczności ich odpowietrzania przez zawory rozdzielające. Pozwala na znaczne przyspieszenie pracy układów pneumatycznych

zawór zwrotny
zawór zwrotny

zawór sterujący kierunkiem przepływu. Może zamknąć przepływ w jednym kierunku, natomiast przepływ w kierunku przeciwnym odbywa się z możliwie małą stratą ciśnienia. Elementem zamykającym przepływ może być kulka, stożek lub płytka

zbiornik sprężonego powietrza
zbiornik sprężonego powietrza

metalowy zbiornik do magazynowania sprężonego powietrza, aby zapewnić ciągłość dostaw sprężonego powietrza do układu

zespół przygotowania powietrza
zespół przygotowania powietrza

zestaw elementów, którego zadaniem jest oczyszczenie powietrza z cząstek stałych i pary wodnej oraz możliwości ustawienia odpowiedniego ciśnienia na wyjściu. W skład zespołu przygotowania powietrza musi wchodzić filtr powietrza z oddzielaczem skroplin, zawór redukcyjny z manometrem oraz w razie potrzeby smarownica

RclBs8j2DawZU
Zespół przygotowania powietrza
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
złącza skręcane
złącza skręcane

akcesorium stosowane do trwałego połączenia węży pneumatycznych zbrojonych

złącze wtykowe
złącze wtykowe

akcesorium pozwalające bardzo łatwy, szybki i wielokrotny montaż/demontaż przewodów pneumatycznych z tworzyw sztucznych bez ryzyka ich uszkodzenia