Soplicowskie afery. Awantury rodzinne i afekty miłosne z wielką historią w tle
„Więc skończyłem wczora właśnie. Pieśni ogromnych dwanaście!”
(z listu Adama Mickiewicza do Antoniego Edwarda Odyńca, 13 lutego 1834)
Awantury czy kłótnie wybuchają w różnych sytuacjach i są naturalnym przejawem życia niemal każdej rodziny. Oczywiście, nie każdą historię rodzinną piszą niefortunne zabójstwa i pragnienie zemsty, ucieczki i powroty utraconych krewnych, burzliwe wydarzenia wojenne i perypetie miłosne. Koncentracja podobnych wydarzeń w jednym utworze literackim świadczy o dużym dystansie autorskim. Przyjrzyjmy się, w jaki sposób Adam Mickiewicz opowiada o rodzinnych sporach Sopliców i Horeszków.
1) Przeczytaj Pana Tadeusza Adama Mickiewicza.
2) Sporządź wykres ilustrujący genealogię Sopliców i Horeszków z uwzględnieniem postaci epizodycznych. Zidentyfikuj je z określonymi przedstawicielami obu rodzin.
Pan Tadeusz
Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem należy do arcydzieł romantyzmu. Ten epicki poemat Adama Mickiewicza (uznany za epopeję narodową) powstawał w latach 1832–1834 (wyd. 1834). Jest to utwór synkretyczny, łączący elementy epiki, liryki, gawędy szlacheckiej, powieści poetyckiej i poematu opisowego. W pierwodruku został opublikowany bez Epilogu (dołączonego po śmierci autora w czwartym tomie Pism w 1860 roku).
Poemat składa się z dwunastu ksiąg opatrzonych osobnymi tytułami i poprzedzonych krótkim streszczeniem (ujętym w tzw. argumenty). W wielowątkowej fabule można wyznaczyć główną linię fabularną (spór o zamek Horeszków, perypetie miłosne Tadeusza i Zosi zakończone zaręczynami, ofensywa Napoleona na Moskwę i wprowadzenie reformy uwłaszczeniowej), połączoną z wątkami pobocznymi (historia Jacka Soplicy i jego działalność konspiracyjna, spór Asesora i Rejenta o charty). W utworze dominuje realizm epicki z narratorem obiektywnym i wszechwiedzącym, zaangażowanym emocjonalnie w tok opowieści.
Rękopis Pana Tadeusza przechowywany jest w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.
Zadania
Zaznacz odpowiednie komórki tabeli.. Ewa Horeszkówna. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Ewa Horeszkówna. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Ewa Horeszkówna. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Ewa Horeszkówna. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Ewa Horeszkówna. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Protazy Brzechalski. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Sędzia. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. ks. Robak. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Jacek Soplica. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Telimena. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Telimena. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Telimena. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Tadeusz. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Tadeusz. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Tadeusz. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Gerwazy Rębajło. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ. Wojski. Możliwe odpowiedzi: Koligacje / pełnione funkcje, PRAWDA, FAŁSZ
Zaznacz odpowiednie komórki tabeli.">
Uzupełnij tabelę - zaznacz stwierdzenia prawdziwe lub fałszywe:
Zaznacz odpowiednie komórki tabeli.
| Bohater | Koligacje / pełnione funkcje | PRAWDA | FAŁSZ |
| Ewa Horeszkówna | córka Stolnika | □ | □ |
| Ewa Horeszkówna | żona Jacka Soplicy | □ | □ |
| Ewa Horeszkówna | córka Sędziego | □ | □ |
| Ewa Horeszkówna | matka Zosi | □ | □ |
| Ewa Horeszkówna | matka Tadeusza | □ | □ |
| Protazy Brzechalski | woźny Sopliców | □ | □ |
| Sędzia | stryj Tadeusza | □ | □ |
| ks. Robak | Jacek Soplica | □ | □ |
| Jacek Soplica | brat Sędziego | □ | □ |
| Telimena | opiekunka Zosi | □ | □ |
| Telimena | krewna Tadeusza | □ | □ |
| Telimena | krewna Sędziego | □ | □ |
| Telimena | krewna Hrabiego | □ | □ |
| Tadeusz | bratanek Sędziego | □ | □ |
| Tadeusz | narzeczony Telimeny | □ | □ |
| Tadeusz | syn Jacka Soplicy | □ | □ |
| Gerwazy Rębajło | klucznik Horeszków | □ | □ |
| Wojski | rządca Horeszków | □ | □ |
Wykonaj polecenia i odpowiedz na pytania:
W jakich okolicznościach zginął Stolnik?
