E-materiały do kształcenia zawodowego

Kontrola procesów technologicznych podczas produkcji mas włóknistych i wytworów papierniczych

DRM.06. Produkcja mas włóknistych i wytworów papierniczych - Technik papiernictwa 311601

bg‑green

Słownik pojęć

1
adsorpcja
adsorpcja

Proces przylegania cząsteczek na powierzchni faz fizycznych.

aparat Bekka
aparat Bekka

Urządzenie do badania gładkości wyrobów papierniczych i przepuszczalności powietrza. Badanie polega na zmierzeniu w jakim czasie określona ilość powietrza przepływa pomiędzy powierzchnią papieru a szklaną płytką urządzenia.

aparat Cobba
aparat Cobba

Urządzenie służące do określenia stopnia zaklejenia metodą Cobba, która wagowo określa nasiąkliwość papieru zwilżanego z jednej strony wodą. Wynikiem pomiaru jest masa wody, wyrażona w gramach, wchłoniętej przez wytwór papierniczy w przeliczeniu na 1 mIndeks górny 2 tego wytworu.



barwniki nieorganiczne
barwniki nieorganiczne

Związki nieorganiczne pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, selektywnie absorbujące światło widzialne w zakresie 400‑700 nm, oraz mające zdolność barwienia różnorodnych materiałów. Najpopularniejszym barwnikiem nieorganicznym w przemyśle papierniczym jest bel tytanowa TiOIndeks dolny 2.

barwniki organiczne
barwniki organiczne

Barwniki naturalne, pochodzenia biologicznego zwykle ze zmielonych minerałów mające zdolność barwienia różnorodnych materiałów.



bęben korujący
bęben korujący

Bęben, w którym kora jest usuwana z kłód drewna.

BHP
BHP

Bezpieczeństwo i higiena pracy, zbiór zasad określający bezpieczne i higieniczne wykonywanie pracy.

białość
białość

Parametr wzrokowego postrzegania papieru wyrażony w skali CIE lub w procentach jako jasność. Im wyższy wskaźnik, tym bielszy papier, a co za tym idzie, wydruk wydaje się lepszy. Jest to szczególnie istotne przy druku kolorowym, gdzie kontrast jest istotnym czynnikiem wpływającym na wyrazistość wydruku.

bobiniarka
bobiniarka

Maszyna tnąca np. papier na wąskie wstęgi i zwijająca je w rolki.

błąd pomiaru
błąd pomiaru

Odstępstwo pojedynczego wyniku pomiaru od wartości rzeczywistej. Wartość rzeczywista jest zazwyczaj nieznana; można ją wyznaczyć przez obliczenia teoretyczne lub jako średnią arytmetyczną wielu pomiarów.

celuloza
celuloza

Wielocukier, stanowi budulec ściany komórkowej roślin, nie rozpuszcza się w wodzie i jest odporna na działanie czynników chemicznych. W języku potocznym masa celulozowa, otrzymywana metodą chemiczną, nazywana jest celulozą.

cięcie wzdłużne
cięcie wzdłużne

Cięcie materiału wzdłuż jego dłuższej osi.

CTMP (masa chemotermomechaniczna)
CTMP (masa chemotermomechaniczna)

Masa chemotermomechaniczna otrzymywana w termorafinerach przez rozwłóknianie zrębków wstępnie potraktowanych chemikaliami i parowanych w temperaturze powyżej 100Indeks górny oC i dodatkowo mielona w rafinerach.
Łączy proces otrzymywania masy TMP termomechanicznej z chemiczną impregnacją zrębków.



densytometr
densytometr

Urządzenie służące do pomiaru gęstości optycznej materiału.

delignifikacja
delignifikacja

Usuwanie ligniny z drewna. Często proces chemicznego roztwarzania drewna nazywa się delignifikacją.

delignifikacja tlenowa
delignifikacja tlenowa

Usuwanie ligniny z włókien masy celulozowej za pomocą tlenu w środowisku alkalicznym.

dyspergator
dyspergator

Substancja ułatwiająca rozdrobnienie i rozproszenie cząstek ciała stałego w cieczy. Urządzenie wykorzystywane do dyspergowania również nazywane jest dyspergatorem.

