Na podstawie przytoczonego fragmentu tekstu źródłowego opisującego sytuację społeczną w Italii w drugiej połowie II w. p.n.e. wskaż, które z poniższych zdań są prawdziwe, a które fałszywe.
Appian z AleksandriiHistoria rzymska
Wielcy posiadacze ziemscy zaczęli albo wykupywać, albo też przemocą zagarniać sąsiednie drobne gospodarstwa ludzi ubogich. Przy uprawie pól oraz dla ochrony stad bydła zaczęli oni zatrudniać niewolników, gdyż wolnych rolników odciągał od pracy obowiązek służby wojskowej. Tak więc możni posiadacze zdobywali wielkie majątki, a kraj napełniał się niewolnikami. Zmniejszała się natomiast liczba wolnych mieszkańców Italii, gnębionych przez ubóstwo, podatki i obowiązek służby wojskowej. Jeśli nawet byli od niej zwolnieni, czekała ich nędza i brak pracy, ponieważ ziemia znalazła się w rękach bogaczy, którzy zamiast wolnymi woleli posługiwać się niewolnikami.
RX5bBegGDEDNf
1 Źródło: Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, [w:] Tadeusz Łoposzko, Historia społeczna republikańskiego Rzymu, Warszawa 1987, s. 111.
R1Kf3sDTNUe9p
W odpowiedzi odwołaj się do swojej wiedzy na temat polityki zagranicznej imperium rzymskiego w tym okresie. Co ją znamionowało?
W omawianym przez antycznego autora okresie imperium rzymskie znacznie się rozrosło w wyniku podbojów ogromnych terytoriów w całym basenie Morza Śródziemnego. Skutkowało to napływem licznych łupów oraz niewolników do Italii.
21
Ćwiczenie 5
Kryzys społeczny, jaki przeżywał lud rzymski w II i I w. p.n.e., nie ominął również tzw. sprzymierzeńców – mieszkańców Italii nieposiadających statusu obywatela. Od czasów Grakchów temat nadania obywatelstwa sprzymierzeńcom pozostawał jednym z głównych problemów polityki wewnętrznej imperium. Konflikt na tym tle doprowadził do wybuchu wyjątkowo krwawej wojny domowej (lata 91–88 p.n.e.) między władzami rzymskimi a sprzymierzeńcami. Na podstawie zamieszczonych niżej tekstów wyjaśnij, dlaczego kiedy wreszcie Rzymianie zdecydowali się ustąpić w kwestii obywatelstwa, sprzymierzeńcy nie czuli się usatysfakcjonowani i kontynuowali działania wojenne.
Źródło A
Historia rzymska
Rzymianie nie przyjęli jednak tych nowych obywateli do 35 tribus, na jakie się wówczas dzielili, […] lecz stworzyli 10 nowych tribus, w których [nowi obywatele] mieli głosować na ostatku.
2 Źródło: [w:] Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, t. ks. 13, s. 49.
Źródło B
Słownik kultury antycznej
komicja (łac. comitia), zgromadzenia ludowe w Rzymie […] komicja tribusowe (c. tributa); zbierały się one wg tribusów [tribus – jednostka podziału ludności w starożytnym Rzymie] (od III w. p.n.e. 4 miejskie i 31 wiejskich), zwoływali je urzędnicy kurulni. Zajmowały się ustawodawstwem oraz wyborem niższych urzędników. Wg tribusów zbierały się także komicja ludowe (c. plebis), zwoływane przez trybunów ludowych. Uczestniczyli w nich wyłącznie plebejusze, zbierający się w celu wyboru urzędników plebejskich (trybunów ludowych i edylów plebejskich). Znaczenie polityczne komicjów ludowych wzrosło od 287 r. p.n.e., gdy uchwały ich otrzymały moc prawną i nie wymagały aprobaty senatu.
3 Źródło: Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2016, s. 270–271.
R1DzejcfPvVBs
Pamiętaj, że na komicjach obywatele głosowali w ramach swoich tribus, co oznaczało, że każda tribus miała jeden głos.
Sprzeciw sprzymierzeńców wynikał z faktu, że władze rzymskie prawdopodobnie celowo usiłowały zmniejszyć znaczenie głosu nowych obywateli poprzez stworzenie dla nich nowych tribus. Gdyby zostali oni przydzieleni do istniejących 35 tribus, mogliby mieć większy wpływ na wyniki wyborów.
21
Ćwiczenie 6
Zapoznaj się z fragmentem tekstu źródłowego dotyczącym kampanii Cezara w Azji Mniejszej (47 r. p.n.e.) oraz z fragmentem opracowania historycznego, a następnie udowodnij tezę, że słowa Cezara (Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem) miały na celu ośmieszenie nieżyjącego już wówczas Pompejusza.
Źródło A
Cezar
Niezwłocznie zatem pośpieszył Cezar przeciw niemu [Farnakesowi, królowi Pontu] z trzema legionami i pobił go w wielkiej bitwie koło miasta Zeli, niszcząc jego wojska doszczętnie, a jego samego zmuszając do ucieczki i opuszczenia terenów Pontu. Donosząc zaś potem o błyskawicznej szybkości tej bitwy jednemu z przyjaciół w Rzymie [kampania ta trwała zaledwie 5 dni], jakiemuś Amatiuszowi, napisał tylko trzy słowa: „Przybyłem, zobaczyłem zwyciężyłem”. W języku łacińskim [Plutarch pisał swoje dzieło po grecku] słowa te mają podobne brzmienie, „veni, vidi, vici”, i odznaczają się niezwykłą zwięzłością wyrażenia.
