Spór z tradycją romantyczną jako pytanie o kondycję narodu
Zapowiedziany przez futurystów i skamandrytów na początku dwudziestolecia odwrót od literackiego zaangażowania w wielkie, zwłaszcza narodowe i społeczne sprawy i problemy – nigdy niezrealizowany w pełni konsekwentnie – z czasem traci swój impet. Problemów, z jakimi zmagać się musiała młoda polska państwowość, nie dało się zignorować, chyba tylko kosztem całkowitego oderwania twórczości od rzeczywistości. Problematyka narodowo‑społeczna wkracza do poezji skamandrytów na różnych etapach twórczości każdego z nich, w różnych postaciach i z różnym natężeniem. Procesowi temu towarzyszy aktualizacja kodów, mocno z tą problematyką sprzęgniętych. Wśród nich uprzywilejowane miejsce zajmuje oczywiście tradycja romantyczna.
W odpowiednich źródłach znajdź informacje na temat najważniejszych elementów politycznego projektu Józefa Piłsudskiego, realizowanego przez niego w okresie II Rzeczypospolitej. Sprawdź również daty narodzin i śmierci Piłsudskiego.
Z czego budujesz ten kraj?
Ojczyzna chochołówPark dziwów starożytnych, wiatr, który szeleści
Wokół śpiących pałaców, grobowców bez treści,
Te lampy i posągi, księżyc gdzieś się słania
Geniusz twego narodu, duch zapominania,
Te rany wielkiej dumy, inne wielkie rzeczy,
W których tyle jest prawdy, ile się złorzeczy,
Wszystkie cnoty parszywe – to nas nie przejedna.
To pustką zarażona Polska jeszcze jedna.Z czego budujesz kraj ten?
Z czeczotyczeczoty, z jesionu,
Kruchy antyk i rzewność od wielkiego dzwonu?
Ojczyznę w kolumienkach z widokiem na ule,
Gdzie miód słodyczą swojską zasklepia się czule,
Nad rzeką stoją wierzby, na łąkach bociany,
Słyszysz, Basiu, to nasi biją w tarabany -
A wyszydzony chochoł, sobowtór symbolu,
Starym się obyczajem kokoszy na polu,
Słoma trzeszczy zapchlona, gzi dziewki w podołku,
Szumy chmielu, alkowa z pałaszem na kołku
I ta krzepa: wieś w malwach, szkorbut, dzieci kopa,
Święta ziemia praojców.
Twój naród – bez chłopa!Z czego budujesz kraj ten?
Z ludzi, których nie ma,
Znów jeden za miliony, rękami aż dwiema?
Z kim pieniactwo wielkości twoje tu się kłóci,
Gdy wszyscy jedzą dzień swój wolni i rozkuci,
Na wszystko wasza zgoda spływa narodowa
AnhellicznymAnhellicznym natchnieniem wypchana, jak sowa.
Duchem są albo diabły albo namaszczeni
Gołębim ochędóstwem astraleastrale z przestrzeni,
Blade twarze w gorączce, biblijni studenci,
Bractwo westchnień, cierpliwcy, wszyscy polscy święci.Przelicz jeszcze i dodaj czterdzieści i cztery
Sposoby wybawienia od wszelkiego licha,
By wolność jak tabakę zażyć z tabakiery,
Potem zdrowo i głośno na wszystko się kicha -
I ten rachunek w prawdę sumuj oczywistą,
Niech ci do romantycznej znów uderzy głowy -
To jest twój sen upiorny, Wielki Realisto:
Państwo w kamieniach młyńskich, naród niegotowy.Buduj teraz, wydźwignij nas dumnie na cokół,
Wielki pomnik śród świata, nad dziejów przesmykiem,
Wyjdź pierwszy na piedestał i rozgłoś naokół
Tę wielkość wymuszoną batem albo krzykiem,
Święć przemienienie tłuszczy i chrzcij nowe czasy
Z kropielnicy, co wyschła i krwią już nie chlusta,
Starym herbem sarmackim w popuszczone pasy
Zatkaj gęby krzyczące i zgłodniałe usta -
I komu teraz jeszcze otuchy za mało
A przeszłość jesionowa praojców nieśliczna,
Niech stanie pod cokołem i porwany chwałą
Tworzy wolność.
