Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Art. 139. Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski. Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu.

1 Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 25.02.2020 r.].

Piotr Winczorek Komentarz do Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Prawo łaski jest uprawnieniem głowy państwa. Łaska polega na złagodzeniu lub darowaniu kary prawomocnie orzeczonej przez sąd za przestępstwo lub wykroczenie indywidualnie danej osobie. Z prośbą o ułaskawienie może wystąpić za pośrednictwem właściwego sądu osoba skazana lub inne osoby, o których mówi art. 560 § l kodeksu postępowania karnego. Korzystając lub odmawiając skorzystania z prawa łaski, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nie uczestniczy w wymiarze sprawiedliwości; ułaskawiając, okazuje skazanemu miłosierdzie.

2 Źródło: Piotr Winczorek, Komentarz do Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2008, s. 184.

Andrzej Duda List Prezydenta RP Andrzeja Dudy z okazji Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego

Sądy, w tym również sądy administracyjne, sprawują władzę sądowniczą w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Legitymacja do sprawowania urzędu sędziego pochodzi pośrednio od samego suwerena, czyli Narodu. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, będący najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej, powierza – wykonując swoją prerogatywę – część imperium, która polega na sądzeniu. Akt powołania sędziego, który sam ze swej istoty nie może podlegać kontroli sądowej, jest podstawą sprawowanej władzy sądzenia. Akt ten nie podlega kontroli sądowej, ponieważ nie można być sędzią we własnej sprawie – a tak należałoby interpretować każdą próbę ingerencji władzy sądowniczej w prerogatywy Głowy Państwa dotyczące sądownictwa. Kontrola korzystania przez Prezydenta RP z prerogatyw prowadziłaby do zachwiania równowagi władz, którą ustrojodawca wyraził w art. 10 Konstytucji. Akt ten nie podlega kontroli sądowej także dlatego, że nie mieści się to w zakresie władztwa, które, na podstawie Konstytucji RP, Prezydent RP powierza sędziom. Sędzią jest każdy, kogo do pełnienia tego zaszczytnego urzędu powoła Prezydent RP, działający na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Naród, który w akcie wyborczym obdarza Prezydenta RP swoim zaufaniem, powierza mu mandat także w zakresie kreowania władzy sądowniczej.

3 Źródło: Andrzej Duda, List Prezydenta RP Andrzeja Dudy z okazji Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego, dostępny w internecie: prezydent.pl [dostęp 17.07.2019 r.].

Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich skierowane do Prezydenta RP

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęła skarga jednego z asesorów, który został poinformowany przez Krajową Radę Sądownictwa o niepowołaniu go przez Pana Prezydenta na stanowisko sędziego. Odnosi się to także do pozostałych ośmiu osób, względem których Pan Prezydent nie skorzystał z konstytucyjnej prerogatywy powołania ich na stanowisko sędziowskie na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

Przeprowadzona przeze mnie analiza prerogatywy Prezydenta RP określonej w art. 179 Konstytucji RP wskazuje, iż nie ma ona jednoznacznego charakteru prawnego. Według jednego poglądu, uchwały Krajowej Rady Sądownictwa, stawiające wniosek o powołanie sędziego, są dla prezydenta wiążące (J. Gudowski Urząd sędziego w prawie o ustroju sądów powszechnych „Przegląd Sądowy” z 1994 r., nr 11/12, s. 26). Natomiast według innych poglądów, ujęcie uprawnienia Prezydenta w formę prerogatywy akcentuje, iż nie ma on prawnego obowiązku uwzględnienia wniosku Krajowej Rady Sądownictwa. Skoro art. 179 Konstytucji RP określa wystąpienie KRS mianem „wniosku”, wskazuje to na jego niewiążący materialnie charakter. Zwolennicy tego poglądu podkreślają, iż odmowa uwzględnienia wniosku Krajowej Rady Sądownictwa mogłaby nastąpić tylko w sytuacji nadzwyczajnej i powinna być poprzedzona przedstawieniem Radzie zastrzeżeń przez zasiadającego w niej przedstawiciela Prezydenta (zob. L. Garlicki [w:] L. Garlicki (red.) Komentarz do Konstytucji RP, Warszawa 2003, nota 7 do art. 179). Doktryna podkreśla także, że od 1989 roku Prezydent RP w każdym przypadku uwzględniał wniosek KRS, co pozwala na wyrażenie poglądu, iż utrwalił się w ten sposób pewien konstytucyjny zwyczaj.