W jakich okolicznościach umarła Ewa Horeszkówna?
Określ czas wydarzeń współczesnych w utworze.
Wskaż topograficzne miejsca akcji.
W obrębie terytorium którego państwa obecnie należy umiejscowić przestrzeń Soplicowa?
Uzupełnij brakujące wyrazy.
Wielowątkowa fabuła poematu rozpoczyna się od przyjazdu ................ do Soplicowa, gdzie uwodzony przez zalotną .................. zakochuje się w jej podopiecznej - ............. W centralny plan akcji wkracza, na zasadzie retrospekcji, historia niefortunnego morderstwa Stolnika, które miało miejsce w dramatycznym momencie walki z Moskalami. Jacek Soplica był zakochany w ...................................., lecz jej ojciec nie wyraził zgody na ........................... Podczas najazdu Moskali Jacek, wzburzony negatywnymi emocjami, zastrzelił ................. Zmuszony do ucieczki w związku z posądzeniami o zdradę – powrócił po latach w habicie zakonnym jako ........................... Był emisariuszem przygotowującym powstanie wspierające wojska Księstwa Warszawskiego w wyprawie na Moskwę. Uratował życie ................ oraz klucznika .................., osłaniając ich własną piersią podczas ataku Moskali na Soplicowo. Przed śmiercią wyspowiadał się .................., którego prosił o przebaczenie win wobec rodu .....................
Na podstawie przywołanych niżej relacji o tym samym zdarzeniu spróbuj określić emocje towarzyszące jego uczestnikom.
Relacja Gerwazego:
Księga II. Zamek, w. 323–330
[…] Poznałem tego łotra Soplicę! poznałem!
Po wzroście i po wąsach! Jego to postrzałem
Zginął Stolnik, widziałem! łotr jeszcze do góry
Wzniesioną trzymał strzelbę, jeszcze dym szedł z rury!
Dwa razy dałem ognia, i oba wystrzały
Chybiły; czym ze złości, czy z żalu źle mierzył.
Usłyszałem wrzask kobiet, spojrzałem – Pan nie żył.
Spowiedź Jacka Soplicy:
Księga X. Emigracja. Jacek, w. 737–782
[…] Broniliście się, ty wiesz, dzielnie i przytomnie,
Zdziwiłem się; Moskale padali wkoło mnie,
Bydlęta źle strzelają! – na widok ich klęski
Złość mnie znowu porwała. – Ten Stolnik zwycięski!
I tak‑że mu na świecie wszystko się powodzi?
I z tej strasznej napaści z tryumfem wychodzi?
Odjeżdżałem ze wstydem – właśnie był poranek,
Wtem ujrzałem, poznałem: wystąpił na ganek
I brylantową szpinką ku słońcu migotał,
I wąs pokręcał dumnie, i wzrok dumny miotał,
I zdało mi się, że mnie szczególniej urągał,
Że mnie poznał i ku mnie rękę t a k wyciągał,
Szydząc i grożąc. – chwytam karabin Moskala,
Ledwiem przyłożył, prawie nie mierzył – wypala!
Wiesz!
Zastanów się, które z wymienionych cech decydują o tym, że Jacka Soplicę można nazwać bohaterem bajronicznym?
Porównaj biografię Jacka Soplicy z biografią Giaura, uwzględniając nieszczęśliwą miłość, nadpobudliwość emocjonalną, wybór życia zakonnego. Wskaż, jakie symboliczne treści zawiera imię zakonne księdza Robaka. Jakie przeżycia emocjonalne bohatera obrazuje nieregularność rytmiczna spowiedzi Soplicy?