eguter
eguter

Obciągnięty metalowym sitem walec, znajdujący się w części sitowej maszyny papierniczej. Powoduje właściwe rozłożenie się włókien przez wywarcie nacisku na formującą się wstęgę papieru oraz odpowiednie sprasowanie pilśni i wytworzenie pasma papieru o pożądanej grubości. Jest również wykorzystywany do wykonywania znaków wodnych (filigranów) w celu nadania walorów estetycznych lub zabezpieczenia druku np. papierów wartościowych, banknotów.

eksykator
eksykator

Naczynie laboratoryjne z grubościennego szkła lub tworzywa sztucznego, w kształcie głębokiego garnka, szczelnie zamykane pokrywą. Stosowane do przechowywania pod normalnym ciśnieniem próbek wrażliwych na parę wodną lub do ostrożnego suszenia próbek i następnie przechowywania ich w próżni.

flutng
flutng

Papier przeznaczony na warstwę pofalowaną tektury falistej.

gęstość
gęstość

Stosunek masy substancji do zajmowanej przez nią objętości wyrażony w kg/m³.

gęstość optyczna
gęstość optyczna

Właściwość materiału związana z oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego. Urządzeniem służącym do pomiaru gęstości optycznej jest densytometr. Aby zmierzyć gęstość optyczną druku bierze się ilość światła odbitego i podając wynik w procentach zestawia go ze światłem padającym na próbkę.

filigran (znak wodny)
filigran (znak wodny)

Obraz widzialny w świetle przechodzącym, uzyskiwany w trakcie produkcji papieru przy wykorzystaniu egutera w części sitowej maszyny papierniczej lub specjalnych środków chemicznych zmieniających powierzchniowo strukturę papieru. Jest widoczny dzięki zróżnicowanej grubości warstwy papieru lub zagęszczeniu włókien. Jest wykonywany w celu nadania walorów estetycznych lub zabezpieczenia druku np. papierów wartościowych, banknotów.

flotacja
flotacja

Metoda rozdziału rozdrobnionych ciał stałych, wykorzystująca różnice w zwilżalności składników. Używana jest przy oczyszczaniu makulatury i ścieków. W procesie flotacji podczas oczyszczania makulatury wykorzystywane jest powietrze i środki powierzchniowo czynne. Powietrze sprawia, że zanieczyszczenia, które przyczepią się do niego dzięki środkowi powierzchniowo czynnemu, unoszą się do góry, gdzie następnie są zgarniane.

frakcjonowanie
frakcjonowanie

Proces separacji składników mieszaniny mający na celu podzielenie jej na mniejsze porcje, czyli frakcje. Masa włóknista podczas frakcjonowania może być podzielona np. na frakcję (masę) długowłóknistą i frakcję (masę) krótkowłóknistą.

gładkość
gładkość

Gładkość jest jedną z cech powierzchniowych. Związana jest ze strukturą powierzchni i jej szorstkością. Gładkość określana jest jako stopień nierówności powierzchni papieru – im bardziej szorstki, tym większa będzie różnica między najniższymi i najwyższymi punktami papieru (patrząc przy dużym powiększeniu z boku). Większa szorstkość wpływa na wyższe zużycie tuszu/farby oraz niekorzystnie na jakość druku. Gładkość papieru mierzy się trzema podstawowymi metodami: Bekka (pomiar czasu przepływu określonej ilości powietrza między próbką papieru a dociskaną płytką szklaną), Bendtsena (pomiar objętości powietrza przenikającego między próbką papieru a dociskaną płytką szklaną) i PPS (Parker Print Surf – pomiar przepływu powietrza między papierem a głowicą pomiarową w przeliczeniu na uśredniony profil nierówności na powierzchni pomiarowej).

gramatura (ciężar, masa jednostkowa)
gramatura (ciężar, masa jednostkowa)

Masa wyrobu papierniczego wyrażona w gramach na metr kwadratowy. Określamy ją poprzez pomiar masy próbki papieru o określonej powierzchni. Pomiaru należy dokonać w określonych warunkach – po poddaniu próbki klimatyzacji w następujących warunkach: wilgotność względna 50±2% i temperatura 23±1°C. Od gramatury zależy wytrzymałość papieru, grubość czy objętość.

