Michał Kaczmarczyk Nieposłuszeństwo obywatelskie a demokracja

Demokratyczna koncepcja prawa implikuje nieposłuszeństwo obywatelskie nie tylko w tym sensie, że do niego zachęca czy daje do niego prawo, ale również niekiedy może do takiego działania zobowiązywać. Zwrócił na to uwagę Michael Walzer, opowiadając się zarazem za ścisłym związkiem między nieposłuszeństwem a przynależnością grupową. Chciałbym tu uzupełnić i rozszerzyć argumentację Walzera, odwołując się ponownie do Luhmanna oraz do innego klasyka socjologii Emile’a Durkheima, aby wykorzystując refleksje tych myślicieli lepiej zdefiniował podstawowy problem demokratycznie uzasadnionego nieposłuszeństwa obywatelskiego.
Jest nim, moim zdaniem, ideał dialogu, który wymaga określenia cech działań (komunikacji), postaw i ludzi uczestniczących w praktykach deliberacji, nakreślając granicę wspólnoty obywatelskiej. Z drugiej strony demokracja wymaga włączenia do dialogu, które znajduje najpełniejszy wyraz w uniwersalistycznej praktyce uznania. Stabilizacja tego dwukierunkowego procesu demokratycznego możliwa jest pod warunkiem określenia natury praktyk o skutkach włączających i wyłączających oraz zdefiniowania demokracji (w tym demokratycznej koncepcji prawa) poprzez te praktyki, a nie przez abstrakcyjne procedury decyzyjne. Przykładem niech będzie mowa nienawiści, której obecność z jednej strony uzasadniana jest zasadą wolności słowa, a z drugiej – wykluczana na mocy zasady ochrony uczestników wspólnoty obywatelskiej. Rozstrzygnięcie kolizji obu zasad nie jest możliwe a priori, lecz wymaga ustosunkowania się do natury praktyki, jaką jest mowa nienawiści czy też sprzeciw wobec niej, miejsce tej praktyki w takiej wizji dobrego społeczeństwa, co do której wszyscy moglibyśmy się zgodzić. Okaże się wtedy, że mowa nienawiści ma w istocie skutek wykluczający. Idea demokracji wymaga więc katalogu praktyk demokratycznych, a procedur dopiero jako ich realizacji.

5 Źródło: Michał Kaczmarczyk, Nieposłuszeństwo obywatelskie a demokracja, „Studia Socjologiczne” 2013, nr 1 (208), s. 30.

Udział w strajkach obywatelskich i inne przykłady pokojowego obywatelskiego nieposłuszeństwa – odpowiadamy na pytania obywatelek i obywateli

Nieobecność w pracy

Pracodawca nie może zwolnić Cię za sam udział w strajku, wyrażanie określonych poglądów czy propagowanie idei, nie uprawnia Cię to jednak do nieusprawiedliwionej obecności w pracy.

• Jeśli chcesz wziąć udział w proteście, manifestacji, akcji społecznej, która wymaga od Ciebie nieobecności w pracy, niepodejmowania działań służbowych, POWINIENEŚ ZNALEŹĆ UZASADNIENIE DLA PRAWODAWCY.

• Nie wolno mylić tego ze strajkiem określonym W RAMACH KODEKSU PRACY. Jeśli strajk nie dotyczy bezpośrednio działań Twojego pracodawcy, sam udział w nim nie jest wystarczającym wytłumaczeniem dla nieobecności.

• Jeśli jesteś zatrudniony w oparciu o umowę o pracę, możesz rozważyć złożenie wniosku o urlop – np. tzw. URLOP NA ŻĄDANIE - masz 4 dni w roku, które możesz tak wykorzystać. PRACODAWCA NIE MOŻE ODMÓWIĆ Ci udzielenia urlopu na żądanie.

• Niestety są grupy, jak np. nauczyciele, które nie mają prawa do urlopu na żądanie.

• Jeśli korzystasz z innej formy zatrudnienia, spróbuj DOGADAĆ SIĘ Z PRACODAWCĄ odnośnie swojej nieobecności.

• Być może zadania, za które odpowiadasz, możesz wykonać w innym terminie.

W żadnym z tych przypadków nie musisz jednak ujawniać powodów „dnia wolnego”.

6 Źródło: Udział w strajkach obywatelskich i inne przykłady pokojowego obywatelskiego nieposłuszeństwa – odpowiadamy na pytania obywatelek i obywateli, 28.10.2020 r., dostępny w internecie: rpo.gov.pl [dostęp 19.03.2021 r.].

Czas na obywatelskie nieposłuszeństwo! Z Maciejem Michałem Wereszczyńskim rozmawia Tomasz Sawczuk

Fragment deklaracji programowej Extinction Rebellion: „W zgodzie z naszymi sumieniami i rozumem, deklarujemy rebelię przeciwko naszym władzom oraz zepsutym, nieudolnym instytucjom, które zagrażają naszej przyszłości”. Co to znaczy?
Pojedyncza osoba, szczególnie w kraju takim jak Polska, ma niewielki wpływ na instytucje i korporacje, które tworzą nasz świat. Większość z nich zbudowano, zanim się urodziliśmy. Niestety, nie dostrzegano wtedy, że przyczynią się one do klęski środowiskowej, która zagraża bezpośrednio naszemu życiu.
Powiedziałeś, że chcecie zaburzyć działanie systemu. Po co?
Mówię o „systemie”, ponieważ nie chcę winić konkretnych jednostek. W XR staramy się nawiązywać z innymi komunikację, zamiast oskarżać. Wychodzimy natomiast z założenia, że jedną z istotnych przyczyn obecnego kryzysu jest kształt współczesnego kapitalizmu, który przenika wszelkie sfery naszego życia. System ekonomiczny zorganizowany jest w taki sposób, że może tylko pogarszać sytuację. Myślenie rynkowe zakłada działanie dla zysku, a nie dla dobra środowiska. Co więcej, we współczesnym kapitalizmie wykształciły się mechanizmy, które odwracają naszą uwagę od kryzysu. (…)
Jak ludzie reagują na waszą działalność?
Według badania Kantaru ponad 70 procent Polaków zdaje sobie sprawę ze zmian klimatu. Niektórzy z nich wiedzą o zmianach klimatu i działają. Oni często nas wspierają, choć nie zawsze mogą do nas dołączyć, bo sami robią już dużo.
Jest także grupa osób, które wiedzą, że coś trzeba robić, ale nie chcą działać wspólnie z nami. Być może nie akceptują naszej formy protestu i wybierają łagodniejsze sposoby manifestowania swojego zdania, takie jak strajki klimatyczne albo petycje do rządu.
Do tego część osób wie, że coś się dzieje, odczuwa niepokój, ale nie wie, co właściwie trzeba zrobić. To najgorsza sytuacja, bo ludzie mają poczucie, że jest problem, ale nie wiedzą, jak sobie z nim poradzić. Takim osobom może pomóc informacja o tym, że istnieją ruchy takie jak XR, które chcą działać.
Oczywiście, oprócz tego są także denialiści, którzy negują zmiany klimatu. Odbiór naszych działań zależy od tego, do której grupy należysz.

7 Źródło: Czas na obywatelskie nieposłuszeństwo! Z Maciejem Michałem Wereszczyńskim rozmawia Tomasz Sawczuk, „Kultura Liberalna” 28.01.2020 r., nr 557, dostępny w internecie: kulturaliberalna.pl [dostęp 19.03.2021 r.].