Sprawdź się
Na podstawie mapy wskaż państwa, w których Żydzi mogli czuć się najbezpieczniej w czasie II wojny światowej.
- okupowane ziemie polskie
- Rumunia
- ZSRS
- Wielka Brytania
- Francja
- Szwajcaria
- III Rzesza
- Szwecja
Zapoznaj się z danymi w tabeli, a następnie wykonaj polecenie.
Ofiary śmiertelne Holokaustu pochodzenia żydowskiego w poszczególnych państwach
Państwo | Liczba ludności żydowskiej w 1933 r. | Minimalna szacunkowa liczba ofiar | Maksymalna szacunkowa liczba ofiar |
Austria | 191 000 | 50 000 | 65 000 |
Belgia | 60 000 | 25 000 | 29 000 |
Czechy | 92 000 | 77 000 | 78 300 |
Dania | 8000 | 60 | 116 |
Estonia | 4600 | 1500 | 2000 |
Francja | 260 000 | 75 000 | 77 000 |
Niemcy | 566 000 | 135 000 | 142 000 |
Grecja | 73 000 | 59 000 | 67 000 |
Węgry (w granicach z 1940 r.) | 725 000 | 502 000 | 569 000 |
Włochy | 48 000 | 6500 | 9000 |
Łotwa | 95 000 | 70 000 | 72 000 |
Litwa | 155 000 | 130 000 | 143 000 |
Luksemburg | 3500 | 1000 | 2000 |
Holandia | 112 000 | 100 000 | 105 000 |
Norwegia | 1700 | 800 | 800 |
Polska (w granicach z 1939 r.) | 3 250 000 | 2 700 000 | 3 000 000 |
Rumunia (w granicach z 1940 r.) | 441 000 | 121 000 | 287 000 |
Słowacja | 89 000 | 60 000 | 71 000 |
ZSRS (w granicach z 1939 r.) | 2 825 000 | 700 000 | 1 100 000 |
Jugosławia | 68 000 | 56 000 | 65 000 |
Suma | 9 067 000 | 4 869 860 | 5 894 716 |
Indeks dolny Dane za: Donald L. Niewyk, Francis R. Nicosia, The Columbia Guide to the Holocaust, New York: Columbia University Press, 2000, s. 421. Indeks dolny koniecDane za: Donald L. Niewyk, Francis R. Nicosia, The Columbia Guide to the Holocaust, New York: Columbia University Press, 2000, s. 421.
Zaznacz „prawda”, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub „fałsz”, jeśli jest ono fałszywe.
| Zdanie | Prawda | Fałsz |
| Jednym z powodów, dla których na okupowanych ziemiach polskich zginęło najwięcej Żydów, była ich duża liczebność na tych terenach przed wojną. | □ | □ |
| Państwem, które w wyniku Holokaustu straciło największy procent swojej żydowskiej populacji, była Polska. | □ | □ |
| Żydzi niemieccy mieli co do zasady większe szanse na przeżycie niż obywatele okupowanych ziem polskich. | □ | □ |
Zapoznaj się z zamieszczonymi niżej źródłami, a następnie wykonaj polecenie.
Paryż, rok 1941; napis na plakacie:
Wystawa Żyd i Francja.
Hinter den Feindmächten der Jude(niem., Za wrogimi mocami Żyd).
2) Naziści posługiwali się propagandą.
3) Na terenach okupowanych nazistom zależało na podsycaniu antysemityzmu wśród miejscowej ludności.
4) III Rzesza utwierdzała w przekonaniu swoich obywateli, że źródłem wszelkich nieszczęść są Żydzi.
5) Trudno dostrzec współczucie na twarzach żołnierzy niemieckich.
6) Część Żydów mogła pozostawać bierna wobec represji pod wpływem strachu.
Połącz fragmenty źródeł z właściwymi opisami.