grubość
grubość

Parametr opisujący wytwór i przetwór papierniczy. Grubość podaje się w milimetrach lub mikrometrach.

hydrocyklon
hydrocyklon

Urządzenie służące do rozdzielenia składników zawiesin na skutek działania siły odśrodkowej. Stosowane jest jako bezsitowy sortownik do dzielenia i oczyszczania masy włóknistej i papierniczej.

hydropulper (rozczyniacz wirowy)
hydropulper (rozczyniacz wirowy)

Urządzenie do rozczyniania w wodzie i wstępnego rozwłókniania surowców włóknistych za pomocą wirnika z łopatkami. Główny cel rozczyniania to wytworzenie zawiesiny wodnej, którą można następnie przepompować.

impregnacja (nasycenie)
impregnacja (nasycenie)

Nasycenie drewna specjalnym środkiem w celu jego zabezpieczenia.

Proces impregnacji jest wykorzystywany w różnych etapach produkcji mas włóknistych i papieru, np.

- nasycanie zrębków drewna cieczą warzelną przed ich roztwarzaniem, by proces delignifikacji następował łatwiej i szybciej,
- nasycanie zrębków chemikaliami przed ich obróbką w młynie w celu łatwiejszego i szybszego ich rozwłókniania,
- nasycanie papieru masami topliwymi w celu nadania wytworom właściwości barierowych,
- nasycanie drewna specjalnym środkiem w celu jego zabezpieczenia.

indykator
indykator

Urządzenie służące do pomiaru oraz zapisu zmian ciśnienia, które panuje w cylindrze maszyny tłokowej; specjalistyczne substancje chemiczne umożliwiające pracę urządzeń pomiarowych i pełniące rolę wskaźników.

jakość
jakość

Zgodność produktu z określonymi wymaganiami wewnętrznymi lub zewnętrznymi. Jakość tego samego produktu może być różna. Ma ona jednak spełniać oczekiwania potencjalnego klienta.

jasność
jasność

Luminacja, wrażenie związane z wielkością strumienia światła.

karton
karton

Wytwór papierniczy, którego gramatura wynosi zazwyczaj od 160 do 315 g/mIndeks górny 2. Może mieć strukturę jednowarstwową lub wielowarstwową.

kolorymetr/spektrofotometr
kolorymetr/spektrofotometr

Urządzenie służące do pomiaru barwy.

kontrola jakości
kontrola jakości

Zespół działań, mających na celu mierzenie, testowanie, prowadzenie jednej lub więcej charakterystyk produktu i odnoszenie wyników do wyspecjalizowanych wymagań w celu potwierdzenia zgodności. Kontrola jakości to podstawowa forma weryfikacji zgodności produktu lub usługi.

kontrola końcowa
kontrola końcowa

Rodzaj kontroli jakości, której poddaje się gotowy produkt. Kontrola ta obejmuje sprawdzenie właściwości wizualnych i mechanicznych, np. jakość nadruku, odporność na zgniatanie.

kontrola międzyoperacyjna
kontrola międzyoperacyjna

Rodzaj kontroli jakości, która ma na celu sprawdzenie poprawności przebiegu poszczególnych etapów procesu produkcji. Stosowana przy podejrzeniu, że któryś etap produkcji powoduje wady produktu gotowego, np. zbyt tępy nóż uszkadza brzegi gotowego kartonu.

kubek Forda
kubek Forda

Naczynie służące do pomiaru lepkości płynów. Pomiar lepkości dokonywany jest przez wypełnienie kubka mierzoną cieczą i dopuszczenie do swobodnego wypływu cieczy przez otwór w dnie kubka. Czas, po którym ciecz zupełnie wypłynie z kubka, podawany w sekundach, jest wprost proporcjonalny do lepkości cieczy.

kubek wypływowy
kubek wypływowy

Lepkościomierz; przyrząd do pomiaru lepkości cieczy. Pojemność, średnica i wielkość otworu wypływowego zależą od rodzaju kubka. Wyróżniamy np. kubek Forda, kubek Stein‑Halla.

kubek Stein‑Halla
kubek Stein‑Halla

Przyrząd stosowany w laboratoriach w celu określenia lepkości kleju.

