Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych

Żywota Ignacego Loiole przez Piotra Ribadaneire po łacinie napisanego a teraz w polski język przełożonego pięciory księgi, Kraków 1593.

[…]

Ignacy jednak nic jeszcze był innego nie postanowił, jeno do Jeruzalem ozdrowiawszy jechać, pierwej się smaganiem, postami i inną ostrością żywota wspaniałą jakąś siebie samego nienawiścią zmorzywszy […].

Skoro do Montserratu przyjechał (miejsce to Jest Bogarodzicy poświęcone, dzień drogi od Barcelony, dla znamienitego klasztoru benedyktynów i wielkiego na nabożeństwo zbiegu ludzi bardzo sławne), tam dobremu spowiednikowi wszystkiego żywota swego grzechów z karty przez trzy dni winien się dał i onemu ze wszech najpierw przedsięwzięcie swoje otworzył, mulicę zostawił, szpadę i puginał, którymi światu żołnierskiemu służył, przed ołtarzem Najchwalebniejszej Matki Bożej zawiesić rozkazał. A w wigilię zwiastowania Najświętszej Panny roku 1522 w nocy tajemnie, jako najbardziej mógł, szedł do żebraka jakiegoś […] i zdjąwszy z siebie dawał mu szaty swe […] a iżby go nikt poznać nie mógł, rano przed świtaniem do Manresy miasta (od Montserratu 9 mil włoskich) spieszno się udał […].

[…] pierwszymi towarzyszami św. Ignacego byli: Sabaudczyk Piotr Le Févre (Faber), szlachcic nawarski Franciszek Ksawier, Hiszpanie Diego Laynez, Alfons Salmeron i Mikołaj Bobadilla, Portugalczyk Szymon Rodriguez.

Ci wszyscy skończywszy filozofię, a mistrzami zostawszy, roku 1534 w dzień Wniebowzięcia Matki Bożej do Jej kościoła, który Mons Martyrum [Montmartre] zowią, zeszli się, gdzie spowiedź uczyniwszy i najświętszy Sakrament przyjąwszy, poślubili wszystkiego się dnia naznaczonego wyrzec, do Jeruzalem jechać, a to pewnego czasu i z taką kondycją, iż jeśliby czasu postanowionego jechać, abo zajechawszy mieszkać się im tam na miejscach świętych nie godziło, aby do Rzymu nazad wróciwszy się, papieżowi jako najwyższemu biskupowi, tak siebie same oddali, aby ich według woli swojej na pozyskiwanie dusz ludzkich używał.

1 Źródło: Historia powszechna 1500–1648. Wybór tekstów źródłowych, oprac. S. Cynarski, Kraków 1981, s. 120–121.

Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe

Kilka reguł, których musimy przestrzegać, aby myśleć zgodnie z prawowiernym Kościołem

Pierwsza. Wyzbywszy się wszelkiego własnego sądu należy zachować zawsze swój umysł gotowy i zdecydowany do posłuszeństwa względem prawdziwej oblubienicy Chrystusa i św. Matki naszej, którą Jest prawowierny, katolicki i hierarchiczny Kościół. […]

Trzynasta. Wreszcie, abyśmy byli w zupełnej zgodzie z Kościołem katolickim, to jeśli coś przedstawia się naszym oczom jako białe, a on uzna to za czarne, mamy oświadczyć również, że to jest czarne. Albowiem niewątpliwie należy w to uwierzyć, że ten sam duch Pana naszego Jezusa Chrystusa panuje w Kościele, jego oblubienicy, który nami rządzi i kieruje nas do zbawienia; a nie inny był Bóg, który ongiś wydał dziesięcioro przykazań od tego, który obecnie ustanowił Kościół hierarchiczny i nim kieruje.

2 Źródło: Historia powszechna XVI wieku. Teksty źródłowe, oprac. Z. Boras, M. Serwański, Poznań 1978, s. 90–91.