Rabunek mienia pożydowskiego po likwidacji getta w Otwocku pod Warszawą we wspomnieniach policjanta żydowskiego Calka Perechodnika, Oświadczenie polskich władz konspiracyjnych, Opinia Cywii Lubetkin na temat postawy Żydów wobec zbrojnego oporu, Fragment dziennika Zygmunta Klukowskiego dotycząca likwidacji ludności żydowskiej w Szczebrzeszynie koło Zamościa, Apel Żydowskiej Organizacji Bojowej skierowany do Polaków w czasie powstania w getcie warszawskim, 23 kwietnia 1943 r., Odezwa <em>Protest</em> konspiracyjnego Frontu Odrodzenia Polski pióra Zofii Kossak-Szczuckiej, sierpień 1942 r.
| Wiedzieliśmy, że w odwecie za zabójstwo jednego Niemca padną tysiące Żydów. Nie wiedzieliśmy jednak jeszcze, że Niemcy przygotowują totalną eksterminację Żydów, nie rzuciliśmy się więc na oprawcę. Niektórzy dowodzili: wszak Polacy znajdują się w takiej samej sytuacji, są aresztowani, urządza się w ich domach rewizje, morduje, zsyła do obozów koncentracyjnych, a oni również nie reagują. | |
| Wiemy, że w serdecznym bólu i łzach współczucia, że z podziwem i trwogą o wynik tej walki przyglądacie się wojnie, jaką od wielu dni toczymy z okrutnym okupantem. Lecz wiedzcie, że każdy próg getta, jak dotychczas, tak i nadal będzie twierdzą, że możemy wszyscy zginąć w tej walce, lecz nie poddamy się, że dyszymy, jak i wy, żądzą odwetu i kary za wszystkie zbrodnie wspólnego wroga. | |
| Polacy, po kilku dniach dostali przepustkę na wejście do getta, zwłaszcza nowo mianowani dozorcy, też wyłapywali i doprowadzali Żydów. Oczywiście, nie zapominali przedtem zabrać Żydom wszystkie posiadane pieniądze, przeszukiwali nie tylko kieszenie, ale pruli nawet kobietom noszone paski. „Gdzie macie pieniądze? Dajcie, bo i tak Niemcy wam zabiorą”. | |
| Każdy Polak, który współdziała z ich [Niemców] morderczą akcją, czy to szantażując lub denuncjując Żydów, czy to wyzyskując ich okropne położenie lub uczestnicząc w grabieży, popełnia ciężką zbrodnię wobec praw Rzeczypospolitej Polskiej i będzie niezwłocznie ukarany. | |
| 26 XI 1942. Chłopi w obawie przed represjami wyłapują Żydów po wsiach i przywożą do miasta albo nieraz wprost na miejscu zabijają. W ogóle w stosunku do Żydów zapanowało jakieś dziwne zezwierzęcenie. Jakaś psychoza ogarnęła ludzi, którzy za przykładem Niemców często nie widzą w Żydzie człowieka, lecz uważają go za jakieś szkodliwe zwierzę, które należy tępić wszelkimi sposobami, podobnie jak wściekłe psy, szczury itd. | |
| Ogólna liczba zabitych Żydów przenosi już milion, a cyfra ta powiększa się z każdym dniem. Giną wszyscy. Bogacze i ubodzy, starce i kobiety, mężczyźni i młodzież, niemowlęta, katolicy umierający z Imieniem Jezusa i Maryi, równie jak starozakonni. Wszyscy zawinili tym, że się urodzili w narodzie żydowskim, skazanym na zagładę przez Hitlera. […] Świat patrzy na tę zbrodnię, straszliwszą niż wszystko, co widziały dzieje – i milczy. […] Tego milczenia dłużej tolerować nie można. Jakiekolwiek są jego pobudki – jest ono nikczemne. Wobec zbrodni nie wolno pozostawać biernym. Kto milczy w obliczu mordu – staje się wspólnikiem mordercy. Kto nie potępia – ten przyzwala. |
Indeks dolny Cytaty za: Indeks dolny koniecCytaty za:
Indeks dolny Robert Szuchta, Piotr Trojański, Zrozumieć Holokaust. Książka pomocnicza do nauczania o zagładzie Żydów, Warszawa 2012, s. 239, 242, 263, 264; Indeks dolny koniecRobert Szuchta, Piotr Trojański, Zrozumieć Holokaust. Książka pomocnicza do nauczania o zagładzie Żydów, Warszawa 2012, s. 239, 242, 263, 264;
Indeks dolny Calek Perechodnik, Spowiedź. Dzieje rodziny żydowskiej podczas okupacji hitlerowskiej w Polsce, Warszawa 2004, s. 74−75; Indeks dolny koniecCalek Perechodnik, Spowiedź. Dzieje rodziny żydowskiej podczas okupacji hitlerowskiej w Polsce, Warszawa 2004, s. 74−75;
Indeks dolny Polacy – Żydzi 1939–1945. Wybór źródeł, oprac. A.K. Kunert, Warszawa 2001, s. 213. Indeks dolny koniecPolacy – Żydzi 1939–1945. Wybór źródeł, oprac. A.K. Kunert, Warszawa 2001, s. 213.