lepkość
lepkość

Właściwość cieczy i ciał plastycznych, charakteryzująca ich tarcie wewnętrzne. Jest to opór, jaki stawia substancja podczas ruchu mechanicznego np. mieszania, nakładania. W przetwórstwie papierniczym mierzy się lepkość mieszanek powlekających i pigmentowo‑zaklejających, klejów, farb, lakierów. Jednostką lepkości jest [mPa*s].

lepkościomierz wypływowy
lepkościomierz wypływowy

Miernik lepkości, w którym zasada działania polega na pomiarze czasu wypływu określonej objętości cieczy przez dyszę o ściśle określonej średnicy w danej temperaturze.

liner
liner

Nazwa papieru stosowanego na warstwy płaskie tektury falistej.

masa termomechaniczna TMP (ang. ThermoMechanical Pulp
masa termomechaniczna TMP (ang. ThermoMechanical Pulp

Masa uzyskiwana z drewna iglastego świerkowego i jodłowego. Jej produkcja polega na mechanicznym rozwłóknianiu zrębków w termorafineriach (zamkniętych, ciśnieniowych młynach tarczowych) wstępnie parowanych w temperaturze powyżej 100°C i dodatkowo mielona w rafinerach (otwartych, bezciśnieniowych młynach tarczowych).

metoda CobbIndeks dolny 60
metoda CobbIndeks dolny 60

Metoda oznaczania absorpcji wody. Parametr oblicza się na podstawie oznaczenia masy wody pochłoniętej przez jednostkę powierzchni, wyrażany za pomocą jednostki [g/mIndeks górny 2]. Na wartość parametru wpływa ilość kleju dodanego do masy papierniczej w trakcie produkcji.

naprężenie
naprężenie

Wielkość opisująca wartość sił powodujących deformację. Jednostką naprężenia w układzie SI jest paskal (Pa). Gdy siła 1 N naciska na powierzchnię 1 mIndeks górny 2,naprężenie wynosi 1 Pa: 1Pa=1N/1mIndeks górny 2.

norma
norma

Dokument zatwierdzony przez właściwą jednostkę administracyjną do powszechnego i wielokrotnego stosowania. Zawiera zasady postępowania i przeprowadzania badań, wzory i wytyczne.

odporność na przepuklenie
odporność na przepuklenie

Określenie maksymalnej wytrzymałości wytworu papierniczego na ciśnienie, które wzrasta równomiernie i prostopadle do powierzchni wytworu. Badanie odporności prowadzi się do rozerwania próbki. Jednostką odporności na przepuklenie jest Pa, kPa lub MPa.

opór przedarcia
opór przedarcia

Siła potrzebna do całkowitego przedarcia próbki, która została uprzednio nacięta, wyrażona w mN.

papierki lakmusowe
papierki lakmusowe

Paski papieru nasączone roztworem substancji chemicznej pełniącej rolę indykatora (wskaźnika); po zanurzeniu w badanym roztworze zmieniają kolor w zależności od pH tego roztworu.

pH
pH

Rodzaj miary stopnia kwasowości roztworu. Odczyn pH, to określenie w skali od 0 do 14 zawartości jonów wodorowych H+. Wartości poniżej 7 oznaczają odczyn kwaśny, 7 – obojętny, powyżej 7 – odczyn zasadowy (alkaliczny).

pH‑metr
pH‑metr

Urządzenie do pomiaru pH.

piknometry
piknometry

Szklane naczynia laboratoryjne, umożliwiające precyzyjny odczyt masy cieczy przy określonej objętości. Metodą piknometryczną wyznacza się gęstość substancji w stanie ciekłym. Piknometry wyposażone są w korek z zatopioną rurką kapilarną, ułatwiającą obserwację znajdującej się w naczyniu cieczy.

połysk
połysk

Wrażenie optyczne, powstające na skutek zjawiska odbicia i rozproszenia światła na powierzchni ciał stałych i ciekłych lub bezpośrednio nad ich powierzchnią. O jego intensywności decyduje głównie współczynnik odbicia światła, który wyraża się stosunkiem ilości światła odbitego do padającego. Połysk zależy od współczynnika załamania światła, absorpcji, przezroczystości i charakteru powierzchni.