Powiedz, kto oprócz Jacka Soplicy podlega w Panu Tadeuszu duchowej przemianie.
Wyjaśnij, w jakim kontekście można mówić o metamorfozie Gerwazego i Tadeusza Soplicy.
Adam Mickiewicz wykorzystał epizody historii własnej rodziny, dzięki czemu ł środowisko szlacheckie dworu i zaścianka, wspólnotę postaci dynamicznych, wyrazistych, pełnych wigoru, impulsywnych, skłonnych do intryg, awanturnictwa, rozbojów i pojedynków, niejednokrotnie ujawniających próżność i manifestację dumy szlacheckiej. Na ich tle wykreował bohatera o podobnym temperamencie, lecz zdolnego do wewnętrznej przemiany, który swymi późniejszymi (heroicznymi) czynami zdołał się zrehabilitować i umierał ze świadomością przebaczenia win.
Stryjeczny dziad Mickiewicza - Bazyli Mickiewicz - szlachcic o wątpliwej reputacji (awanturnik i lichwiarz, wielokrotnie posądzany o wszczynanie bójek), zginął w 1799 roku na skutek pobicia przez Jana Saplicę, który otrzymał wyrok sądowy, a później, w 1806 roku, groził zemstą ojcu poety - Mikołajowi Mickiewiczowi, dwukrotnie wnoszącemu sprawę do sądu przeciwko Saplicy.
Tadeusz
Tytułowym bohaterem poematu jest Tadeusz Soplica (bratanek Sędziego – właściciela Soplicowa, i syn Jacka Soplicy), który po zakończeniu nauki powraca do rodzinnego Soplicowa. Jego przyjazd otwiera fabułę, a miłosne perypetie młodego Soplicy są jednym z jej głównych wątków. Akcję zamykają jego zaręczyny z Zosią Horeszkówną.
W poniższych cytatach znajdź możliwie najwięcej informacji na temat Tadeusza:
Księga I. Gospodarstwo, w. 41–42
Właśnie dwukonną bryką wjechał młody panek
I obiegłszy dziedziniec zawrócił przed ganek […].
Intrygi miłosne stanowią nieodłączny element fabuły niemal każdego utworu romantycznego. Zauroczenie Tadeusza młodziutką podopieczną Telimeny ewoluuje stopniowo i pokonuje perypetie związane z równoległym romansem z piękną uwodzicielką z Petersburga. Czy Tadeusz i Telimena byli ze sobą spokrewnieni?
Wysłuchaj w internecie piosenki zatytułowanej Wspomnienie w wykonaniu Michała Żebrowskiego i Anny Marii Jopek. Czy interpretacja w wykonaniu dwojga artystów w pełni oddaje sens sceny wykreowanej przez Adama Mickiewicza?
Pan TadeuszKsięga VIII. Zajazd, w. 424–448
Tak zadumany, ledwie zrobił kroków parę,
Gdy mu coś drogę zaszło; spojrzał, widzi marę,
Całą w bieliźnie, długą, wysmukłą i cienką,
Suwała się ku niemu z wyciągniętą ręką,
Od której odbijał się drżący blask miesięczny,
I przystąpiwszy, cicho jęknęła:«Niewdzięczny!
szukałeś wzroku mego, teraz go unikasz,
Szukałeś rozmów ze mną, dziś uszy zamykasz,
Jakby w słowach, we wzroku mym była trucizna!
Dobrze mi tak, wiedziałam, kto jesteś! – mężczyzna!
Nie znając kokieterii, nie chciałam cię dręczyć,
Uszczęśliwiłam; także umiał mnie zawdzięczyć!
Tryumf nad miękkim sercem – serce twe zatwardział,
Żeś je zdobył zbyt łacno, zbyt prędko nim wzgardził!
Dobrze mi tak! Lecz straszną nauczona probą,
Wierz mi, iż więcej niż ty gardzę sama sobą!»Telimeno, Tadeusz rzekł, dalibóg, nietwarde
Mam serce, ani ciebie unikam przez wzgardę,
Ale uważ no sama, wszak nas widzą, śledzą,
Czyż można tak otwarcie? cóż ludzie powiedzą?