Masz rację. Jakże jest tragiczna!Kazimierz Wierzyński, Ojczyzna chochołów, [w:] Kazimierz Wierzyński, Wybór poezji, Wrocław 1991, s. 147–149.
Przyporządkuj fragmenty wiersza w taki sposób, aby aluzję zawartą w cytacie powiązać z odpowiednim utworem.
„Na wszystko wasza zgoda spływa narodowa/ Anhellicznym natchnieniem wypchana, jak sowa.”, „Znów jeden za miliony, rękami aż dwiema?”, „Przelicz jeszcze i dodaj czterdzieści i cztery/ Sposoby wybawienia od wszelkiego licha”, „A wyszydzony chochoł, sobowtór symbolu,/ Starym się obyczajem kokoszy na polu”, „Słyszysz Basiu, to nasi biją w tarabany”
| Mazurek Dąbrowskiego | |
|---|---|
| Wesele Stanisława Wyspiańskiego | |
| III część Dziadów Adama Mickiewicza | |
| Anhelli Juliusza Słowackiego |
Na podstawie rozpoznanych aluzji wyjaśnij, jaka tradycja literacka aktualizowana jest w wierszu Ojczyzna chochołów.
Scharakteryzuj sposób, w jaki postać mówiąca w wierszu wartościuje zaktualizowaną w utworze tradycję. Aby uzasadnić swoje rozpoznanie, przywołaj i krótko omów odpowiednie fragmenty tekstu.
Na podstawie przedstawionej w powyższym ćwiczeniu charakterystyki wskaż te kategorie, które właściwie oddają specyfikę stosunku postaci mówiącej do przywołanych w wierszu elementów tradycji.
- jednoznaczna afirmacja
- jednoznaczna negacja
- ambiwalencja
- ironia
Szczegółowo omów wizerunek narodu i społeczeństwa polskiego wyłaniający się z wypowiedzi postaci mówiącej w wierszu. Zwróć uwagę na rekwizyty, atrybuty i odwołania, które składają się na ten wizerunek w wierszu. Posłuż się cytatami, by uzasadnić i wyjaśnić swoje rozpoznania.
Wykorzystując odpowiednie cytaty, wyjaśnij, jaką pozycję względem narodu zajmuje adresat wypowiedzi postaci mówiącej.
Omów wizerunek Józefa Piłsudskiego, jaki wyłania się z wypowiedzi postaci mówiącej w wierszu. Uwzględnij zwłaszcza następujące kwestie:
Jaką rolę i jakie atrybuty postać mówiąca w wierszu przypisuje bohaterowi – adresatowi?
Jaką wizję Polski realizować ma, w ujęciu postaci mówiącej, adresat – bohater?
Z jakim przewidywanym skutkiem Piłsudski tę rolę odegrał?
W jakim znaczeniu przypisany został Piłsudskiemu atrybut „romantycznej głowy”? Na czym polega romantyzm postawy bohatera?
W jakim znaczeniu adresat wiersza określony został mianem „Wielkiego Realisty”?
Zinterpretuj znaczenie metafory „Państwo w kamieniach młyńskich”. Następnie wyjaśnij, na czym polega „sen upiorny” bohatera – „Wielkiego Realisty”.
Na podstawie dotychczasowych rozpoznań określ, na czym polega, według postaci mówiącej w wierszu i według bohatera, tragizm wolności.
Wykorzystaj wnioski z dotychczasowych zadań, aby wyjaśnić, jak rozumiesz sens tytułu wiersza: Ojczyzna chochołów.