półprodukt
półprodukt

Surowiec powstały po wstępnych etapach procesu technologicznego, stanowiący gotowy materiał wyjściowy do wytwarzania finalnych wyrobów.

prasa
prasa

Urządzenie wywierające nacisk na przedmiot, ściskające.

przetwórstwo papiernicze
przetwórstwo papiernicze

Ogół zagadnień związanych z technologią, urządzeniami, procesami przetwarzania wytworu papierniczego w przetwór papierniczy. Wyróżniamy obróbki mechaniczne i chemiczne papieru.

przepuszczalność powietrza
przepuszczalność powietrza

Cecha papieru związana z jego chropowatością/gładkością. Przepuszczalność powietrza wpływa na właściwości wytrzymałościowe i dielektryczne, zdolność chłonną papieru.

przetwór papierniczy
przetwór papierniczy

Produkt powstały przez obróbkę papieru lub tektury. Obróbka może być mechaniczna i/lub chemiczna; prowadzi do zmiany np. właściwości czy kształtu papieru lub tektury poddanej obróbce.

refraktometr
refraktometr

Urządzenie przeznaczone do pomiaru właściwości substancji, głównie cieczy, za pomocą załamania światła.

reometr
reometr

Urządzenie służące do badania właściwości reologicznych.

reometr rotacyjny typu stożek na płytce
reometr rotacyjny typu stożek na płytce

Urządzenie do badania właściwości reologicznych płynów, w których układ pomiarowy ma postać stożka na płytce. Układ ten składa się z wirującego stożka, opartego wierzchołkiem o powierzchnię nieruchomej płytki. Stożek wiruje ze stałą częstością obrotową. Ścinanie lepkiego płynu w szczelinie pomiędzy pobocznicą stożka a powierzchnią płytki wywołuje moment skręcający, obciążający oś stożka.

reometr rotacyjny z wrzecionkiem
reometr rotacyjny z wrzecionkiem

Urządzenie służące do pomiaru momentu siły oporu ruchu obrotowego wywołanego lepkością cieczy. Pomiar urządzeniem polega na zanurzeniu wrzeciona reometru w zlewce zawierającej badaną ciecz i włączeniu ruchu obrotowego wrzeciona.

samozerwalność
samozerwalność

Samozerwalność należy do właściwości wytrzymałościowych wytworów i  przetworów papierniczych. Jest to maksymalna długość paska papieru lub tektury zawieszonego za jeden koniec o jednakowej szerokości, która ulegnie zerwaniu pod wpływem własnego ciężaru.

spektrofotometr/kolorymetr
spektrofotometr/kolorymetr

Przyrząd do ilościowego pomiaru transmisji lub odbicia światła przez badaną próbkę. Służy do wykonywania pomiarów spektralnych barwy, kalibracji monitorów i  projektorów oraz weryfikacji jakości wyświetlania i wydruku.

stopień zaklejenia
stopień zaklejenia

Parametr określający umowną odporność papieru na zwilżanie i przenikanie cieczy. Stopień zaklejenia określa się najczęściej metodą Cobba.

suchość
suchość

Parametr określający zawartość suchej masy w badanym materiale; odwrotność wilgotności. Suchość określa się przez stosunek suchej masy badanego materiału do masy wilgotnego materiału.

surowiec
surowiec

Nieprzetworzony materiał będący podstawą produkcji produktów gotowych. Surowcami w przemyśle papierniczym są: drewno na masę włóknistą, masa włóknista na papier, wypełniacze itp.

suszarka komorowa
suszarka komorowa

Urządzenie zbudowane z komory zamykanej drzwiami, w której znajdują się perforowane półki, grzałki oraz układ do precyzyjnego ustawiania i kontroli temperatury.

suwmiarka
suwmiarka

Przyrząd służący do precyzyjnego pomiaru wymiarów. Suwmiarki składają się z prowadnicy, suwaka, szczęk pomiarowych oraz urządzenia odczytowego.

sprężystość
sprężystość

Zdolność ciał do odzyskiwania kształtu oraz wymiarów po usunięciu czynnika powodującego zniekształcenia.

system zarządzania jakością
system zarządzania jakością

Wyodrębniona część systemu zarządzania zakładem, odpowiedzialna za zarządzanie jakością.