Wszak to nieprzyzwoicie, to, dalibóg, jest grzechem».
«Grzechem! odpowiedziała mu z gorzkim uśmiechem,
Niewiniątko! baranek! Ja, będąc kobietą,
Jeśli z miłości nie dbam, choćby mnie odkryto,
Choćby mię osławiono, a ty! ty mężczyzna? […]Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, [w:] tegoż, Dzieła, t. 4, Warszawa 1995.
Na podstawie przywołanego powyżej fragmentu Pana Tadeusza wykonaj polecenia:
Określ konwencję, w jakiej bohaterowie wypowiadają się na temat miłości.
Wskaż, do której tradycji literackiej nawiązuje postawa związana z metaforyką serca.
- renesans
- barok
- klasycyzm
- sentymentalizm
Określ rolę opinii publicznej i konwenansu obyczajowego w relacjach między partnerami.
Oceń Tadeusza w roli romantycznego kochanka. Zinterpretuj wyznanie Tadeusza skierowane do Telimeny pod koniec omawianej sceny: „kochajmy się, ale tak – z osobna”.
Wybranką Tadeusza została Zosia – wychowanka Telimeny, postać schematyczna, uosobienie niewinnej, młodziutkiej, subtelnej i wrażliwej dziewczyny, ukazywanej przez Mickiewicza najczęściej na tle idyllicznej natury (kwiatów i ptaków). Tadeusz zdecydowanie i bezpośrednio określa swoje uczucia wobec panny, zachowując reguły etosu rycerskiego. Znajdź cechy tego etosu w poniższym fragmencie:
Księga VIII. Zajazd, w. 373–382
Stryjaszku, rzekł Tadeusz (całując mu rękę
I rumieniąc się), powiem prawdę: tę panienkę,
Zosię, wychowanicę Stryja, podobałem
Bardzo, choć tylko parę razy ją widziałem;
A mówią, że Stryj dla mnie za żonę przeznacza
Podkomorzankę, piękną i córkę bogacza.
Teraz nie mógłbym z panną Różą się ożenić,
Kiedy kocham tę Zosię; trudno serce zmienić!
Nieuczciwie, żeniąc się z jedną, kochać drugą,
Czas może mnie uleczy, wyjadę – na długo.
Zbierz informacje na temat Zosi:
Wskaż w utworze fragmenty opisujące jej wygląd zewnętrzny.
Zastanów się, czy postać Zosi została zdominowana przez kreację Telimeny.
Historia
Afery i awantury rodzinne w Soplicowie zamyka ślub Tadeusza Soplicy z Zosią Horeszkówną. Epizody obrazujące życie w zaścianku litewskim przeplatają się z wielką historią: przemarszem wojsk napoleońskich na Moskwę w 1812 roku. Z ostatnich ksiąg emanuje entuzjastyczny nastrój wiary w zwycięstwo Napoleona, a tym samym odrodzenia nadziei wolnościowych Polaków.
Istotnym elementem przemiany psychicznej Tadeusza jest wejście w szeregi wojsk polskich walczących u boku Napoleona. W ostatniej księdze poematu bohater wraca do Soplicowa z Księstwa Warszawskiego przekonany o konieczności przeprowadzenia reform społecznych (uwłaszczenia chłopów).
Tymczasem na wiosnę 1812 roku w Soplicowie zatrzymują się wojska polskie zmierzające w kierunku Moskwy. Wojna między Rosją i Francją nie była zaskoczeniem. Przygotowywano się do niej od 1810 roku. Car Aleksander I poszukiwał sojuszników, więc obiecał Polakom reaktywację Wielkiego Księstwa Litewskiego, ale obietnice te okazały się gołosłowne. Napoleon zorganizował swą Wielką Armię spośród przedstawicieli dwudziestu narodów Europy. Do jego najwierniejszych sojuszników należeli Polacy. Po spektakularnych zwycięstwach (bitwa pod Borodino, zajęcie Moskwy) Napoleon zarządził odwrót (przeprawa przez Berezynę). Wojska francuskie stały się ofiarą surowej zimy, głodu i chorób. Ofensywa rosyjska poniosła klęskę. O wyniku działań wojennych Adam Mickiewicz jednak już nie pisze. Pan Tadeusz kończy się w atmosferze radości.
