Hipolit Refutatio I, 7, 1

[Powietrze – przyp. aut.] różnie się ukazuje w wyniku gęstnienia i rozrzedzania. Kiedy bowiem rozprasza się w to, co jest rzadsze, powstaje ogień, a wiatry z kolei są zagęszczonym powietrzem. W wyniku ugniecenia powietrza powstaje chmura. Kiedy powietrze bardziej zgęstnieje, powstaje woda, gdy jeszcze bardziej, pojawia się ziemia, a przy największym zagęszczeniu kamienie.

2 Źródło: Hipolit, Refutatio I, 7, 1. Cytat za: G. S. Kirk, J. E. Raven M. Schofield, Filozofia przedsokratejska, Warszawa 1999, tłum. J. Lang, s. 151.

Jan Kochanowski Tren I

Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe
I lamenty, i skargi Symonidowe,
Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania
I żale, i frasunki, i rąk łamania,
Wszytki a wszytki zaraz w dom sie mój noście,
A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomoście,
Z którą mię niepobożna śmierć rozdzieliła
I wszytkich moich pociech nagle zbawiła.
Tak więc smok, upatrzywszy gniazdo kryjome,
Słowiczki liche zbiera, a swe łakome
Gardło pasie; tym czasem matka szczebiece
Uboga, a na zbójcę co raz sie miece.
Prózno, bo i na samę okrutnik zmierza,
A ta nieboga ledwe umyka pierza.
„Prózno płakać” - podobno drudzy rzeczecie.
Cóż, prze Bóg żywy, nie jest prózno na świecie?
Wszystko prózno; macamy, gdzie miękcej w rzeczy,
A ono wszędy ciśnie: błąd wiek człowieczy.
Nie wiem, co lżej: czy w smutku jawnie żałować,
Czyli sie z przyrodzeniem gwałtem mocować.

5 Źródło: Jan Kochanowski, Tren I, [w:] tegoż, Sobie śpiewam a muzom. Antologia, Warszawa 1980.

Pierre Teilhard de Chardin O szczęściu, cierpieniu, miłości

Od przeszło czterystu milionów lat (należałoby nawet powiedzieć: od początku we wszechświecie) ogromna masa bytów, której cząstką jesteśmy, pnie się w górę uparcie, niestrudzenie — ku większej wolności, większej wrażliwości, pełniejszemu widzeniu wewnętrznemu. A my się tymczasem zastanawiamy, w którą stronę zdążać! W rzeczywistości, w świetle wielkich praw kosmicznych, rozwiewają się mroki fałszywych problemów. Jeśli nie chcemy popaść w sprzeczność „fizyczną” (czyli zanegować to wszystko, czym jesteśmy, i to wszystko, co sprawiło, że jesteśmy tym, czym jesteśmy), każdy z nas musi uznać za swój ów wybór pierwotny, podstawowy, implikowany przez świat, którego myślącymi cząstkami jesteśmy. Cofanie się dla pomniejszenia własnego bytu, zatrzymywanie się dla rozkoszowania się czymś tam — te próby żeglowania pod prąd powszechnego nurtu okazują się absurdalne, niewykonalne.
A więc i droga w lewo, i droga w prawo — to ślepe zaułki. Otwarta pozostaje tylko droga wprost, naprzód.
Z naukowego i obiektywnego punktu widzenia jedyną odpowiedzią na wezwanie życia jest marsz drogą postępu. Tym samym, również z naukowego i obiektywnego punktu widzenia, jedynym prawdziwym szczęściem jest to, które nazwaliśmy szczęściem rośnięcia i ruchu.
Czy chcemy być szczęśliwi jak świat i wraz ze światem? Pozostawmy więc znużonych i pesymistów; niech się zsuwają w dół. Pozostawmy tych, co chcą się „cieszyć życiem”; niech sobie leżą na zboczu ci burżuje na wywczasach! Przyłączmy się bez wahania do grupy tych, co chcą zaryzykować wspinaczkę aż na szczyt.

3 Źródło: Pierre Teilhard de Chardin, O szczęściu, cierpieniu, miłości, tłum. Wanda Sukiennicka, Mieczysław Tazbir, Kraków 1981, s. 17–18.

Henry Bergson Intuicja filozoficzna

Przede wszystkim chcę tu stwierdzić, że poznanie użytkowe, tak samo jak poznanie naukowe, jest zmuszone, i to z tych samych powodów, do ujmowania rzeczy w czasie sproszkowanym, w którym po chwili pozbawionej trwania następuje taka sama chwila. Dla niego ruch jest szeregiem pozycji, zmiana – szeregiem jakości, stawanie się w ogóle – szeregiem stanów. Jego punktem wyjścia jest bezruch (jak gdyby bezruch mógł być czymś innym niż pozorem, dającym się porównać do specjalnego skutku, jaki jeden bodziec wywiera na drugi, kiedy zostały one uregulowane we wzajemnej zależności) i za pomocą przemyślnego układu stanów nieruchomych konstruuje on imitację ruchu, którą podstawia na miejsce samego ruchu: jest to operacja wygodna praktycznie, ale absurdalna teoretycznie. [...] umysł, naprowadzony z powrotem na trwanie rzeczywiste, będzie już żył życiem intuicyjnym i jego poznanie rzeczy będzie już filozofią [nie posługującą się intelektem, tylko intuicją – przyp. aut.]. Zamiast nieciągłości momentów wymieniających się w czasie nieskończenie podzielnym spostrzeże on ciągłą płynność realnego czasu, który przepływa niepodzielny. Zamiast powierzchownych stanów mających następować po sobie i maskować rzecz obojętną, a przy tym utrzymywać z nią tajemniczy stosunek zjawiska do substancji, uchwyci jedną i tę samą zmianę, wydłużającą się stale niczym w melodii, gdzie wszystko jest stawaniem się, lecz gdzie stawanie się, będąc czymś substancjalnym, nie potrzebuje podpory. Nie ma tu już stanów bezwładnych ani rzeczy martwych; jest tylko ruchomość, z której konstytuuje się stabilność życia. Taka wizja, w której rzeczywistość ukazuje się jako ciągła i niepodzielna, znajduje się już na drodze do intuicji filozoficznej.

4 Źródło: Henry Bergson, Intuicja filozoficzna, tłum. Paweł Beylin, Kazimierz Błeszyński, Warszawa 1963, s. 93–94.