Jan Andrzej Morsztyn Przyjaciółka

Taką dziewczynę lubię do zabawy,
Co mię nie strzeże, nie wgląda w me sprawy,
Wnet się powadzi, wnet pojedna zasię,
Czując, że przecię wiemy cosi na się.
Niech mi się nazbyt cnotliwą nie czyni,
Niech nie na długą namowę uczyni,
Niech będzie gładka, żartem się nie brzydzi,
Dać się obłapić przy ludziach nie wstydzi;
Bo jeśli będzie czysta, bojaźliwa,
Dbała na sławę, zazdrosna, cnotliwa,
Do tej się serce moje nie przysiędzie
(Brzydko i wspomnieć) – już to żona będzie.

C1 Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, Przyjaciółka, [w:] I w odmianach czasu smak jest. Antologia polskiej poezji epoki baroku, oprac. J. Sokołowska, Warszawa 1991, s. 390.

Jan Andrzej Morsztyn Niestatek

Oczy są ogień, czoło jest zwierciadłem,
Włos złotem, perłą ząb, płeć mlekiem zsiadłem,
Usta koralem, purpurą jagodyjagodyjagody,
Póki mi, panno, dotrzymujesz zgody.
Jak się zwadzimy — jagody są trądem,
Usta czeluścią, płeć blejwasemblejwasblejwasem bladem,
Ząb szkapią kością, włosy pajęczyną,
Czoło maglowniąmaglowniamaglownią, a oczy perzynąperzynaperzyną.

nie Źródło: Jan Andrzej Morsztyn, Niestatek, [w:] Jan Andrzej Morsztyn, Wybór poezji, oprac. W. Weintraub, Wrocław 1988, s. 107.

Daniel Naborowski Na oczy królewny angielskiej

Na oczy królewny angielskiej, która byłaIndeks górny 777 Indeks górny koniec⁷⁷⁷ za Fryderykiem, falcgrafemIndeks górny 888 Indeks górny koniec⁸⁸⁸ reńskim, obranym królem czeskim

Twe oczy, skąd KupidoIndeks górny 999 Indeks górny koniec⁹⁹⁹ na wsze ziemskie kraje,
Córo możnego króla, hardeIndeks górny 101010 Indeks górny koniec¹⁰¹⁰¹⁰ prawa daje,
Nie oczy, lecz pochodnie dwie nielitościwe,
Które palą na popiół serca nieszczęśliwe.
Nie pochodnie, lecz gwiazdy, których jasne zorze
Błagają nagłym wiatrem rozgniewane morze.
Nie gwiazdy, ale słońca pałające różnoIndeks górny 111111 Indeks górny koniec¹¹¹¹¹¹,
Których blask śmiertelnemu oku pojąć próżno.
Nie słońca, ale nieba, bo swój obrót mają
I swoją śliczną barwą niebu wprzód nie dająIndeks górny 121212 Indeks górny koniec¹²¹²¹².
Nie nieba, ale dziwnej mocy są bogowie,
Przed którymi padają ziemscy monarchowie.
Nie bogowie też zgoła, bo azażIndeks górny 131313 Indeks górny koniec¹³¹³¹³ bogowie
Pastwią się tak nad sercyIndeks górny 141414 Indeks górny koniec¹⁴¹⁴¹⁴ ludzkimi surowieIndeks górny 151515 Indeks górny koniec¹⁵¹⁵¹⁵?
Nie nieba: niebo torem jednostajnym chodzi;
Nie słońca: słońce jedno wschodzi i zachodzi;
Nie gwiazdy, bo te tylko w ciemności panują;
Nie pochodnie, bo lada wiatrom te hołdują.
Lecz się wszytko zamyka w jednym oka słowie:
Pochodnie, gwiazdy, słońca, nieba i bogowie.

C2 Źródło: Daniel Naborowski, Na oczy królewny angielskiej, [w:] Poezje, oprac. J. Dürr-Durski, Warszawa 1961, s. 144–145.

Janusz S. Gruchała Andrzeja Morsztyna gry z czytelnikiem: o pewnym typie wiersza enumeracyjnego

Niektórzy z interpretatorów Morsztynowej liryki podkreślali w niej błahość tematów i brak poważniejszej refleksji. [...] Zastanawiać jednak musi, że często wersyfikację, składnię, środki poetyckie, koncepty rządzące utworami Morsztyna i wszelkie inne tzw. elementy formalne analizuje się jako coś mniej wartościowego niż refleksja, myśl, przedstawienie rzeczywistości. Wiele interpretacji sprawia wrażenie, jakby ich autorzy żałowali, że wiersz Morsztyna jest jak wspaniała, ozdobna, lecz niestety pusta budowla: temat błahy, cierpienia miłosne bohatera nierzeczywiste, świat przedstawiony nie odpowiada prawdziwemu. Nie warto chyba dowodzić, że taki stosunek do kunsztownych utworów z Lutni czy Kanikuły jest grubym nieporozumieniem. Celem poety kunsztownego nie jest przecież imitacja świata zewnętrznego względem wiersza, lecz samo dzieło jako przedmiot estetyczny. Utwór demonstruje własną artystyczną doskonałość, a rzeczywistość zewnętrzna jest tylko tworzywem. Twórca [... ] nie podporządkowuje się światu jako badacz i naśladowca natury, lecz rządzi nim suwerennie i despotycznie. I dodajmy: spełnia swe powołanie tak samo dobrze lub nieraz lepiej niż ten, który chce mówić prawdę i tylko prawdę o rzeczywistości lub tę rzeczywistość zmieniać.

C3 Źródło: Janusz S. Gruchała, Andrzeja Morsztyna gry z czytelnikiem: o pewnym typie wiersza enumeracyjnego, „Teksty Drugie” 1997, nr 4, s. 33.