Przyporządkuj zdarzenia historyczne do odpowiednich bohaterów.
twórca Legionów Polskich we Włoszech, otwarty wobec dążeń niepodległościowych Polaków, lojalny poddany cara, uczestnik konfederacji barskiej, uczestnik bitwy pod Hohenlinden, posiadacz złotej tabakiery z wizerunkiem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, zwolennik Konstytucji Trzeciego Maja
| Stolnik | |
| Major Płut | |
| Nikita Rykow | |
| Maciek Dobrzyński | |
| Podkomorzy | |
| ksiądz Robak | |
| gen. Henryk Dąbrowski |
Określ, do których wydarzeń z historii Polski sięgają retrospektywne obrazy związane z postacią Stolnika.
Wyjaśnij, jaką rolę w polskiej świadomości narodowej odegrał Napoleon Bonaparte. Znajdź w tekście Pana Tadeusza i zinterpretuj fragmenty poświęcone cesarzowi Francuzów.
Jednym z kontynuatorów dążeń niepodległościowych okazał się Jacek Soplica, który po tym jak wcielił się w rolę zakonnika, nie ustawał w walce konspiracyjnej jako emisariusz narodowej sprawy.
Pan TadeuszKsięga I. Gospodarstwo, w. 942–983
Czasem do Litwy kwestarz z obcego klasztoru
Przyszedł, i kiedy bliżej poznał panów dworu,
Gazetę im pokazał wyprutą z szkaplerza;
Tam stała wypisana i liczba żołnierza,
I nazwisko każdego wodza legionu,
I każdego z nich opis zwycięstwa lub zgonu.
Po wielu latach pierwszy raz miała rodzina
Wieść o życiu, o chwale i o śmierci syna;
Brał dom żałobę, ale powiedzieć nie śmiano,
Po kim była żałoba, tylko zgadywano
W okolicy; i tylko cichy smutek panów
Lub cicha radość była gazetką ziemianów.Takim kwestarzem tajnym był Robak podobno:
Często on z panem Sędzią rozmawiał osobno;
Po tych rozmowach zawsze jakowaś nowina
Rozeszła się w sąsiedztwie. Postać Bernardyna
Wydawała, że mnich ten nie zawsze w kapturze
Chodził i nie w klasztornym zestarzał się murze.
Miał on nad prawym uchem, nieco wyżej skroni,
Bliznę wyciętej skóry na szerokość dłoni
I w brodzie ślad niedawny lancy lub postrzału;
Ran tych nie dostał pewnie przy czytaniu mszału.
Ale nie tylko groźne wejrzenie i blizny,
Lecz sam ruch i glos jego miał coś z żołnierszczyzny.Po mszy, gdy z wyniesionymi zwracał się rękami
Od ołtarza do ludu, by mówić «Pan z wami»,
To nieraz tak się zręcznie skręcił jednym razem,
Jakby prawo w tył robił za wodza rozkazem,
I słowa liturgiji takim wyrzekł tonem
Do ludu, jak oficer stojąc przed szwadronem.
Postrzegali to chłopcy służący mu do mszy.
Spraw także politycznych był Robak świadomszy
Niźli żywotów Świętych, a jeżdżąc po kweście,
Często zastanawiał się w powiatowym mieście;
Miał pełno interesów: to listy odbierał,
Których nigdy przy obcych ludziach nie otwierał,
To wysyłał posłańców, ale gdzie i po co,
Nie powiadał; częstokroć wymykał się nocą
Do dworów pańskich, z szlachtą ustawicznie szeptał
I okoliczne wioski dokoła wydeptał,
I w karczmach z wieśniakami rozprawiał niemało,
A zawsze o tym, co się w cudzych krajach działo.
Teraz Sędziego, który już spał od godziny,
Przychodzi budzić; pewnie ma jakieś nowiny.Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, [w:] tegoż, Dzieła, t. 4, Warszawa 1995.
