Sprawdź się
Zaznacz poprawne stwierdzenia dotyczące poznanych przez ciebie relacji leksykalnych.
- Homonimia jest relacją formalną, nie znaczeniową.
- Synonimia jest relacją znaczeniową, nie formalną.
- Synonimia jest najrzadszym typem relacji leksykalnych.
- Antonimia jest relacją znaczeniową, nie formalną.
- Homonimia dotyczy wyrazów i ich form.
- Jeden wyraz może mieć kilka synonimów.
- Jeden wyraz może mieć kilka antonimów.
- Konwersja i antonimia komplementarna to synonimy.
Wyjaśnij, czym różni się antonimia komplementarna od konwersji.
Odpowiedz na pytanie, z jakim zjawiskiem: synonimią, homonimią czy antonimią mamy do czynienia w poniższych zdaniach. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Ania poszła do fryzjera.
Anna wybrała się do salonu fryzjerskiego.
Jacek jest teraz zajęty, bo naprawia samochód.
W tej chwili Jacek nie ma czasu, ponieważ reperuje auto.
Trochę zimno dzisiaj, nie?
Chłodno, nieprawdaż?
Dobrze ci idzie!
Świetnie sobie radzisz!
Zapoznaj się z utworem barokowego poety Jana Gawińskiego. Wypisz z wiersza dwie pary wyrażeń antonimicznych i określ dla każdej typ antonimii. Uzasadnij odpowiedź.
Słowo nad ranę urażaBarziej uraża słowo złe zadane
Niewinnej duszy nad otwartą ranę.
Rana na wierzchu, słowo wewnątrz wchodzi,
Ta ciału, słowo duszy barziej szkodzi.Źródło: Jan Gawiński, Słowo nad ranę uraża, [w:] Poeci polscy od średniowiecza do baroku, oprac. Kazimiera Żukowska, Warszawa 1977, s. 552.
Przeanalizuj poniższe pary zdań, a następnie pogrupuj je zgodnie z przedstawionym podziałem.
To zdanie jest niepoprawne stylistycznie. / A jakie jest twoje zdanie na ten temat?, Dzisiaj gramy koncert w tawernie. / To waży zaledwie dwa gramy!, Kupiłem kiwi! / Jak długo żyje kiwi?, To się stało zupełnie przypadkiem. / Niektórzy językoznawcy uważają, że wołacz nie jest przypadkiem.
| homonimia leksykalna | |
|---|---|
| homonimia form gramatycznych |
Uzasadnij rozwiązanie poprzedniego ćwiczenia.
Zapoznaj się z fragmentem wstępu do Słownika synonimów i antonimów Piotra Żmigrodzkiego. Wyjaśnij, na co i dlaczego należy uważać, kiedy korzysta się ze słownika tego typu podczas pisania lub poprawiania tekstu. Twoja odpowiedź powinna zawierać 4–5 zdań.