średnia arytmetyczna
średnia arytmetyczna

Wartość średnia danej grupy liczb. Oblicza się ją przez zsumowanie wartości liczb i podzielenie tej sumy przez ich liczbę.

średnia ważona
średnia ważona

Rodzaj średniej, w której dla poszczególnych wartości określamy wagi, przez które mnożymy wartość; z tak przemnożonych wartości obliczamy średnią arytmetyczną.

tektura
tektura

Najgrubszy wytwór papierniczy, odznaczający się wysoką sztywnością, grubością powyżej 4 mm, gramaturą 315 [g/mIndeks górny 2] lub wyższą. Jest to sztywny, wytrzymały materiał, stanowiący połączenie kilku warstw wytworów papierniczych. Występuje w wersji litej i falistej.

Wyróżniamy tekturę litą i falistą.

Tektura lita to najgrubszy wytwór papierniczy, składający się z kilku połączonych ze sobą warstw masy papierniczej wypływających z wlewów. Tektura falista to przetwór papierniczy składający się ze sklejonych zazwyczaj na przemian minimum dwóch warstw płaskiej i pofalowanej. Tektura falista składa się najczęściej z 2 do 7 warstw. Warstwa płaska powstaje z papieru zwanego linerem a warstwa pofalowana z papieru zwanego flutingiem.

tektura falista
tektura falista

Przetwór papierniczy składający się ze sklejonych zazwyczaj na przemian minimum dwóch warstw: płaskiej i pofalowanej. Tektura falista składa się najczęściej z dwóch do siedmiu warstw. Warstwa płaska powstaje z papieru zwanego linerem, a warstwa pofalowana z papieru zwanego flutingiem..

waga kwadrantowa
waga kwadrantowa

Urządzenie służące do określania gramatury papieru. Działa na zasadzie dźwigni: jeden koniec dźwigni to wskazówka poruszająca się po skali pokazującej gramaturę próbki, na drugim końcu jest koszyczek, w którym umieszcza się próbkę papieru, którego gramaturę chcemy zbadać.

wagosuszarka
wagosuszarka

Urządzenie służące do szybkiego pomiaru wilgotności badanego materiału. Jego podstawowe elementy to waga i element grzejny do suszenia materiału.

wilgotność
wilgotność

Parametr określający zawartość wody w badanym materiale, podawaną najczęściej w procentach. Wilgotność określa się przez stosunek wody zawartej w materiale do masy wilgotnego materiału.

właściwość mechaniczna
właściwość mechaniczna

Odporność danego materiału na wywierane naprężenie, prowadzące do jego odkształceń. Wywierane naprężenie może być rozciąganiem, ściskaniem lub ścinaniem.

właściwości strukturalno‑wymiarowe
właściwości strukturalno‑wymiarowe

Właściwości, które określają kształt, strukturę, wymiary i masę papieru. Wśród najważniejszych właściwości w tej grupie są: gramatura i grubość papieru, wolumen, wymiary oraz prostokątność arkusza, stabilność wymiarowa, gładkość i przezrocze papieru, spoistość i zanieczyszczenia powierzchni, anizotropia papieru.

wytwór papierniczy
wytwór papierniczy

Wytwór we wstęgach lub arkuszach, otrzymany z odpowiednio uformowanych odwodnionych włókien. Najczęściej są to włókna roślinne, ale mogą być też dodane włókna syntetyczne, mineralne lub zwierzęce.

właściwości reologiczne
właściwości reologiczne

Właściwości lepko‑sprężyste, opisują zachowanie się ciał poddanych naprężeniom, które nie są ciałami idealnie sprężystymi, idealnie lepkimi czy idealnie plastycznymi.

właściwości wytrzymałościowe
właściwości wytrzymałościowe

Właściwości, które określają wytrzymałość wyrobu na działanie sił zewnętrznych. Do najważniejszych właściwości wytrzymałościowych należą: obciążenie zrywające; rozciągliwość; odporność na przedarcie, naderwanie, zginanie, i łamanie; twardość; ściśliwość; sztywność; miękkość.

zrywarka pionowa
zrywarka pionowa

Urządzenie służące do badania właściwości mechanicznych. Badanie polega na zmierzeniu siły potrzebnej do zerwania badanej próbki.