Określ, jakie zadania wykonywał emisariusz i w jakim środowisku organizował działalność. Wymień zasługi ks. Robaka w pracy na rzecz wolności ojczyzny i ideałów patriotycznych.
Księga XI. Rok 1812, w. 67–70
Bitwa! gdzie? w której stronie? Pytają młodzieńce,
Chwytają broń; kobiety wznoszą w niebo ręce;
Wszyscy pewni zwycięstwa, wołają ze łzami:
Bóg jest z Napoleonem, Napoleon z nami.
Wyjaśnij, jakie funkcje pełnią retoryczne anaforyanafory: „O roku ów!”, „O wiosno!”?
Księga XI. Rok 1812, w. 71–78
[O roku ów! kto ciebie widział w naszym kraju!]
O wiosno! kto cię widział wtenczas w naszym kraju,
Pamiętna wiosno wojny, wiosno urodzaju!
O wiosno, kto cię widział, jak byłaś kwitnąca
Zbożami i trawami, a ludźmi błyszcząca,
Obfita we zdarzenia, nadzieją brzemienna!
Ja ciebie dotąd widzę, piękna maro senna!
Urodzony w niewoli, okuty w powiciu,
Ja tylko jedną taką wiosnę miałem w życiu.
Tadeusz wrócił do Soplicowa bogatszy o doświadczenia związane z potrzebą zmian społecznych. Stał się głosicielem nowych reform, które postanowił wprowadzić w majątku (pierwsze reformy uwłaszczeniowe zostały wprowadzone na terenach zaboru pruskiego w 1811 roku). Tym samym stał się inicjatorem nowego prawa znoszącego feudalizm, a opartego na zasadach solidaryzmu społecznego:
Pan TadeuszKsięga XII. Kochajmy się! w. 500–505
Bezpieczniej zrobię, kiedy władzy się wyrzekę
I oddam los włościanów pod prawa opiekę.
Sami wolni, uczyńmy i włościan wolnymi,
Oddajmy im w dziedzictwo posiadanie ziemi,
Na której się zrodzili, którą krwawą pracą
Zdobyli, z której wszystkich żywią i bogacą.Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, [w:] tegoż, Dzieła, t. 4, Warszawa 1995.
Wielka historia odgrywa w poemacie Mickiewicza ważną rolę. Stanowi tło dla rozbudowanych opisów epickich, podkreśla realizm opowieści, lecz przede wszystkim – przez odwołania do licznych autentycznych postaci, zasłużonych dla dziejów Polski – uwydatnia wymowę patriotyczną utworu. Kampania napoleońska integruje skłóconych bohaterów Mickiewiczowskich, którzy godzą się w obliczu zbrojnej potyczki z Moskalami.
Słowo i czyn
Mickiewicz. Słowo i czynWiększość humorystycznych igraszek literackich prowokuje postać Hrabiego, syntetyczne arcydzieło stereotypów romansowych. Arcydzieło, bowiem Hrabia prezentowany jest nie tylko poprzez charakterystykę zewnętrzną, pokazującą go jako sympatyczną ofiarę anglomanii (biały surdut, dżokeje), ale jako człowiek‑książka, jako żyjąca projekcja literatury. Taka właśnie, podsunięta przez powieść przygód i tajemnic jest jego reakcja na opowiadanie Gerwazego o historii zamku Horeszków i śmierci ostatniego zamku właściciela. «Szkoda, że masz niewielki dar opowiadania» – skwituje jego relację Hrabia, któremu budowla zamkowa kojarzy się najpewniej z Zamczyskiem w OtrantoZamczyskiem w Otranto Walpole’a bądź tajemnicami Zamku Udolpho pani RadcliffeRadcliffe. W blasku tamtych fabuł rozdział z domowej i publicznej historii Litwy (wojna 1792 roku w obronie Konstytucji trzeciego maja) wydaje się Hrabiemu anemiczny, a jej narrator[…] pozbawionym daru opowiadania gadułą. Subtelność ironicznej krytyki gustów Hrabiego, jego wizji świata, zapotrzebowań duchowych i oczekiwań staje się uchwytna dopiero poprzez wzorce literackie, które tę postać uformowały. Zarazem Hrabia te wzorce kompromituje, dostarczając poecie okazji do finezyjnej kpiny z romansowo‑awanturniczej tradycji powieściowej.