Teksty źródłowe do dziejów wychowania. Odrodzenie

Zasady obowiązujące w szkołach jezuickich

35. Co miesiąc lub co dwa miesiące mają być wybierani dostojnicy klasowi i nawet, według roli, nagrodami odznaczeni, jeżeli to tu i ówdzie w retoryce nie wyda się zbyteczne; w tym celu mają uczniowie napisać raz zadanie w prozie łacińskiej, raz także, według upodobania, w klasach wyższych w prozie greckiej lub wiersz ułożyć; na te zawody trzeba wyznaczyć cały czas szkolny, jeżeli w niższych klasach nie wyda się lepiej tylko pół godziny na to pozostawić. Ci, którzy najlepiej napiszą, otrzymają najwyższą godność, najbliżsi im inne zaszczyty, których nazwy, ażeby rzecz miała silniejszy pokost uczoności, mają być wzięte z greckiego albo rzymskiego życia państwowego lub wojskowego. […]

40. W karaniu niech nie będzie gwałtowny ani w śledztwie uciążliwy; niech raczej przymruży oko, jeśli może to uczynić bez czyjejkolwiek szkody; niech też nie tylko nie bije sam żadnego ucznia (należy to do czynności korektora), lecz wstrzymuje się w ogóle od wszelkiej obrazy słownej czy czynnej; niech nikogo inaczej nie nazywa, jak tylko imieniem jego i nazwiskiem; będzie też niekiedy pożyteczniejsze wyznaczyć komuś zamiast kary jakąś pracę piśmienną oprócz pensum codziennego. Niech pozostawi prefektowi niezwykłe i większe kary, przede wszystkim za przestępstwa poza szkołą, jako też tych, którzy nie chcą się poddać chłoście, zwłaszcza jeśli są doroślejsi.

3 Źródło: Teksty źródłowe do dziejów wychowania. Odrodzenie, t. 3, oprac. S. Możdżeń, Kielce 1993, s. 54–55.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Kontrreformacja w Europie i w Polsce

Metody wychowawcze jezuitów według profesora Akademii Krakowskiej Jana Brożka

[…] mają na to dziwne swoje namowy, któremi miękuchne serca młodzi tak uwodzą gładko, skutecznie, że trudno się lada komu obaczyć, wielkiej na to w rzeczach i postępkach ludzkich potrzeba eksperyencyej, aby obaczyć na co owe częstowania cukrami, dozwalanie rekreacyj po medytacyach [odpoczynku po rozmyślaniach duchownych] nie gwałtownych, więc owe nadymanie serc dziecińskich przyszłą sławą: „Będziesz po tym apostołem do Nowego Światu, będziesz świętym, będą cię malować z promieniami od głowy pochodzącemi”. Któremi namowami młody człowiek wspominając sobie na obrazki, które mu w gramatyce [tak nazywano 3 klasę w siedmioklasowych szkołach i semin. duchownych] za praemia dawali, dobrze przedtym do tego rzecz swoję prowadząc, jako się nie ma zmiękczyć i namawianiu ich podać?

4 Źródło: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole. Kontrreformacja w Europie i w Polsce, t. 15, oprac. Z. Kuchowicz, Warszawa 1959, s. 19–20.

Działalność misyjna jezuitów w świetle listu św. Franciszka Ksawerego z Japonii z 29 I 1552 r.

Przekład W. Baranowskiego i M. Bednarza

Książę [Ouci Jositaka] był zachwycony i ofiarował nam wszelkiego rodzaju rzeczy, jak również dużo złota i srebra. Myśmy jednak odmówili przyjęcia wszystkich jego darów i poprosiliśmy o jedną tylko łaskę, aby nam wolno było głosić prawo Boże na jego ziemiach tym jego poddanym, którzy by chcieli je przyjąć. Dał nam na to zezwolenie bardzo chętnie, a także zarządził, by pisemne ogłoszenia, opatrzone jego podpisem, rozwieszono na ulicach miasta [Jamaguci] dla stwierdzenia faktu, że jest jego wolą, aby w jego dominiach głoszono prawo Boże i by każdy, kto by je chciał przyjąć, mógł to uczynić. Jednocześnie przekazał nam na mieszkanie wolny klasztor buddyjski i tam dwa razy dziennie przemawialiśmy do wielkich tłumów ludzi. […] Znaczna część neofitów należała do klasy samurajów; od chwili chrztu stali się oni najbardziej nam oddanymi przyjaciółmi. Objaśnili nas bardzo szczegółowo i dokładnie w doktrynach wyznawanych przez różne sekty buddystów.