Faktem jest, że kompetencja powoływania sędziów przez głowę państwa ma silne tradycje ustrojowe – władzę sądzenia sprawowała w czasach minionych osoba piastująca najwyższą godność państwową; władzę tę przekazywała sukcesywnie trybunałom, które sprawowały ją w imieniu władcy. W aspekcie historycznym władza sądownicza pochodzi więc od głowy państwa (J. Gudowski Urząd sędziego w prawie o ustroju sądów powszechnych… op. cit. s. 18‑19).

Niemniej jednak wydaje się, że właśnie argumenty natury ustrojowej determinują obecny kształt owej kompetencji. Przy ocenie jej charakteru prawnego należy bowiem uwzględnić współczesne standardy konstytucyjne, w tym zwłaszcza zasadę trójpodziału władz (art. 10 Konstytucji) oraz niezależności sądów (art. 173 Konstytucji). W mojej opinii fakt powoływania sędziów przez Prezydenta i jednoczesne zwolnienie tego aktu z kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów (art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji) z jednej strony podkreśla doniosłość władzy sądowniczej, z drugiej – wyłącza ją spod wpływu władzy wykonawczej i czynników politycznych.

Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 29 listopada 2005 r., sygn. akt P 16/04, oraz z dnia z 14 kwietnia 1999 r., sygn. K 8/99, zasada podziału władzy wyznacza nie tylko granice swobody ustawodawcy w kształtowaniu zakresu kompetencji organów władzy publicznej, ale również sposób korzystania przez te organy z przyznanych im kompetencji. Władza wykonawcza, która posiada określone uprawnienia w stosunku do władzy sądowniczej, powinna z nich korzystać w sposób pozwalający na zachowanie jej odrębności i niezależności.

Należy także podkreślić, że niezawisłość sędziów i niezależność sądów stanowi gwarancję wykonywania konstytucyjnego prawa do sądu określonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji. To powoduje, że kwestiom tym Rzecznik Praw Obywatelskich poświęca szczególną uwagę. W związku z powyższym, działając na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. (Dz. U. z 2001 r., nr 14, poz. 147 ze zmian.), zwracam się do Pana Prezydenta z uprzejmą prośbą o poinformowanie mnie o powodach i okolicznościach nieskorzystania z konstytucyjnej prerogatywy powołania na stanowiska sędziowskie osób, których kandydatury zostały przedstawione Panu Prezydentowi przez Krajową Radę Sądownictwa. Jednocześnie będę zobowiązany za wyjaśnienie, jak należałoby w chwili obecnej rozumieć status osoby, której kandydatura została przedstawiona Panu Prezydentowi przez Krajową Radę Sądownictwa, a wobec której podjęto decyzję odmowną. (…)

4 Źródło: Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich skierowane do Prezydenta RP, dostępny w internecie: rpo.gov.pl [dostęp 17.07.2019 r.].

Ustawa z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego

Art. 2
1. Trybunał składa się z piętnastu sędziów.

2. Sędziego Trybunału wybiera Sejm. Kadencja sędziego trwa 9 lat. Zasady wyboru i związane z tym terminy procedowania określa Regulamin Sejmu.

Art. 3 Sędzią Trybunału może zostać osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą oraz spełnia wymagania niezbędne do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego lub sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego (…).

Art. 4 1. Osoba wybrana na stanowisko sędziego Trybunału składa wobec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ślubowanie następującej treści: „Ślubuję uroczyście przy wykonywaniu powierzonych mi obowiązków sędziego Trybunału Konstytucyjnego służyć wiernie Narodowi, stać na straży Konstytucji, a powierzone mi obowiązki wypełniać bezstronnie i z najwyższą starannością”. Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania „Tak mi dopomóż Bóg”.

2. Odmowa złożenia ślubowania jest równoznaczna ze zrzeczeniem się stanowiska sędziego Trybunału.

5 Źródło: Ustawa z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego, dostępny w internecie: prawo.sejm.gov.pl [dostęp 17.07.2019 r.].

Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa

Art. 3
1. Do kompetencji Rady należy:

1) rozpatrywanie i ocena kandydatów do pełnienia urzędu na stanowiskach sędziów Sądu Najwyższego oraz stanowiskach sędziowskich w sądach powszechnych, sądach administracyjnych i sądach wojskowych oraz na stanowiskach asesorów sądowych w sądach administracyjnych;

2) przedstawianie Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wniosków o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, sądach powszechnych, sądach administracyjnych i sądach wojskowych oraz o powołanie asesorów sądowych w sądach administracyjnych.

6 Źródło: Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa, dostępny w internecie: prawo.sejm.gov.pl [dostęp 17.07.2019 r.].