Radosław Tomalski O pojęciach sacrum i profanum

W jaskini siedzi rząd ludzi odwróconych twarzą do ściany i przykutych do niej łańcuchami. Z tyłu za nimi pali się ogień, przed którym przeciąga procesja postaci zajętych najróżniejszymi życiowymi sprawami. Ten pochód rzuca cienie na ścianę. Przykuci ludzie dostrzegają jedynie zmieniające się cienie. (…) Czasami dzięki ogromnemu wysiłkowi któremuś z nich udaje się rozluźnić łańcuch i obejrzeć do tyłu. Widzi wtedy ogień i ludzi (…). Być może gdyby podjął jeszcze większy wysiłek, zdołałby rozerwać łańcuch i wyjść na słońce, na wolność.

Sacrum odnosi się do kategorii rzeczy istniejących naprawdę (…).

c1 Źródło: Radosław Tomalski, O pojęciach sacrum i profanum, dostępny w internecie: gazeta.us.edu.pl [dostęp 16.11.2020 r.].

Sylwia Jaskulska „Rytuał przejścia” jako kategoria analityczna. Przyczynek do dyskusji nad badaniem rytualnego oblicza rzeczywistości szkolnej

Amerykański psycholog Jeffrey J. Arnett proponuje (…) wyróżnienie wśród faz rozwoju człowieka nowej: stająca się dorosłość. Osoby w tej fazie nie są już adolescentami, nie są też jeszcze młodymi dorosłymi (odwlekają w czasie moment założenia rodziny, trwa etap ich edukacji itp.). Lipska i Zagórska zestawiają propozycję Arnetta z teorią rytuałów przejścia van Gennepa. Można powiedzieć, że stająca się dorosłość jest to bardzo przedłużona faza liminalna. Podobnie w swojej najnowszej pracy A. Cybal‑Michalska rozważając problem tranzycji młodzieży z edukacji na rynek pracy, tranzycję rozumie właśnie jako bycie „pomiędzy”, coraz bardziej rozciągające się „bycie” pomiędzy starym a nowym statusem.

c2 Źródło: Sylwia Jaskulska, „Rytuał przejścia” jako kategoria analityczna. Przyczynek do dyskusji nad badaniem rytualnego oblicza rzeczywistości szkolnej, „Studia Edukacyjne” 2013, nr 26, s. 87–88.

Sylwia Jaskulska Współczesne rytuały przejścia z dzieciństwa do dorosłości: baśń o Śpiącej Królewnie

W czasach, gdy rytualność, obrzędowość i związana z nią symbolika zanika, do opisu świata społecznego korzysta się więc nadal z kategorii „rytuał przejścia”. Są też pewne przestrzenie, w których obrzędowość zachowała się w formie od stuleci niezmienionej. Jedną z nich jest literatura, a szczególnie baśnie, bajki, legendy, czyli te formy, które stanowią swoisty rezerwuar symboli, są ich cudowną przechowalnią i „używalnią”, bo sprawiają, że te są wiecznie żywe. Szczególnie dotyczy to opisywanych wyżej dojrzałościowych obrzędów przejścia, obecnych w baśniach. (…) Przyjmując takie postrzeganie baśni, muszę poczynić pewną uwagę. W antropologicznych definicjach rytuałów jest bowiem mowa o tym, że cechą konieczną do ich zaistnienia jest wykonanie. Rytuał, jak za Edmundem Leachem powtarza Roy Rappaport, to twierdzenie wyrażone czynem. Ronald L. Grimes pisze wręcz o żywotności rytuałów, które tylko wtórnie mogą istnieć w tekstach, scenariuszach, opowieściach.

c3 Źródło: Sylwia Jaskulska, Współczesne rytuały przejścia z dzieciństwa do dorosłości: baśń o Śpiącej Królewnie, [w:] Adam Grabowski, Magdalena Zaorska, Bajka, baśń, legenda i mit w naukowych opracowaniach, Olsztyn 2016, s. 47.

Sylwia Jaskulska „Rytuał przejścia” jako kategoria analityczna. Przyczynek do dyskusji nad badaniem rytualnego oblicza rzeczywistości szkolnej

Obrzędy przejścia dotyczą pięcia się w górę po drabinie społecznej lub przechodzenia na niższe statusy (…), co kieruje uwagę w stronę procesów segregacyjnych. Turner pisał o doświadczeniu liminalności jako czynniku spajającym społeczeństwo w tym sensie, że „ci na górze nie byliby tam, gdyby nie istnieli ci na dole, a ten, kto jest na górze musi doświadczyć tego, jak to jest być na dole”. Ten sposób spajania społeczeństwa służy jednocześnie umacnianiu różnic, jeśli jest tak, że nie każdy na tę „górę” dotrze.

c8 Źródło: Sylwia Jaskulska, „Rytuał przejścia” jako kategoria analityczna. Przyczynek do dyskusji nad badaniem rytualnego oblicza rzeczywistości szkolnej, „Studia Edukacyjne” 2013, nr 26, s. 89.