W 66 r. Pompejusz wyruszył na Wschód i bez większych trudności wkroczył do państwa Pontu. Mitrydates, wyczerpany ciosami zadanymi w ciągu 7 lat walki z armią Lukullusa, musiał się ograniczyć do działań defensywnych. Nie mogąc znaleźć oparcia w Armenii, której władca, Tigranes II, szukał pojednania z Rzymem, król Pontu uszedł aż do Kolchidy. W 65 r. ścigający go Pompejusz wkroczył na teren Zakaukazia. Ograniczywszy się na tych obszarach do pozorów narzucenia zwierzchnictwa rzymskiego, Pompejusz zawrócił do królestwa Pontu, które ostatecznie podbił, tworząc nową prowincję Bitynię i Pont. W 64 r. p.n.e. wódz rzymski udał się wraz z armią do Syrii […].
6 Źródło: Maria Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995, s. 152.
RKfcjyB6V3w26
Zwróć uwagę na fakt, że Pompejusz cieszył się wielką popularnością i sławą znakomitego wodza. Po jego sukcesach w wojnach na Wschodzie zaczęto określać go nawet mianem Wielki i przyrównywać do samego Aleksandra Macedońskiego.
Kampania wojenna Pompejusza z lat 60. była przeprowadzona sprawnie i zaowocowała podbiciem Pontu, jednak w porównaniu z błyskotliwym zwycięstwem Cezara mogła uchodzić za dość długą. W zwięzłej wiadomości wysłanej do stolicy Cezar mógł więc sugerować, że zwycięstwo w wojnie z tym samym przeciwnikiem jemu przyszło niemal bez wysiłku, podczas gdy „następcy” Aleksandra Wielkiego zajęło aż dwa lata.
31
Ćwiczenie 7
W 46 r. p.n.e. Cezar urządził w Rzymie serię czterech triumfów dla uczczenia swoich wielkich zwycięstw nad Galią, Egiptem, Pontem oraz Afryką. Z pewnych względów ten ostatni triumf okazał się niezwykle problematyczny dla obywateli rzymskich. Zapoznaj się z przytoczonymi tekstem źródłowym i wyjaśnij, dlaczego tak było.
Gajus Swetoniusz TrankwillusŻywoty cezarów
Sprawował [Cezar] dowództwo wojskowe przez lat dziesięć. Oto, czego mniej więcej dokonał. Całą Galię, której granicami są: łańcuchy Pirenejów, Alpy i góry Sewenny, rzeki Ren i Rodan, a przestrzeń w obwodzie wynosi do trzech milionów dwustu tysięcy kroków, zamienił w prowincję rzymską… […]
Następnie podjął wojnę z królem Ptolemeuszem, widząc, że ten także gotuje mu zdradę; […]. Po zwycięstwie oddał królestwo Egiptu Kleopatrze i jej młodszemu bratu […]. Z Aleksandrii przeprawił się do Syrii. Stąd przeszedł do Pontu, wobec coraz bardziej naglących wieści o Farnacesie, synu Mitrydatesa Wielkiego. […] Cezar piątego dnia od swego przybycia do Pontu, a w cztery godziny od spotkania, rozbił go w puch jednym uderzeniem. […] Z kolei zwyciężył Scypiona i Jubę, usiłujących zagrzać do walki resztki stronnictwa [pompejańskiego] w Afryce.
4 Źródło: Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów, t. ks. 1, rozdz. 25 i 35.
RnkF50Ht0pZVV
Weź pod uwagę, kogo Cezar pokonał w poszczególnych konfliktach. Jakie mogło mieć to znaczenie dla przeciętnego Rzymianina?
Głównym problemem dla rzymskich obywateli mógł być fakt, że Cezar odbywał triumf po zwycięstwie nad swoimi rodakami. Wszystkie pozostałe uroczystości odnosiły się do sukcesów nad wrogiem zewnętrznym, podczas gdy w Afryce Cezar starł się z siłami pompejańczyków.
31
Ćwiczenie 8
Zapoznaj się z fragmentem opracowania historycznego i uzasadnij postawioną w nim tezę, że łaskawość Cezara najjaskrawiej kłóciła się z republikańską tradycją.
MaryBeardSPQR. Historia starożytnego Rzymu
To, co dziś może wydawać się najlepszą cechą Cezara, było, jak na ironię, tą, która najjaskrawiej kłóciła się z republikańską tradycją. Popisywał się on swoją clementia, czyli łaskawością. Częściej wybaczał wrogom, niż ich karał, i demonstracyjnie rezygnował z okrutnego odwetu wobec innych Rzymian, pod warunkiem, że wyrzekli się dalszego oporu […]. Pod wieloma względami clementia była politycznym hasłem dyktatury Cezara.
7 Źródło: MaryBeard, SPQR. Historia starożytnego Rzymu, tłum. N. Radomski, Poznań 2016, s. 272.
RnlANdxNfhaVk
Zastanów się, czy pojęcie łaskawości przystaje do realiów ustroju republikańskiego.
Łaskawość Cezara jest cechą monarchii, w której jedynowładca wydaje wyroki zgodnie z własną wolą. Taka sytuacja musiała być nie do zniesienia dla zatwardziałych republikanów, w których przekonaniu cechą wyróżniającą ustrój rzymski była sprawiedliwość, a nie wola jednostki.