Na podstawie fragmentów wypowiedzi polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata wypisz powody, dla których część Polaków pomagała Żydom, a część ch denuncjowała.
W społeczności bieckiej pełno było stereotypów przekazywanych głównie przez najstarsze mieszkanki miasta, staruszki, które straszyły dzieci osławioną beczką z gwoździami. Mówiło się wtedy, że Żydzi łapią chrześcijańskie dzieci i wkładają je do nabitych gwoździami beczek, które nakłuwają ciało, żeby spuścić z niego krew.
Rudolf Kosiba
Kiedy polscy rzemieślnicy odpoczywali, żydowscy nie tylko pracowali, ale jeszcze zaganiali do pracy swoje dzieci, na przykład do roznoszenia butów do domów klientów. Efekt − między innymi − był taki, że po wielu latach pracy dwaj sąsiedzi, polski i żydowski, mogli mieć zupełnie inny dorobek życiowy. Oczywiście nie widziało się tej codziennej pracy, wysiłku, który został w nią włożony. Widziano tylko, że „Żyd się dorobił”, i moim zdaniem ta właśnie zazdrość rodziła niechęć.
Leszek Mikołajków
Siedziałam z nią w jednej ławce przez siedem lat − od czwartej klasy gimnazjalnej do matury. Miałam jej nie ratować? To była przyjaciółka.
Maria Nowak
Pamiętam, że szmugiel wtedy kwitł ogromny. W pobliżu była Hala Mirowska, a tam pełno tragarzy i żywność. […] [Policjanci] siedzieli w toalecie albo odwróceni udawali, że nic nie widzą. Wtedy więksi handlarze − jak ich nazywaliśmy − wnosili czy przerzucali pięćdziesięciokilogramowe wory z ziemniakami, mąką, cebulą.
Janina Garbień
Mój ojciec zgromadził wokół siebie wielu działaczy społecznych żydowskiego pochodzenia, do naszego domu przychodził także rabin, aby uzgadniać plany wspólnoty mieszkańców osady. Żyliśmy obok siebie, a ja wtedy nie zdawałem sobie sprawy, że Żydzi mogą być postrzegani jako element napływowy.
Witold Lisowski
Pewnego wieczoru przyszedł do ojca mężczyzna, przesiedleniec. Nazywał się Bronisław Kozłowski. Powiedział: „Ja wiem, co pan robi. Pan pomaga Żydom. Jak nie dostanę zapłaty za milczenie, to będzie źle”. Ojciec zachował zimną krew, dał mu pieniądze i ziemniaki jako „pierwszą ratę”. Oczywiście po wszystkim zaraz dał znać, gdzie trzeba, o całej sytuacji. […] W pewien sposób można było wytłumaczyć jego występek, bo miał siedmioro dzieci, którym trzeba było dać jeść.
Tadeusz Stankiewicz
Pani Inwentarzowa mówiła i myślała tylko o swoich dzieciach, chciała je za wszelką cenę ratować. Dlatego ukryła je po aryjskiej stronie. Fejgele oddała do prowadzonego przez siostry z zakonu służebniczek Najświętszej Marii Panny Zakładu Wychowawczego w Chotomowie, a Dudka umieściła u ludzi, którzy wcześniej opiekowali się jej domem. Za uratowanie syna przepisała na nich i ten dom, i ten sklep.
Witold Lisowski
Co mieliśmy zrobić? Nie mogliśmy wyrzucić ich przecież na ulicę. Po pierwsze, dlatego że na pewno by zginęły, a po drugie, że mogłyby na nas donieść. Pyta pani o motywy religijne. Nie wydaje mi się, by odgrywały dużą rolę.