Słownik synonimów i antonimówBudowa słownika
Słownik niniejszy składa się z ok. 5 tys. artykułów hasłowych, ułożonych alfabetycznie, w których zgrupowane są synonimy i antonimy. Wyrazami hasłowymi są słowa statystycznie częste w języku polskim, dlatego odnalezienie potrzebnego hasła nie powinno nastręczać kłopotów. Oto przykładowe hasło słownika:
BIEDNY
S ubogi, niebogaty, KSIĄŻK. chudy; człowiek: niezamożny, POT. goły, goły i bosy ♦ zubożały, zbankrutowany, zbiedniały, zrujnowany, KSIĄŻK. spauperyzowany ♦ obdarty, mizerny, oberwany, obszarpany
A bogaty, majętny, dobrze sytuowany, zamożny, KSIĄŻK. możny, POT. nadziany ♦ ubiór: strojny, ozdobny ♦ kraj: zasobny, dostatni, KSIĄŻK. mlekiem i miodem płynący
Pierwszym jego elementem jest wyraz hasłowy, zapisany wersalikami. Dalej umieszcza się synonimy wyrazu hasłowego, poprzedzone skrótem S, a bezpośrednio po nich – antonimy, poprzedzone oznaczeniem A. W danym haśle może być jeden lub kilka łańcuchów synonimów lub antonimów, różniących się znaczeniem lub związanych z różnymi znaczeniami (odcieniami znaczeniowymi) wyrazu hasłowego. Są one rozdzielone znakiem ♦. Gdy zachodziła potrzeba, umieszczono (w postaci tekstu kursywą) bliższą informację o znaczeniu wyrazu hasłowego, którego następujący po niej łańcuch bliskoznaczników dotyczy, lub o łączliwości poszczególnych synonimów z innymi wyrazami (np. przymiotników, czasowników z rzeczownikami), jeśli jest ona w jakiś sposób ograniczona. Przykładowo, z zamieszczonego hasła można wywnioskować, że wyraz niezamożny jako synonim leksemu BIEDNY łączy się z rzeczownikiem człowiek (i pokrewnymi mu znaczeniowo), antonim strojny natomiast – z rzeczownikami ubiór, strój i podobnymi. Wymienność bliskoznaczników bywa też ograniczona względami związanymi z odmianą języka, do jakiej poszczególne wyrazy należą. Tę informację podaje się w prezentowanym słowniku w postaci skrótowych kwalifikatorów, zapisanych kapitalikami, por. w przykładowym haśle: KSIĄŻK. (= książkowy), POT. (= potoczny). Każdy kwalifikator dotyczy wszystkich następujących po nim wyrażeń aż do końca danego łańcucha synonimów lub do następnego kwalifikatora.
Dla oszczędności miejsca zrezygnowano z podawania niektórych powtarzających się części konstrukcji frazeologicznych i składniowych. Możliwość wymiany składnika konstrukcji jest zasygnalizowana ukośnikiem, np. zapis: utrzymywać w sekrecie/tajemnicy obejmuje dwie konstrukcje: utrzymywać w sekrecie i utrzymywać w tajemnicy. W nawiasach oznacza się człony fakultatywne, czyli takie, których wystąpienie nie jest obowiązkowe, np.:
♦ zatajać, ukrywać (przed wszystkimi), nie rozgłaszać.
Ten prosty repertuar środków powoduje, że korzystanie ze słownika jest łatwe i nie wymaga od odbiorcy większego wysiłku. Należy jednak pamiętać, o czym napisano wcześniej, że ostateczna decyzja o użyciu danego wyrażenia należy do piszącego i trzeba ją podjąć, posiłkując się własnym wyczuciem językowym oraz wiedzą o znaczeniach wyrazów w języku polskim. W razie wątpliwości dobrze jest skorzystać z ogólnego słownika języka polskiego, aby się przekonać o warunkach użycia danego słowa.
Źródło: Piotr Żmigrodzki, Słownik synonimów i antonimów, Wrocław 2007, s. 6–7.
Poniższy tekst zawiera wiele zbędnych powtórzeń. Przeredaguj go, korzystając z wiedzy o synonimach i zasadach ich użycia oraz słownika synonimów. Pamiętaj o roli kontekstu.
Sztuka jest bardzo ważna w życiu człowieka. Nie tylko rozwija ogólną wrażliwość, ale może także inspirować. Przez sztukę człowiek może także nabywać wiedzy o rzeczywistości, w której żyje. Obcowanie ze sztuką pozwala wniknąć głębiej w rzeczywistość. Sztuka często ujmuje różne rzeczy w bardzo ciekawy i różnorodny sposób, co bardzo poszerza horyzonty poznawcze. Człowiek potrzebuje sztuki, ponieważ bez niej rzeczywistość nie byłaby tak ciekawa i różnorodna. Poza tym bez kreatywności ludzkość by się w ogóle nie rozwijała.
Źródło: tekst autorski.