Alina Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1983, s. 173.
Na podstawie lektury przywołanego fragmentu książki Aliny Witkowskiej spróbuj określić, w jaki sposób Hrabia odczuwa i przeżywa historię zamku.
Zaproponuj własny tytuł przeczytanego fragmentu książki.
Niepewność
NiepewnośćGdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę,
Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę;
Jednakże gdy cię długo nie oglądam,
Czegoś mi braknie, kogoś widzieć żądam
I tęskniąc sobie zadaję pytanie:
Czy to jest przyjaźń? czy to jest kochanie?Gdy z oczu znikniesz, nie mogę ni razu
W myśli twojego odnowić obrazu;
Jednakże nieraz czuję mimo chęci,
Że on jest zawsze blisko mej pamięci
I znowu sobie powtarzam pytanie:
Czy to jest przyjaźń? czy to jest kochanie?Cierpiałem nieraz, nie myślałem wcale,
Abym przed tobą szedł wylewać żale;
Idąc bez celu, nie pilnując drogi,
Sam nie pojmuję, jak w twe zajdę progi;
I wchodząc sobie zadaję pytanie:
Co tu mię wiodło? przyjaźń czy kochanie?Dla twego zdrowia życia bym nie skąpił,
Pod twa spokojność do piekieł bym zastąpił;
Choć śmiałej żądzy nie ma w sercu mojem,
Bym był dla ciebie zdrowiem i pokojem.
I znowu sobie powtarzam pytanie:
Czy to jest przyjaźń? czy to jest kochanie?Kiedy położysz rękę na me dłonie,
Luba mię jakaś spokojność owionie,
Zda się, że lekkim snem zakończę życie;
Lecz mnie przebudza żywsze serca bicie,
Które mi głośno zadaje pytanie:
Czy to jest przyjaźń? czyli też kochanie?Kiedym dla ciebie tę piosenkę składał,
Wieszczy duch mymi ustami nie władał;
Pełen zdziwienia, sam się nie postrzegłem;
Skąd wziąłem myśli, jak na rymy wbiegłem,
I zapisałem na końcu pytanie:
Co mię natchnęło? przyjaźń czy kochanie?Adam Mickiewicz, Niepewność, [w:] tegoż, Wiersze i powieści poetyckie, Warszawa 1998, s. 185–186.
Wysłuchaj w internecie interpretacji utworu Adama Mickiewicza w wykonaniu Marka Grechuty.
Określ, jakie dylematy uczuciowe przeżywa postać mówiąca przywołanego utworu. Zdecyduj, czy wpisują się one w typowe wyznaczniki miłości romantycznej.
Zadaniowo
Na podstawie zamieszczonego niżej fragmentu Pana Tadeusza określ, jaki model rodziny i życia rodzinnego preferuje Zosia. Jakie wartości wpojono jej podczas wychowania u Sopliców? Zastanów się, czy cała rodzina ich przestrzega. Przygotuj wypowiedź pisemną.
Księga XII. Kochajmy się!, w. 514–525
Jestem kobietą, rządy nie należą do mnie,
Wszakże pan będziesz mężem; ja do rady młoda,
Co pan urządzisz, na to całym sercem zgoda!
Jeśli włość uwalniając zostaniesz uboższy,
To, Tadeuszu, będziesz sercu memu droższy.
O moim rodzie mało wiem i nie dbam o to;
Tyle pomnę, że byłam ubogą, sierotą,
Że od Sopliców byłam za córkę przybrana,
W ich domu hodowana i za mąż wydana.
Wsi nie lękam się: jeśli w wielkim mieście żyłam,
To dawno; zapomniałam, wieś zawsze lubiłam;
I wierz mnie, że mnie moje kogutki i kurki
Więcej bawiły niźli owe Peterburki […].
Zredaguj pisemną charakterystykę porównawczą Telimeny i Zosi.
Zinterpretuj utwór Niepewność (zob. PretekstyPreteksty). Postaw tezę interpretacyjną i ją uzasadnij. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.