Jadwiga Przybylska‑Wolf
Byli tacy jak świętej pamięci Maksymilian Kolbe, który straszne rzeczy o Żydach pisał przed wojną, i ci, którzy czytali „Mały Dziennik”, byli nastawieni antyżydowsko. Ale ci, którzy słuchali naszego proboszcza mówiącego, że Pan Jezus kochał wszystkich ludzi, że „nie masz Żyda ani Greka”, wszyscy są bliźnimi, tak mieli właśnie zakodowane – że bliźni to bliźni.
Janina Rościszewska
Jesienią 1943 roku Dudek nie miał już dokąd pójść. Był przemarznięty, głodny, zawszony. Na każdym słupie wisiały ogłoszenia przypominające, że za ukrywanie Żydów lub jakąkolwiek udzieloną im pomoc grozi śmierć.
Witold Lisowski
Indeks dolny Cytaty za: Anna Piątkowska, Katarzyna Pruszkowska‑Sokalla, Ostatni Sprawiedliwi. Rozmowy z Polakami, którzy ratowali Żydów podczas drugiej wojny światowej, Kraków 2020, s. 80, 159, 167, 169, 252−253, 287, 317, 347, 391, 437. Indeks dolny koniecCytaty za: Anna Piątkowska, Katarzyna Pruszkowska‑Sokalla, Ostatni Sprawiedliwi. Rozmowy z Polakami, którzy ratowali Żydów podczas drugiej wojny światowej, Kraków 2020, s. 80, 159, 167, 169, 252−253, 287, 317, 347, 391, 437.
Zapoznaj się z poniższym tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.
Najgłośniejszy pogrom w Polsce północno‑wschodniej, do którego doszło 10 lipca 1941 roku w Jedwabnem, dowodził, jak niewiele rozumieli naziści. […] W tej miejscowości Niemcy dysponowali, nie wiedząc o tym, idealnymi warunkami do pogromu. W latach międzywojennych ruch komunistyczny i piłsudczykowski działające w okolicy były dość słabe, co oznaczało brak tradycji kontaktów polsko‑żydowskich. Osobą, która w Jedwabnem zdradziła antysowieckie polskie podziemie był Polak, a nie Żyd. Niemcy oferowali − co doskonale rozumieli Polacy, jeżeli nie oni sami − możliwość samooczyszczenia przez obarczenie winą za reżim sowiecki miejscowych Żydów, a następnie jej wyeliminowanie. […]
W obecności niemieckiej policji grupa miejscowych Polaków zmusiła grupę miejscowych Żydów do usunięcia pomnika Lenina. Następnie około 300 Żydów, z których kilku niosło czerwony sztandar symbolizujący ich rzekome związki z komunizmem, zapędzono do stodoły, gdzie grupa polskich sąsiadów spaliła ich żywcem.
Źródło: Timothy Snyder, Czarna ziemia. Holokaust jako ostrzeżenie, Kraków 2015, s. 217.
Zapoznaj się z poniższym tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.
Niedostatki czy porażki przywództwa Piusa XII nieuchronnie zaważyły na tym, jak reagowali na Holokaust katolicy − zarówno przeciętni, jak i odgrywający ważne role. Pomimo stuleci pogromów i antysemityzmu program wymordowania Żydów był wydarzeniem bezprecedensowym, które wstrząsnęło katolikami, szczególnie w Europie Środkowej i Wschodniej, jako wydarzenie w pewnym sensie apokaliptyczne. Niemcy, licząc na to, że nie poniosą odpowiedzialności za Holokaust, nie chcieli o nim słuchać. W pozostałych rejonach Europy nazistowski terror w mniejszym lub większym stopniu wywierał taki sam wpływ, w zależności od skali kolaboracji. Jedynie bardzo zdecydowane papieskie przywództwo mogłoby zniszczyć tych kilka przeszkód, aby więcej katolików niosło pomoc Żydom, tradycyjnie uważanych za outsiderów.
Źródło: Michael Phayer, Kościół katolicki wobec Holokaustu, 1930−1965, Poznań 2011, s. 344.