5 Źródło: Działalność misyjna jezuitów w świetle listu św. Franciszka Ksawerego z Japonii z 29 I 1552 r., [w:] Religie Wschodu i Zachodu. Wybór tekstów, red. K. Banek, Warszawa 1991, s. 297–298.

Listy różne ku chwalebnej ciekawości i chrześcijańskiemu zbawieniu służące z Azji, Afryki i Ameryki od misjonarzów S.J. w rozmaitych językach pisane, 1767

O. Matteo Ricci i o. Michele Ruggieri w Chinach

[…] Stąd ci księża do cesarza Wan‑Lie wysłali podarunki, które jednak w drodze z zazdrości podkomorzego przytrzymane są, misjonarzów zaś do więzienia wtrącono pod złośliwym pretekstem, że ich księgi i krucyfiksy nic innego nie są, jeno czarnoksięstwa, któremi chcą cesarza ze świata zgładzić. Nie zaniechał przecież ten podkomorzy o tem cesarzowi oznajmić, co u tych nowych gości znalazł. Po kilku miesiącach wzięła cesarza chęć, bez wątpienia z Prowidencyi Boskiej, widzieć one zegary, które się między innemi podarunkami znajdowały. Rozkazał tedy księży nieodwłocznie z owemi podarunkami przyprowadzić, jednak ich przed się nie puścił , gdyż cesarze chińscy mniemają, iż wiele z majestatu swego tracą, gdy się cudzoziemcom pokazują. Podarunki tedy obrane są i jemu prezentowane. Przyjął je z niewymowną radością, osobliwie zegar wielki, dla którego wieżę wybudować, a drugi mniejszy na stole swoim postawił, ale go wnet tak popsuł, że go nikt jeno ksiądz Rykcjusz naprawić mógł. Zawołany tedy na pokoje cesarskie wnet rozebrał i naprawił. Tym sposobem ksiądz Rykcjusz prawie ze wszystkimi mandarynami, którzy pewnego czasu z całego państwa do dworu się ściągają, w jednym roku się poznał, ponieważ ci po audiencji u cesarza jemu oddawali wizyty, którym też on wzajemnie oddawał.

6 Źródło: Listy różne ku chwalebnej ciekawości i chrześcijańskiemu zbawieniu służące z Azji, Afryki i Ameryki od misjonarzów S.J. w rozmaitych językach pisane, 1767, [w:] Stanisław Grzybowski, Wielka historia świata, tom 6. Narodziny świata nowożytnego 1453–1605, Kraków 2005, s. 514.

Religie Wschodu i Zachodu. Wybór tekstów

Wskazówki dla jezuitów udających się do Niemiec

[…]

3. Niech zdobędą i okazują szczere uczucie miłości wszystkim, a zwłaszcza tym, którzy mają większy wpływ na dobro ogólne, oraz samemu księciu, u którego należy usprawiedliwić opóźnione przybycie. Należy go też zapewnić o miłości zarówno ze strony papieża i Stolicy Apostolskiej, jak i Towarzystwa, oraz przyrzec mu uroczyście, że dołoży się starań i trudów w celu niesienia pomocy jego poddanym […].

6. Stając się wszystkim dla wszystkich przez pokorę i miłość, niech się starają wzbudzić do siebie sympatię. O ile pozwalają na to przepisy zakonne Towarzystwa, niech się przystosują nawet do zwyczajów miejscowej ludności. W miarę możności niech nikt od nich nie wychodzi z uczuciem smutku (chyba że posłuży on ku zbawieniu). Niech jednak w takiej mierze starają się podobać, by nie stracić z oczu spraw sumienia i by zbytnia zażyłość nie sprowadziła na nich pogardy […].

8. Zarówno Towarzystwu w ogóle, jak i im samym wiele pomoże autorytet u wszystkich, zwłaszcza u księcia i u ludzi na wyższych stanowiskach. Do zdobycia tego autorytetu bardzo się przyczyni nie tylko powaga wewnętrzna, lecz także zewnętrzna, przejawiająca się w sposobie chodzenia, w gestach, w skromnym stroju, a zwłaszcza w roztropnych wypowiedziach i dojrzałych radach zarówno w rzeczach dotyczących działania, jak i sprawach doktrynalnych […].

7 Źródło: Religie Wschodu i Zachodu. Wybór tekstów, red. K. Banek, Warszawa 1991, s. 296–297.