Wierzyński i romantyzm
Romantyczny repertuar Lechonia i Wierzyńskiego [fragment]Wolność tragiczna i Kurhany Wierzyńskiego [...] ukazują się w roku 1936 i 1938. Dwudziestolecie zmierza właściwie do swego schyłku, skamandryci dawno nie są taktyczną grupą pokoleniową, każdy z nich działa na własny rachunek i dokonuje własnych rozrachunków. [...] Co zatem uczynił Wierzyński z romantycznym spadkiem?
[...] Wierzyński wprowadza [...] do wierszy z tych tomów dwie postaci kluczowe dla historii politycznej dwudziestolecia – NarutowiczaNarutowicza i Piłsudskiego. Piłsudski – „ostatni bohater romantyczny” (ale również Wielki Realista) pokazany zostaje w perspektywie życia zamkniętego, jako ten, który przegrał z romantycznym dziedzictwem. Późny wnuk dostaje się w niewolę romantycznych stereotypów. Najpierw jest „ojczyzna w kolumienkach” – byłby to więc romantyzm w idylli jako pierwsza wersja dziedzictwa. Ale czyni się również aluzję do wersji drugiej owego dziedzictwa:
Na wszystko nasza zgoda spływa narodowa
Anhellicznym natchnieniem wypchana jak sowa
..........................................................................
Blade twarze w gorączce, biblijni studenci
Bractwo westchnień, cierpliwcy, wszyscy polscy święci.Tak więc sumą „państwa niemożności”, „ojczyzny chochołów”, jak chce poeta, prowadzącą do konkluzji o wolności tragicznej, jest zarówno romantyzm idylliczny, jak i pielgrzymi, anhelliczny. Zestawienie stereotypów, które posiadają wyłącznie moc krępującą, nie zaś stymulującą, pokazuje, iż Wierzyński będzie widział w romantyzmie zawiązek tragedii, która dotknie również poetę. Poeta bowiem, osaczony przez romantyczne wizje i romantyczne upiory, poddaje się ich działaniu, stają się one nie tylko jego doświadczeniem historycznym, ale również jego kompleksem, romantyzm grobów działa wampirycznie i zaczyna kształtować fizjonomię „ja” lirycznego niby obsesja nie poddająca się racjonalizacji.
Marta Wyka, Romantyczny repertuar Lechonia i Wierzyńskiego [fragment], „Ruch Literacki” 1988, s. 420–421.
W jakiej fazie znajduje się grupa Skamander, gdy Wierzyński publikuje zbiory Wolność tragiczna i Kurhany?
Jaka problematyka łączy oba te tomy?
Dlaczego autorka może stwierdzić „Piłsudski [...] pokazany zostaje w perspektywie życia zamkniętego”?
Jakie dwa warianty tradycji romantycznej rozpoznała badaczka w Ojczyźnie chochołów?
Na czym polega, według badaczki, przedstawiony przez Wierzyńskiego wpływ tradycji romantycznej i jak jest wartościowany?
Na podstawie fragmentu szkicu Marty Wyki wyjaśnij, w jaki sposób Wierzyński demaskuje w wierszu Wolność tragiczna „krępującą, nie zaś stymulującą” moc stereotypów romantycznych.
Sztuka i narodowe mity
Obejrzyj obraz Jacka MalczewskiegoJacka Malczewskiego i omów wizję polskiej historii przedstawioną przez autora.
Określ stosunek do przeszłości i narodowych mitów wyrażony przez dzieło Malczewskiego.
Zinterpretuj funkcję postaci malarza przedstawionego na obrazie. Określ, jaką rolę wyznacza artyście Malczewski.
Oceń, która postawa wobec historii jest ci bliższa – Malczewskiego czy Wierzyńskiego. Uzasadnij swoje stanowisko.
Zadaniowo
Wykorzystując wnioski z analizy wierszy Herostrates Jana Lechonia i Ojczyzna chochołów Kazimierza Wierzyńskiego oraz odwołując się do własnych przemyśleń, przygotuj wypowiedź pisemną w formie rozprawki, w której rozważysz następujący problem: Aktualna czy zdezaktualizowana? Formy obecności tradycji romantycznej we współczesnej polskiej rzeczywistości. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.